Soạn siêu ngắn Lịch sử và địa lí 4 Cánh diều bài 1: Làm quen với phương tiện học tập môn Lịch sử và Địa lí

BÀI 1: LÀM QUEN VỚI PHƯƠNG TIỆN HỌC TẬP MÔN LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÝ

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Để học tập tốt môn học này, các em có thể dùng các phương tiện học tập nào? Cách thức để sử dụng chúng ra sao?

Hướng dẫn trả lời:

- Để học tốt môn học này chúng ta có thể sử dụng nhiều phương tiện học tập như bản đồ, lược đồ, biểu đồ, tranh ảnh, hiện vật…

- Cách thức sử dụng chúng tùy vào từng loại phương tiện, chúng ta có những cách thức sử dụng riêng: 

• Sử dụng bản đồ, lược đồ:

+ Đọc tên bản đồ, lược đồ để biết nội dung chính được thể hiện là gì.

+ Đọc bảng chú giải để biết đối tượng thể hiện trên bản đồ, lược đồ.

+ Tìm đối tượng lịch sử hoặc địa lí trên bản đồ, lược đồ dựa vào kí hiệu và màu sắc.

• Sử dụng biểu đồ:

+ Đọc tên biểu đồ để biết nội dung được thể hiện là gì.

+ Quan sát biểu đồ để xác định các đối tượng cụ thể trên biểu đồ.

+ So sánh và nhận xét về các đối tượng được thể hiện trên biểu đồ.

• Sử dụng tranh ảnh:

+ Đọc tên tranh ảnh để xác định nội dung khái quát.

+ Tìm hiểu tranh ảnh bằng cách đặt câu hỏi (ví dụ: Ai?, Cái gì?, Ở đâu?, Khi nào?, Tại sao?, Như thế nào?).

+ Nhận xét về nội dung được phản ánh trong tranh ảnh.

• Sử dụng hiện vật:

+ Đọc tên của hiện vật.

+ Tìm hiểu hiện vật bằng cách đặt câu hỏi (ví dụ: Ai (tạo ra, sở hữu)?, Cái gì?, Ở đâu?, Khi nào?, Tại sao?, Như thế nào?).

+ Nêu nhận xét về người nhóm cư dân đã tạo ra hoặc sở hữu hiện vật đó.

KHÁM PHÁ

1. Bản đồ, lược đồ

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát hình 1, em hãy:

- Cho biết nội dung thể hiện trên lược đồ.

- Đọc bảng chú giải và nêu một số kí hiệu được sử dụng trong lược đồ; kể tên các địa điểm nghĩa quân Lam Sơn tấn công quân Minh.

Hướng dẫn trả lời:

- Nội dụng thể hiện trên lược đồ là trận Chi Lăng - Xương Giang (năm 1427) của quân Lam Sơn.

- Các kí hiệu được sử dụng trong lược đồ bao gồm: hướng tấn công của quân Lam Sơn; nơi nghĩa quân Lam Sơn mai phục; nơi nghĩa quân Lam Sơn bao vây; nơi quân Minh bị tiêu diệt; hướng hành quân của quân Minh và biên giới quốc gia ngày nay.

- Các địa điểm nghĩa quân Lam Sơn tấn công quân Minh là: Pha Lũy, Ải Lưu, Cần Trạm, Phố Cát, Xương Giang.

Câu 2: Đọc thông tin và quan sát hình 2, em hãy:

- Cho biết nội dung thể hiện trên bản đồ.

- Đọc bảng chú giải và nêu một số kí hiệu được sử dụng trong bản đồ và các thành phố trực thuộc Trung ương của Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

- Nội dung thể hiện trên bản đồ là các đơn vị hành chính của nước Việt Nam hiện nay.

- Một số kí hiệu được sử dụng trong bản đồ và các thành phố trực thuộc Trung ương của Việt Nam: thủ đô, thành phố trực thuộc trung ương, biên giới quốc gia, địa giới giữa các tỉnh, thành phố, hồ, sông…

- Thủ đô của Việt Nam là: thành phố Hà Nội.

- Các thành phố trực thuộc Trung ương của Việt Nam là: Hà Nội; Hải Phòng; Đà Nẵng; Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ.

2. Biểu đồ 

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 3, em hãy:

- Cho biết biểu đồ thể hiện nội dung gì.

- Nêu tên trục dọc, trục ngang của và đơn vị của mỗi trục.

- So sánh độ cao của các cột và nhận xét về sự thay đổi số dân Việt Nam qua các năm.

Hướng dẫn trả lời:

- Biểu đồ thể hiện nội dung: dân số của Việt Nam qua các năm, giai đoạn từ năm 1979 đến năm 2019.

- Tên các trục và đơn vị của mỗi trục:

+ Trục dọc của biểu đồ là trục số dân, đơn vị là triệu.

+ Trục ngang là trục thời gian, đơn vị là năm

- So sánh (số dân qua từng năm của Việt Nam): Trong giai đoạn từ năm 1979 đến năm 2019, số dân của Việt Nam tăng liên tục qua từng năm. Nhìn chung trong cả giai đoạn, dân số Việt Nam đã tăng lên khoảng: 43.8 triệu người. Trong đó:

+ Từ năm 1979 đến 1989, dân số tăng thêm: 11.7 triệu người.

+ Từ năm 1989 đến 1999, dân số tăng thêm: 11.9 triệu người.

+ Từ năm 1999 đến 2009, dân số tăng thêm: 9.5 triệu người.

+ Từ năm 2009 đến 2019, dân số tăng thêm: 10.7 triệu người.

=> Mỗi năm dân số Việt Nam ngày một gia tăng với số lượng từ 9,5 - 11,9 triệu dân.

3. Tranh ảnh

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 4, em hãy:

- Đặt các câu hỏi để tìm hiểu về bức ảnh.

- Trao đổi với bạn về nội dung được thể hiện trong bức ảnh.

Hướng dẫn trả lời:

- Các câu hỏi để tìm hiểu về hình 4:

+ Các nhân vật trong bức ảnh này là ai? 

+ Nhân vật chính trong bức ảnh là ai?

+ Bức ảnh này được chụp vào thời gian nào? Ở đâu?

+ Vì sao các nhân vật trong bức ảnh lại vui mừng?

+ Nội dung của bức ảnh là gì?

- Nội dung được thể hiện trong bức ảnh: Bức ảnh chụp Chủ tịch Hồ Chí Minh với các em thiếu nhi vùng cao Việt Bắc năm 1960. Qua đó thể hiện tình cảm yêu thương, sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với các bạn thiếu nhi vùng cao Việt Bắc.

4. Hiện vật

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình 5, 6 em hãy:

- Cùng bạn đặt các câu hỏi tìm hiểu về hiện vật.

- Mô tả về trống đồng (hình dạng, màu sắc, hoa văn,...)

Hướng dẫn trả lời:

- Các câu hỏi tìm hiểu về hiện vật:

+ Hiện vật lịch sử là gì?

+ Hiện vật được sử dụng như thế nào?

+ Hiện vật là bằng chứng cho cái gì?

+ Ai là người đã tạo ra hiện vật?

- Các câu hỏi tìm hiểu về hiện vật ở hình 5, 6:

+ Chiếc trống đồng Ngọc Lũ được tìm thấy ở đâu?

+ Chiếc trống đồng Ngọc Lũ có niên đại cách ngày nay bao nhiêu năm?

+ Chiếc trống đồng Ngọc Lũ có giá trị như thế nào?

+ Hiện nay, chiếc trống đồng này được trưng bày ở đâu?

- Mô tả về trống đồng (hình dạng, màu sắc, hoa văn,...)

+ Hình dáng: hình dáng cân đối gồm 3 phần là: tang phình, thân thon, đế choãi. Mặt trống hơi tràn ra ngoài tặng một ít tạo thành đường gờ nổi giữa mặt và tang trống. Gắn vào tang và phân giữa thân trống là 4 chiếc quai chia thành hai cặp ở hai phía, trang trí văn bện thừng. Trên mặt trống đồng có rất nhiều đồng tròn đồng tâm.

+ Màu sắc: màu xanh xám

+ Hoa văn: giữa mặt trống đúc nổi mặt trời 14 tia, xung quanh khắc chìm 16 vành hoa văn gồm các loại: hình học, vòng tròn chấm giữa có tiếp tuyến, đặc biệt là các băng trang trí diễn tả cảnh sinh hoạt, lễ hội, đánh trống đồng, cầu mùa, giã gạo....Tang trống cong đều, trang trí 6 hình thuyền, người hóa trang, chim, thú... Các hoạ tiết trên trống thể hiện toàn cảnh sinh hoạt của người Việt cổ.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Dựa vào hình 2, em hãy xác định vị trí địa lí của Việt Nam theo các gợi ý sau đây:

- Chỉ trên bản đồ đường biên giới quốc gia của Việt Nam trên đất liền.

- Việt Nam tiếp giáp với những quốc gia và vùng biển nào?

Hướng dẫn trả lời:

- Nước Việt Nam nằm ở phía rìa đông của bán đảo Đông Dương, gần trung tâm của khu vực Đông Nam Á.

- Trên đất liền:

• Phía Bắc giáp Trung Quốc.

• Phía Tây giáp Lào và Campuchia.

• Phía Đông và phía Nam giáp biển Đông.

• Điểm cực Bắc ở vĩ độ 23o23’B tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

• Điểm cực Nam ở vĩ độ 8o34’B tại xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.

• Điểm cực Tây ở kinh độ 102o09’Đ tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên.

• Điểm cực Đông nằm ở kinh độ 109o24’Đ tại xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.

- Vùng biển nước ta tiếp giáp với vùng biển các nước Trung Quốc, Campuchia, Philippin, Malaixia, Brunây, Inđônêxia, Thái Lan.

Câu 2: Tại sao hiện vật được coi là bằng chứng quan trọng để tìm hiểu về quá khứ?

Hướng dẫn trả lời:

- Hiện vật lịch sử là những bằng chứng quan trọng để tìm hiểu về quá khứ vì: 

+ Đó là những di tích, đồ vật,… của con người được lưu giữ lại. 

+ Qua việc tìm hiểu, nghiên cứu các hiện vật lịch sử người ta có thể đưa ra những phán đoán, khôi phục hiện thực cũng như tìm hiểu về quá khứ, hiểu rõ hơn về cuộc sống, các sự kiện lịch sử... đã từng xảy ra rất lâu về trước. 

VẬN DỤNG

Câu 1: Sưu tập và giới thiệu về một lược đồ, bản đồ, tranh ảnh, hoặc hiện vật cụ thể phục vụ học tập môn Lịch sử và Địa lí.

Hướng dẫn trả lời:

Hình ảnh bãi cọc trên sông Bạch Đằng (nguồn: báo Dân trí)

Các bãi cọc có niên đại trong khoảng từ thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ thứ 15. Đây là minh chứng cho các trận đánh và chiến dịch lớn trên sông của người Việt được ghi nhận trong các Trận chống quân Nam Hán năm 938 trên sông Bạch Đằng (Đá Bạch) do Ngô Quyền lãnh đạo, Chiến tranh Tống–Việt năm 981 dưới thời nhà Tiền Lê và Trận Bạch Đằng chống quân nhà Nguyên Mông năm 1288 dưới thời nhà Trần.

Câu 2: Lựa chọn một đồ vật có nhiều kỉ niệm đối với em (đồ chơi, bức ảnh, cuốn sách,...) để viết đoạn văn ngắn khoảng 3 - 5 câu giới thiệu về đồ vật đó.

Hướng dẫn trả lời:

Hình 2: Ảnh tại đền thờ vua Đinh

Đây là một trong những bức ảnh được em chụp trong một lần tham quan đền thờ vua Đinh, một di tích quan trọng thuộc vùng bảo vệ đặc biệt của quần thể di sản cố đô Hoa Lư. Đền toạ lạc ở xã Trường Yên huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình, Việt Nam. Qua bức ảnh ta thấy được cái đẹp, cái hay, cái tài tình trong nghệ thuật điêu khắc của nghệ nhân xưa. Hình ảnh rồng chỉ được chỉ được sử dụng cho vua.