Soạn siêu ngắn Lịch sử và địa lí 4 Cánh diều bài 9: Thăng Long - Hà Nội

BÀI 9: THĂNG LONG – HÀ NỘI

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Hà Nội là thủ đô của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nơi có nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Em hãy kể tên những địa danh, di tích, thắng cảnh của Hà Nội mà em biết.

Hướng dẫn trả lời:

- Những địa danh, di tích, thắng cảnh của Hà Nội mà em biết:

• Tháp Rùa – Hồ Hoàn Kiếm. 

• Đền Ngọc Sơn. 

• Nhà thờ Lớn Hà Nội. 

• Nhà hát Lớn Hà Nội. 

• Hoàng thành Thăng Long – Cột cờ Hà Nội. 

• Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh. 

• Hồ Tây.

• Chùa Trấn Quốc.

KHÁM PHÁ

1. Vị trí  địa lí, đặc điểm tự nhiên và tên gọi khác của Thăng Long - Hà Nội

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình 1, em hãy:

• Xác định vị trí của Thăng Long – Hà Nội trên lược đồ. Hà Nội tiếp giáp với những tỉnh nào?

• Nêu đặc điểm tự nhiên của Thăng Long được thể hiện trong “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn. Thăng Long – Hà Nội còn có tên gọi nào khác?

Hướng dẫn trả lời:

- Thăng Long – Hà Nội:

+ Vị trí: Thăng Long - Hà Nội nằm ở trung tâm của vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

+ Tiếp giáp với những tỉnh: Thái Nguyên, Vĩnh Phúc ở phía Bắc, Hà Nam, Hòa Bình phía Nam, Bắc Giang, Bắc Ninh và Hưng Yên phía Đông, Hòa Bình cùng Phú Thọ phía Tây.

- Đặc điểm tự nhiên của Thăng Long được thể hiện trong “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn:

+ “Ở giữa khu vực trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tốt tươi phồn thịnh. Xem khắp nước Việt, đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời”.

+ Một số tên gọi khác: qua các thời kì lịch sử, Hà Nội có nhiều tên gọi khác như: Tống Bình, Đại La, Thăng Long, Đông Đô, Đông Quan,...

2. Một số nét chính về lịch sử Thăng Long-Hà Nội

Thăng Long tứ trấn

Câu hỏi: Đọc thông tin, quan sát từ hình 2 đến hình 5, em hãy cho biết vì sao gọi là “Thăng Long tứ trấn”.

Hướng dẫn trả lời:

Nguyên nhân Thăng Long – Hà Nội được gọi là “Thăng Long tứ trấn” vì: 

+ Ở bốn phía của thành Thăng Long có 4 ngôi đền được gọi là “Thăng Long tứ trấn”, đó là đền Bạch Mã (trấn phía đông), đền Voi Phục (trấn phía tây), đền Kim Liên (trấn phía nam), đền Quán Thánh (trấn phía bắc). 

+ Trong tín ngưỡng dân gian, 4 ngôi đền thờ các vị thần linh thiêng, trấn giữ bốn phía để bảo vệ kinh thành Thăng Long.

Sự tích Hồ Gươm

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 6, em hãy cho biết vì sao có tên gọi là Hồ Gươm.

Hướng dẫn trả lời:

Vì nó gắn liền với sự tích vua Lê Lợi trả gươm rùa vàng ở hồ Tả Vọng nay là hồ Gươm.

Hoàng Diệu chống thực dân Pháp

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 7, em hãy kể lại câu chuyện về Hoàng Diệu chống thực dân Pháp.

Hướng dẫn trả lời:

- Kể lại câu chuyện: 

Thực dân Pháp đem tàu chiến đến gần thành Hà Nội và hằng ngày khiêu khích. Sáng ngày 25-4-1882, người Pháp đưa tối hậu thư buộc Hoàng Diệu phải đầu hàng và ngay sau đó đã tấn công thành Hà Nội. Hoàng Diệu lên mặt thành đốc quân chiến đấu quyết liệt. Mặc dù Hoàng Diệu và quân đội triều đình quyết tâm bảo vệ, nhưng trước sức tấn công của quân Pháp thành Hà Nội thất thủ. Để giữ trọn khí tiết, Hoàng Diệu đã tuẫn tiết.

(Theo Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục, Tập 8,  NXB Giáo dục, Hà Nội, 2006, tr.518)

Chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không”

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 8, em hãy trình bày tóm tắt về chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” năm 1972.

Hướng dẫn trả lời:

- Tóm tắt về chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” năm 1972:

Từ ngày 18-12-1972, Mỹ huy động máy bay B-52 và các loại máy bay khác ném bom vào Hà Nội làm cho hàng nghìn người chết và bị thương. Quân dân miền Bắc trong đó có Hà Nội đã kiên cường đánh trả máy bay Mỹ, trong 12 ngày đêm (từ ngày 18-12-1972 đến ngày 29-12-1972) đã bắn rơi 81 máy bay của Mỹ, trong đó có 34 máy bay B-52. Thắng lợi này buộc Mỹ phải chấm dứt chiến tranh phá hoại miền Bắc Việt Nam, kí Hiệp định Pa-ri (Paris) năm 1973, công nhận độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam.

3. Hà Nội – trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo dục quan trọng?

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát từ hình 9 đến hình 12, em hãy nêu dẫn chứng để khẳng định Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo dục quan trọng của Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

• Hà Nội là thủ đô của Việt Nam, là trung tâm chính trị – hành chính quốc gia, nơi đặt trụ sở của các cơ quan Trung ương. Hà Nội cũng là nơi đặt trụ sở đại sứ quán của các nước có quan hệ ngoại giao với Việt Nam.

• Hà Nội có nhiều ngành công nghiệp (cơ khí, hoá chất, điện tử, dệt may,...), khu công nghiệp và công nghệ cao (Nội Bài, Thăng Long, Sài Đồng, Hoà Lạc,...), nhiều trung tâm thương mại, siêu thị lớn,...

• Hà Nội còn có nhiều di tích lịch sử – văn hoá nổi tiếng như: chùa Một Cột, Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Nhà hát Lớn Hà Nội,... Hà Nội còn là nơi tập trung nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, bảo tàng, thư viện,..

LUYỆN TẬP

Câu 1: Vì sao Lý Công Uẩn lại chọn thành Đại La làm kinh đô?

Hướng dẫn trả lời:

Lý Thái Tổ chọn Đại La làm kinh đô vì đó là nơi thắng địa, là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương.

Câu 2: Vì sao chiến thắng trong 12 ngày đêm cuối năm 1972 của nhân dân miền Bắc trong đó có Hà Nội lại được gọi là chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không"?

Hướng dẫn trả lời:

Chiến thắng 12 ngày đêm cuối năm 1972 được gọi là chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” vì chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954, quân dân ta đã phá tan “Pháo đài khổng lồ” của Pháp, góp phần quyết định trong việc kết thúc chiến tranh, buộc Pháp phải kí Hiệp định Giơ-ne-vơ.

Và chiến thắng năm 1972, quân và dân Hà Nội đã tiêu diệt toàn bộ “Pháo đài B52” của Mĩ, góp phần to lớn trong việc thay đổi cục diện chiến trường ở miền Nam, buộc Mĩ phải kí Hiệp định Pa-ri.  

VẬN DỤNG 

Câu hỏi: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ dưới đây.

1. Hãy sưu tầm tư liệu và giới thiệu cho các bạn về một nhân vật hoặc một di tích lịch sử, văn hoá của Thăng Long – Hà Nội mà em yêu thích.

2. Hãy viết một đoạn văn thể hiện niềm tự hào của em về truyền thống lịch sử, văn hoá của Thăng Long – Hà Nội.

Hướng dẫn trả lời:

1. Hãy sưu tầm tư liệu và giới thiệu cho các bạn về một nhân vật hoặc một di tích lịch sử, văn hoá của Thăng Long – Hà Nội mà em yêu thích.

Di tích lịch sử và khảo cổ Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội nằm trên địa bàn phường Điện Biên và Quán Thánh, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội, với diện tích quy hoạch bảo tồn vùng lõi là 18,395ha (bao gồm Khu di tích thành cổ Hà Nội và Khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu) và diện tích vùng đệm là 108ha.

(Nguồn: http://dsvh.gov.vn)