Soạn siêu ngắn Lịch sử và địa lí 4 Cánh diều bài 16: Dân cư, hoạt dộng sản xuất và một số nét văn hóa ở vùng Tây Nguyên

BÀI 16: DÂN CƯ, HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ MỘT SỐ NÉT VĂN HÓA Ở VÙNG TÂY NGUYÊN

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Ở vùng Tây Nguyên có nhiều đồng bào dân tộc với truyền thống đấu tranh yêu nước và cách mạng. Nơi đây có các lễ hội gắn liền với cồng chiêng và nổi tiếng với những sản phẩm cây công nghiệp. Hãy nêu tên một anh hùng, một lễ hội hoặc một sản phẩm cây công nghiệp nổi tiếng ở vùng đất này.

Hướng dẫn trả lời:

- Tên một số anh hùng: N’Trang Lơng, Đinh Núp,…

- Tên một số lễ hội: Lễ trưởng thành của dân tộc Ê-đê; lễ mừng nhà rông mới của dân tộc Giẻ Triêng; lễ hội cồng chiêng,…

- Một số sản phẩm cây công nghiệp: cà phê; hồ tiêu; chè; cao su; điều,…

KHÁM PHÁ

1. Dân cư 

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 1, em hãy:

- Kể tên một số dân tộc sinh sống ở vùng Tây Nguyên.

- So sánh mật độ dân số ở vùng Tây Nguyên với các vùng khác và nhận xét về sự phân bố dân cư của vùng này.

Hướng dẫn trả lời:

- Vùng Tây Nguyên có nhiều dân tộc cùng chung sống như: Gia Rai, Ê Đê, Ba Na, Mnông, Kinh, Mông, Tày, Thái, Nùng,...

- So sánh mật độ dân số ở vùng Tây Nguyên với các vùng khác và nhận xét về sự phân bố dân cư của vùng này:

+ Tây Nguyên là vùng thưa dân nhất ở nước ta, dân cư phân bố không đều. 

+ Các đô thị và ven trục giao thông chính có mật độ dân số cao hơn mật độ dân số trung bình của cả vùng. 

+ Những huyện vùng cao có mật độ dân số rất thấp, nơi thấp nhất chỉ khoảng 10 người/km.

2.  Hoạt động sản xuất

Trồng cây công nghiệp lâu năm

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 2, em hãy:

- Kể tên một số cây công nghiệp lâu năm và cho biết cây công nghiệp nào được trồng nhiều nhất ở vùng Tây Nguyên.

- Nêu những thuận lợi và khó khăn trong việc trồng cây công nghiệp lâu năm ở vùng Tây Nguyên.

Hướng dẫn trả lời:

- Một số cây công nghiệp: cà phê, hồ tiêu, cao su, chè,...

- Những thuận lợi và khó khăn trong việc trồng cây công nghiệp lâu năm ở vùng Tây Nguyên:

• Thuận lợi: có diện tích lớn đất đỏ bazan với đặc tính tơi xốp, phì nhiêu kết hợp cùng khí hậu thuận lợi cho việc trồng các cây công nghiệp lâu năm.

• Khó khăn: thiếu nước tưới vào mùa khô, thị trường tiêu thụ chưa ổn định,...

Chăn nuôi gia súc

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 3, xanh tốt tạo điều kiện thuận lợi để chăn em hãy:

- Cho biết gia súc nào được nuôi nhiều ở vùng Tây Nguyên.

- Trình bày hoạt động chăn nuôi gia súc ở vùng Tây Nguyên.

Hướng dẫn trả lời:

- Vật nuôi chủ yếu: bò, bò sữa, trâu.

- Hiện nay, chăn nuôi trâu, bò ở đây đang được phát triển với nhiều hình thức khác nhau như chăn thả tự nhiên và chăn nuôi chuồng trại. Ở đây có những trang trại chăn nuôi bò theo quy mô lớn.

Phát triển thuỷ điện

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 2 bài 15, em hãy:

- Tìm và chỉ vị trí một số nhà máy thuỷ điện ở vùng Tây Nguyên và cho biết những nhà máy đó nằm trên các sông nào.

- Trình bày những lợi ích của việc phát triển thuỷ điện ở vùng Tây Nguyên.

Hướng dẫn trả lời:

- Các công trình thuỷ điện: I-a-ly, Đrây H'ling, Sê San 3,...Các nhà máy đó được xây dựng trên hệ thống sông Đồng Nai, sông Sê-rê-pốk, sông Sê San,...

- Lợi ích của việc phát triển thuỷ điện ở vùng Tây Nguyên: 

• Cung cấp điện cho sản xuất và đời sống của người dân.

• Các hồ thuỷ điện đem lại nguồn nước tưới quan trọng vào mùa khô.

• Là nơi nuôi trồng thuỷ sản.

• Tạo cảnh đẹp để phát triển du lịch.

3. Một số nét chính về văn hoá

Buôn làng và nhà rộng

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 4, em hãy mô tả nhà rông ở vùng Tây Nguyên.

Trả lời:

- Mô tả về nhà rông:

+ Ở một số dân tộc, mỗi buôn có một nhà rông với nét riêng về hình dáng và cách trang trí. Nhà rông là ngôi nhà chung lớn nhất của buôn.

+ Nhiều sinh hoạt tập thể của cả buôn được diễn ra ở nhà rông. Theo quan niệm của người dân Tây Nguyên, nhà rông càng to đẹp chứng tỏ buôn càng giàu có, thịnh vượng.

Lễ hội và nhạc cụ

Câu hỏi: Đọc thông tin, quan sát hình 5, 6 và kết hợp với hiểu biết của bản thân, em hãy kể tên một số lễ hội và hoạt động chính trong lễ hội ở vùng Tây Nguyên.

Trả lời:

- Lễ hội ở vùng Tây Nguyên có nhiều lễ hội đặc sắc như: lễ hội Cồng chiêng, hội Đua voi, hội Xuân, lễ Mừng lúa mới,... 

- Trong lễ hội, người dân thường nhảy múa tập thể với những điệu nhảy vui nhộn cùng với âm thanh trầm hùng. 

- Người dân ở vùng Tây Nguyên có nhiều nhạc cụ độc đáo như: cồng, chiêng, đàn tơ-rưng, đàn krông-pút, đàn đá,... Các nhạc cụ này thường được làm từ các vật liệu như: đồng, tre, nứa, đá,...

4. Truyền thống yêu nước và đấu tranh cách mạng của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên

Câu hỏi: Đọc thông tin dưới đây, em có nhận xét gì về các nhân vật lịch sử.

Trả lời:

Trong lịch sử cách mạng Việt Nam, đồng bào các dân tộc Tây Nguyên luôn thể hiện tinh thần yêu nước và đấu tranh anh dũng với nhiều tấm gương tiêu biểu như: N'Trang Lơng, Đinh Núp,...

LUYỆN TẬP

Câu 1: Tây Nguyên có những thuận lợi nào về tự nhiên để trồng cây công nghiệp lâu năm, chăn nuôi gia súc và phát triển thuỷ điện?

Trả lời:

• Tây nguyên có diện tích lớn đất đỏ badan với đặc tính tơi xốp, phì nhiêu kết hợp cùng khí hậu thuận lợi cho việc trồng các cây công nghiệp lâu năm.

• Có nhiều đất và khí hậu phù hợp phát triển chăn nuôi gia súc.

• Sông ở Tây Nguyên có nhiều thác, nhiều ghềnh là điều kiện thuận lợi để phát triển thủy điện.

Câu 2: Hãy vẽ vào vở sơ đồ thể hiện những nét chính về văn hoá của các dân tộc ở vùng Tây Nguyên.

Trả lời:

Câu 3. Em hãy nêu những hành động thể hiện tinh thần yêu nước, đấu tranh bất khuất, kiên cường của người dân Tây Nguyên.

Trả lời:

Người Tây Nguyên luôn sẵn sàng tham gia các cuộc khởi nghĩa chống quân xâm lược. Có rất nhiều anh hùng đứng ra đấu tranh chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, tiêu biểu như anh hùng N'Trang Lơng, anh hùng Núp...

VẬN DỤNG

Câu 1: Em hãy tìm hiểu và giới thiệu về hoạt động sản xuất cà phê ở Tây Nguyên (điều kiện, nơi trồng nhiều cà phê, các sản phẩm cà phê nổi tiếng trong và ngoài nước,...).

Trả lời:

Cà phê Buôn Ma Thuột hay cà phê Ban mê là một trong những thương hiệu nổi tiếng của cà phê Việt Nam được trồng trên cao nguyên Buôn Ma Thuột, một cao nguyên thuộc vùng Tây Nguyên Việt Nam. Tuy cây cà phê được du nhập vào Việt Nam từ rất sớm (năm 1870) nhưng được trồng đại trà ở Đắk Lắk, xuất phát từ Buôn Ma Thuột chỉ từ những năm sau 1930 trong những đồn điền của người Pháp.

Ở Đắk Lắk gần như huyện nào cũng có trồng cà phê, nhưng cà phê Buôn Ma Thuột vẫn luôn được đánh giá là có chất lượng cao nhất và có hương vị đặc trưng nhất được giới hâm mộ và các nhà rang xay cà phê đánh giá cao. Từ đó, Buôn Ma Thuột hay được ví như một "thủ phủ cà phê". Cây cà phê chiếm giữ một vị trí độc tôn, không loại cây trồng nào sánh được trên cao nguyên đất đỏ bazan này. Trong cơ cấu cây trồng ở Buôn Ma Thuột, có đủ các loại cà phê như: cà phê chè, cà phê vối, cà phê mít nhưng được trồng rộng rãi nhất là cà phê vối. Hiện tại thương hiệu cà phê Buôn Ma Thuột đã được dùng chung cho cà phê Đắk Lắk.

Câu 2: Giới thiệu về một nhân vật lịch sử mà em ấn tượng nhất trong phong trào đấu tranh yêu nước và cách mạng của đồng bào Tây Nguyên.

Trả lời:

- Giới thiệu về một nhân vật lịch sử mà em ấn tượng nhất trong phong trào đấu tranh yêu nước và cách mạng của đồng bào Tây Nguyên đó là anh hùng Núp: 

+ Đinh Núp là người dân tộc Ba Na, sinh ra và lớn lên ở làng Stơr, K'bang (tỉnh Gia Lai). Đinh Núp mồ côi cha từ nhỏ, 15 tuổi bị bắt đi phu, Núp đã chứng kiến nhiều nỗi bất công, đau khổ của người dân dưới ách cai trị của thực dân Pháp nên sớm nung nấu tinh thần đấu tranh cách mạng.

- Năm Đinh Núp 22 tuổi, trong một lần quân Pháp về bắt phu, dân làng trốn hết vào rừng, một mình Núp ở lại, đứng sau gốc cây, dùng nỏ nhằm thẳng quân Pháp mà bắn. Mũi tên trúng vào một lính Pháp, một dòng máu đỏ chảy ra. Núp đem chuyện đó kể với dân làng. Đây là lần đầu tiên mọi người biết rằng lính Pháp cũng là người chứ không phải “quái vật không thể chết” như tin đồn. Từ đó, Núp đã cùng dân làng đánh Pháp.

- Năm 1955, Đinh Núp là người Tây Nguyên đầu tiên được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

- Tháng 5/1964, nhà nước Cu Ba đã mời anh hùng Núp sang thăm. Tại lần gặp gỡ này, Chủ tịch Cu Ba là Phi-đen Cát-xtơ-rô và anh hùng Núp đã kết nghĩa anh em.