Soạn siêu ngắn Lịch sử và địa lí 4 Cánh diều bài 4: Dân cư, hoạt động sản xuất và một số nét văn hóa ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

BÀI 4: DÂN CƯ, HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ MỘT SỐ NÉT VĂN HÓA Ở VÙNG TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI BẮC BỘ

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Trung du và miền núi Bắc Bộ nổi tiếng về những ruộng bậc thang "treo" trên các sườn núi, những phiên chợ vùng cao rực rỡ sắc màu và nhà máy thủy điện lớn nhất Đông Nam Á. Nếu được đi du lịch đến vùng này, em mong muốn được chiêm ngưỡng cảnh vật và nét văn hóa nào nơi đây?

Hướng dẫn trả lời:

Nếu được đi du lịch đến vùng này, em mong muốn được chiêm ngưỡng cảnh ruộng bậc thang mùa lúa chín và trải nghiệm chợ phiên cùng với các lễ hội văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số.

KHÁM PHÁ

1. Dân cư
Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 1, em hãy: 

- Kể tên một số dân tộc sinh sống ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.
- Nêu tên những tỉnh có mật độ dân số dưới 100 người/km2 và từ 100 đến 500 người /km2.
- Nhận xét về sự phân bố dân cư ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Hướng dẫn trả lời:

- Một số dân tộc sinh sống ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ: Thái, Mường, Dao, Mông,... 

- Mật độ dân số:

+ Những tỉnh có mật độ dân số dưới 100 người/km2: Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La.

+ Những tỉnh có mật độ dân số dưới từ 100 đến 500 người /km2: Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Giang, Quảng Ninh, Phú Thọ, Hòa Bình.

- Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là nơi có dân cư hưa thớt. Sự phân bố dân cư có nhiều điểm khác nhau giữa miền núi và trung du. Vùng cao dân cư thưa tớt hơn vùng thấp và các đô thị.

2. Hoạt động sản xuất

Làm ruộng bậc thang

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 2, em hãy cho biết:

- Ruộng bậc thang thường được làm ở đâu? Người dân làm ruộng bậc thang như thế nào?

- Người dân thường trồng cây gì trên ruộng bậc thang?

Hướng dẫn trả lời:

- Ruộng bậc thang thường được làm ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Người dân nơi đây chọn các sườn núi hoặc sườn đồi có nguồn nước từ khe suối, có khả năng tạo mặt bằng, ít sỏi đá; sau đó, san thành các mặt bằng ruộng nối tiếp nhau như bậc thang và làm bờ để giữ nước, chặn đất khỏi bị xói mòn.

- Người dân thường trồng lúa nước trên ruộng bậc thang.

Xây dựng công trình thủy điện

Câu hỏi:

- Đọc thông tin, em hãy nêu cách khai thác sức nước để sản xuất điện.

- Em hãy tìm và chỉ hai nhà máy thủy điện Hòa Bình và Sơn La trên hình 1, bài 3.

Hướng dẫn trả lời:

- Nhà nước đã cùng nhân dân đắp đập, ngăn sông tạo thành hồ lớn và dùng sức nước chảy từ trên cao xuống để chạy tua-bin sản xuất điện. 

- Hai nhà máy thủy điện Hòa Bình và Sơn La trên hình 1, bài 3.

Khai thác khoáng sản

Câu hỏi: 

- Em hãy tìm và chỉ vị trí các mỏ: than đá, sắt, đồng, thiếc, a-pa-tit (apatit) trên hình 1 bài 3 

- Đọc thông tin, em hãy cho biết khai thác khoáng sản ở mỏ lộ thiên khác với khai thác khoáng sản trong hầm lò như thế nào.

Hướng dẫn trả lời:

- Vị trí các mỏ: than đá, sắt, đồng, thiếc, a-pa-tit (apatit)

• Than đá: Quảng Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn

• Sắt: Yên Bái, Thái Nguyên

• Đồng: Lai Châu, Sơn La

• Thiếc: Tuyên Quang, Cao Bằng

• A-pa-tit (apatit): Lào Cai

- Điểm khác biệt:

• Khai thác khoáng sản lộ thiên: chỉ cần bóc đi lớp đất, đá bên trên là lấy được khoáng sản.

• Khai thác khoáng sản trong hầm mỏ:

+ Phải đào các hầm sâu xuống lòng đất mới có thể lấy được khoáng sản.

+ Công việc khai thác khoáng sản trong hầm lò rất vất vả và nguy hiểm.

3. Một số nét văn hóa

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình  5,6,7, em hãy mô tả một số nét văn hóa của các dân tộc ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Hướng dẫn trả lời:

- Văn hóa của của các dân tộc ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ rất đa dạng và đậm đà bản sắc dân tộc. Mỗi một dân tộc có một nét đẹp riêng. Một số nét đẹp văn hóa nơi đây phải kể đến:

- Chợ phiên vùng cao: Thường họp vào những ngày nhất định, thường rất đông vui. Chợ không chỉ là nơi mua bán mà còn là nơi gặp gỡ, giao lưu văn hóa của người dân nơi đây.

- Lễ hội Lồng Tồng: Lễ hội của người dân tộc Tày, Nùng... thường được tổ chức vào mùa xuân. Với mục đích cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, đời sống ấm no.

- Xòe Thái là loại hình múa truyền thống, đặc sắc, có vị trí quan trọng trong đời sống tình thần của người dân tộc Thái. Xòe Thái có nhiều điệu và không hạn chế người tham gia.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Trình bày đặc điểm phân bố dân cư ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. Nêu một số nguyên nhân của sự phân bố đó.

Hướng dẫn trả lời:

- Đặc điểm phân bố dân cư:

+ Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là nơi dân cư thưa thớt.

+ Phân bố dân cư có sự khác nhau giữa miền núi và trung du: ở những vùng cao, dân cư thưa hơn vùng thấp và các đô thị.

- Nguyên nhân:

+ Ở những vùng núi cao: địa hình bị cắt xẻ mạnh, khí hậu khắc nghiệt, không thuận lợi cho hoạt động sản xuất và cư trú, nên dân cư thưa thớt.

+ Ở khu vực trung du và đô thị: địa hình, khí hậu thuận lợi hơn cho hoạt động sản xuất và cư trú nên dân cư tập trung đông đúc.

Câu 2: Tại sao ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ lại phát triển các hoạt động sản xuất như: làm ruộng bậc thang, xây dựng các công trình thủy điện, khai thác khoáng sản?

Hướng dẫn trả lời:

Ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ lại phát triển các hoạt động sản xuất như: làm ruộng bậc thang, xây dựng các công trình thủy điện, khai thác khoáng sản vì: 

- Địa hình nơi đây dốc nên khó khăn trong việc canh tác nhất là trồng lúa nước.

- Nơi đây cũng có nhiều con sống lớn, điều kiện tự nhiên thuận lợi để xây dựng các công trình thủy lợi.

- Khu vực này cùng nhiều tài nhiên khoáng sản nhất nước ta.

Câu 3: Em ấn tượng điều gì về chợ phiên vùng cao, lễ hội Lồng Tồng và Xòe Thái ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ?

Hướng dẫn trả lời:

Em rất ấn tượng với văn hóa của của các dân tộc ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ rất đa dạng và mỗi một dân tộc có một nét đẹp riêng:

- Điều em ấn tượng về chợ phiên vùng cao: chợ phiên là nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa đặc sắc về ẩm thực, trang phục,… của đồng bào các dân tộc ở khu vực Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Điều em ấn tượng về lễ hội Lồng Tồng: trong lễ hội có các trò chơi dân gian như: kéo co, đẩy gậy, tung còn, bịt mắt đập trống,…

- Điều em ấn tượng về nghệ thuật xòe Thái: xòe Thái có nhiều điệu, trong đó xòe vòng là phổ biến nhất. Các vòng xòe thường được xác định “tâm xòe” bởi một hũ rượu cần hoặc một đống lửa.

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ dưới đây:

1. Bạn Hoa và bạn Minh đang tranh luận về ảnh hưởng của việc xây dựng các công trình thuỷ điện đối với đời sống và sản xuất. Bạn Hoa nói: “Đắp đập ngăn sông để làm thuỷ điện đem lại nhiều lợi ích cho đời sống và sản xuất". Bạn Minh nói: “Tớ lại nghĩ, làm thuỷ điện không chỉ mang lại lợi ích mà còn ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường và cuộc sống của người dân xung quanh”. Em đồng ý với ý kiến của bạn nào? Hãy nêu ví dụ để bảo vệ ý kiến của mình.

2. Tìm hiểu và giới thiệu về một lễ hội ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Hướng dẫn trả lời:

- Em chọn nhiệm vụ thứ 2: tìm hiểu và giới thiệu về lễ hội ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ: tìm hiểu về chợ phiên vùng cao

+ Thời gian: thường họp vào những ngày nhất định, thường rất đông vui.

+ Ý nghĩa: chợ không chỉ là nơi mua bán mà còn là nơi gặp gỡ, giao lưu văn hóa của người dân nơi đây.