Giải chi tiết Lịch sử 12 Cánh diều bài 7 Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954)

MỞ ĐẦU 

Hình bên là chiếc xe đạp thồ của Trịnh Ngọc – dân công tỉnh Thanh Hoá tham gia phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ. Phương tiện thô sơ này lập kỉ lục khi chở tới 345,5 kg/chuyến. “Binh chủng xe đạp thổ” đã góp phần quan trọng vào thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ trong kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954). Đúng như nhận định của Giuyn Roa, một tác giả người Pháp: đánh bại quân đội Pháp là những chiếc xe đạp “thổ 200, 300 kg hàng và đẩy bằng sức người, những con người ăn chưa đủ no và ngủ thì nằm ngay dưới đất trải tấm ni lông”.

Vậy cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp diễn ra trong bối cảnh lịch sử nào? Diễn biến chính, nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến ra sao?

Bài làm chi tiết:

Bối cảnh lịch sử:

Khách quan:

- Sau chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống. Phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, phụ thuộc và phong trào đấu tranh vì hoà bình, dân chủ ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh. 

- Tuy vậy, quan hệ quốc tế diễn biến phức tạp và từng bước chịu sự chi phối của Chiến tranh lạnh. 

Chủ quan: 

- Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam bước vào kỉ nguyên mới: kỉ nguyên độc lập, tự do. 

- Nhân dân Việt Nam trở thành người làm chủ đất nước, gắn bó và quyết tâm bảo vệ chế độ mới. Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành đảng cầm quyền. 

- Tuy vậy, vừa mới ra đời, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã bị các nước đế quốc liên kết với các thế lực thù địch trong và ngoài nước chống phá xâm lược.

Diễn biến chính:

- Năm 1945: Kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược Nam Bộ.

- Năm 1946- 1950: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp.

- Năm 1951- 1953: Bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp.

- Năm 1953- 1954: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi.

Nguyên nhân thắng lợi:

Nguyên nhân khách quan:

- Sự đoàn kết chiến đấu của liên minh nhân dân ba nước Đông Dương.
- Sự ủng hộ, giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là Trung Quốc và
Liên Xô.

- Sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân Pháp và nhân dân tiến bộ, yêu chuộng
hoà bình trên thế giới.

Nguyên nhân chủ quan:

- Sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, với đường lối kháng chiến đúng đắn, được vận dụng linh hoạt, sáng tạo.

- Truyền thống yêu nước, tỉnh thần đoàn kết và ý chí kiên cường trong đấu
tranh chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.

- Hệ thống chính quyền dân chủ nhân dân trong cả nước và mặt trận dân tộc
thống nhất được củng cố, mở rộng; ...

Ý nghĩa lịch sử:

- Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945- 1954) đã chấm dứt cuộc chiến tranh xâm lược và ách thống trị của thực dân Pháp trong gần một thế kỉ ở Việt Nam. 

- Miền Bắc được hoàn toàn giải phóng chuyển sang giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa, tạo cơ sở đề giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. 

- Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi đã giáng đòn nặng nề vào tham vọng nô dịch của chủ nghĩa đế quốc sau Chiến tranh thế giới thứ hai, góp phần làm tan rã hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa thực dân cũ, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.

1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ

Câu hỏi: Trình bày bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945- 1954).

Bài làm chi tiết:

Khách quan:

- Sau chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống. Phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, phụ thuộc và phong trào đấu tranh vì hoà bình, dân chủ ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh. 

- Tuy vậy, quan hệ quốc tế diễn biến phức tạp và từng bước chịu sự chi phối của Chiến tranh lạnh. 

Chủ quan: 

- Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập, tự do. 

- Nhân dân Việt Nam trở thành người làm chủ đất nước, gắn bó và quyết tâm bảo vệ chế độ mới. Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành đảng cầm quyền. 

- Tuy vậy, vừa mới ra đời, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã bị các nước đế quốc liên kết với các thế lực thù địch trong và ngoài nước chống phá xâm lược.

2. DIỄN BIẾN CHÍNH 

Câu hỏi: Trình bày diễn biến cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược Nam Bộ.

Bài làm chi tiết:

- Đêm 22, rạng sáng 23 - 9 - 1945, thực dân Pháp chính thức tấn công trở lại xâm lược nước ta.

- Quân dân Sài Gòn - Chợ Lớn anh dũng đứng lên chống trả.

- Tháng 10 - 1946, Pháp tăng viện binh và được sự giúp đỡ của quân Anh, Nhật đã chiếm được các tỉnh Nam Bộ và Nam Trung Bộ.

- Trước tình hình đó Đảng đã phát động phong trào ủng hộ Nam Bộ kháng chiến.

- Cuộc chiến đấu ở Nam Bộ đã giáng đòn đầu tiên vào ý đồ “đánh nhanh, thắng nhanh” của Pháp, đẩy quân Pháp vào thế bị động và phải giậm chân tại đây trong nhiều tháng, tạo điều kiện để cả nước chuẩn bị lực lượng cho cuộc kháng chiến lâu dài.

Câu hỏi: Đọc thông tin và khai thác các hình 3, 4, trình bày khái quát diễn biến chính của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp từ năm 1946 đến năm 1950. 

Bài làm chi tiết:

- Từ tháng 11/1946, thực dân Pháp từng bước khiêu khích, tấn công quân sự tại
Hải Phòng, Lạng Sơn, Đà Nẵng, Hà Nội,... 

- Ngày 18/12/1946, Pháp gửi tối hậu thư buộc chính phủ ta phải giải tán lực lượng tự vệ chiến đấu, giao quyền kiểm soát Thủ đô cho chúng. 

- Ngày 18 và 19/12/1946, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp mở rộng tại Vạn Phúc (Hà Nội) quyết định phát động kháng chiến toàn quốc.

- Từ cuối năm 1946 đến cuối năm 1950, quân dân Việt Nam đã từng bước làm thất bại kế hoạch “đánh nhanh, thắng nhanh” của Pháp, tiến đến giành thế chủ động trên chiến trường chính Bắc Bộ:

+ Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía bắc vĩ tuyến 16 từ tháng 12/1946 đến tháng 2/1947.

+ Chiến dịch Việt Bắc thu - đông năm 1947.

+ Chiến dịch Biên giới thu - đông năm 1950.

Câu hỏi: Trình bày khái quát bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp từ năm 1951 đến năm 1953.

Bài làm chi tiết:

- Từ cuối năm 1950, được sự ủng hộ và viện trợ của Mỹ, Pháp đề ra kế hoạch Đờ Lát đờ Tát-xi-nhi. 

- Trong bối cảnh mới, quân dân cả nước tiếp tục đây mạnh kháng chiến, giành được thắng lợi trên các lĩnh vực:

Về chính trị:

+ Từ ngày 3 đến 7/3/1951, Đại hội toàn quốc thống nhất Việt Minh và Liên Việt thành Mặt trận Liên Việt.

+ Ngày 11/03/1951, lập Liên minh nhân dân Việt - Miên - Lào, tăng cường khối đoàn kết ba nước đấu tranh chống Pháp và can thiệp Mỹ.

Về quân sự: Quân đội nhân dân Việt Nam chủ động mở nhiều chiến dịch tiến công và phản công để giữ vững quyền chủ động trên chiến trường chính Bắc Bộ: các chiến dịch ở trung du và đồng bằng Bắc Bộ (1950- 1951); chiến dịch Hòa Bình (1951 - 1952); ...

Về kinh tế:

+ Năm 1952, Chính phủ vận động lao động sản xuất và tiết kiệm, lôi cuốn mọi giới tham gia.

+ Thủ công nghiệp và công nghiệp đáp ứng yêu cầu về công cụ sản xuất và thiết yếu của đời sống. 

+ Chấn chỉnh thuế khóa, xây dựng nền tài chính, ngân hàng, thương nghiệp.

+ Bồi dưỡng sức dân và phát động giảm tô, cải cách ruộng đất với 5 đợt giảm tô, 1 đợt cải cách ruộng đất.

Về văn hóa: 

+ Tiếp tục cải cách giáo dục với 3 phương châm “phục vụ kháng chiến, phục vụ dân sinh, phục vụ sản xuất”, nhà trường gắn với xã hội, 1952 có trên 1.000.000 học sinh phổ thông, bình dân học vụ, bổ túc văn hóa phát triển.

+ Thực hiện “Kháng chiến hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến”.

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình 7, 8, trình bày những nét chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp giai đoạn 1953- 1954.

Bài làm chi tiết:

- Tháng 7-1953 được sự viện trợ của Mỹ, Pháp để ra kế hoạch Na-va, với ý đồ trong 18 tháng giành thắng lợi quân sự quyết định đề “kết thúc chiến tranh trong danh dự”. 

- Tháng 9-1953, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng đề ra kế hoạch tác chiến trong đông - xuân 1953 - 1954. Phương châm chiến lược là tập trung lực lượng mở các cuộc tiến công lớn vào 

- Trong Cuộc tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953- 1954, bộ đội chủ lực mở
một loạt chiến dịch tấn công quân Pháp ở Lai Châu. Trung Lào, Thượng Lào, Bắc Tây Nguyên,... đồng thời đẩy mạnh chiến tranh du kích ở vùng sau lưng quân Pháp, làm phá sản bước đầu kế hoạch Na-va. 

- Tháng 11-1953, Nava quyết định điều quân lên chiếm giữ Điện Biên Phủ xây dựng nơi đây thành tập đoàn cứ điểm mạnh nhất Đông Dương. 

- Đầu tháng 12-1953, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định mở chiến dịch Điện Biên Phủ.  

- Chiều ngày 7-5-1954, tướng Đờ Ca-xtơ-ri cùng toàn bộ Bộ Tham mưu của quân Pháp đầu hàng. 

Câu hỏi: Thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ có tác dụng như thế nào đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp?

Bài làm chi tiết:

Thắng lợi của chiến dịch đã giáng đòn quyết định đập tan ý chí xâm lược của các thế lực thực dân hiếu chiến, buộc Chính phủ Pháp phải ký Hiệp định Geneve, chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình, cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, Lào và Campuchia.

3. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP.

Câu hỏi: Nêu nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Bài làm chi tiết:

Nguyên nhân khách quan:

- Sự đoàn kết chiến đấu của liên minh nhân dân ba nước Đông Dương.
- Sự ủng hộ, giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là Trung Quốc và
Liên Xô.

- Sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân Pháp và nhân dân tiến bộ, yêu chuộng
hoà bình trên thế giới.

Nguyên nhân chủ quan:

- Sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, với đường lối kháng
chiến đúng đắn, được vận dụng linh hoạt, sáng tạo.

- Truyền thống yêu nước, tỉnh thần đoàn kết và ý chí kiên cường trong đấu
tranh chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.

- Hệ thống chính quyền dân chủ nhân dân trong cả nước và mặt trận dân tộc
thống nhất được củng cố, mở rộng; …

Câu hỏi: Phân tích ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Bài làm chi tiết:

- Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945- 1954) đã chấm dứt cuộc chiến tranh xâm lược và ách thống trị của thực dân Pháp trong gần một thế kỷ ở Việt Nam. 

- Miền Bắc được hoàn toàn giải phóng chuyển sang giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa, tạo cơ sở đề giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. 

- Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi đã giáng đòn nặng nề vào tham
vọng nô dịch của chủ nghĩa đế quốc sau Chiến tranh thế giới thứ hai, góp phần làm tan rã hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa thực dân cũ, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Vẽ trục thời gian khái quát diễn biến chính cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945- 1954).

Bài làm chi tiết:

VẬN DỤNG

Câu 2: Sưu tầm tư liệu về một trong những nhân vật lịch sử gắn liền với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945- 1954). Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học

Bài làm chi tiết:

Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Vị anh hùng dân tộc của Việt Nam

Đại tướng Võ Nguyên Giáp, vị Tổng Tư lệnh đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam, là một trong những nhà quân sự lỗi lạc của thế kỷ 20, người đã dẫn dắt quân và dân ta giành chiến thắng vang dội trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước. Tên tuổi của Đại tướng đã đi vào lịch sử dân tộc như một biểu tượng của lòng yêu nước, ý chí quật cường và tài thao lược xuất chúng.

Cuộc đời và sự nghiệp:

Sinh ngày 25 tháng 8 năm 1911 tại làng An Xá, xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình.

Tham gia cách mạng từ thuở thiếu niên, gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương năm 1930.

Là một trong những người sáng lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (Việt Minh) năm 1941.

Tham gia chỉ huy nhiều chiến dịch quan trọng trong Kháng chiến chống Pháp như Việt Bắc (1947-1948), Biên giới Thu Đông (1950), Điện Biên Phủ (1953-1954).

Là Đại tướng đầu tiên, Tổng Tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Tham gia lãnh đạo cuộc Kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1955-1975).

Được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân, Huân chương Sao Vàng và nhiều huân, huy chương cao quý khác.

Di sản:

Tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh - Võ Nguyên Giáp

Nhiều tác phẩm về nghệ thuật quân sự

Hình ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn sống mãi trong lòng nhân dân Việt Nam như một vị anh hùng dân tộc, một tấm gương sáng về lòng yêu nước, ý chí quật cường và tài thao lược xuất chúng.

Tư liệu:

Sách: "Cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp", "Võ Nguyên Giáp - Thiên tài quân sự", "Điện Biên Phủ - Chiến thắng của ý chí"

Phim ảnh: "Đại tướng Võ Nguyên Giáp", "Điện Biên Phủ", "Những năm tháng không quên"

Bảo tàng: Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Điện Biên Phủ

Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một vị anh hùng dân tộc vĩ đại, người đã dành cả cuộc đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước. Tên tuổi và sự nghiệp của Đại tướng sẽ mãi mãi được ghi nhớ và trân trọng bởi thế hệ con cháu mai sau.