Giải chi tiết chuyên đề Lịch sử 11 chân trời mới chuyên đề 1 Lịch sử nghệ thuật truyền thống Việt Nam (P.1)

Mở đầu

Nghệ thuật truyền thống Việt Nam là tập hợp những thành tựu văn hoá do các thế hệ người Việt Nam sáng tạo nên, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Nghệ thuật truyền thống Việt Nam bao gồm những lĩnh vực nào? Những di sản nào còn lưu lại đến ngày nay? Chuyên đề Lịch sử nghệ thuật truyền thống Việt Nam sẽ giúp em giải đáp các câu hỏi đó qua việc tìm hiểu, trải nghiệm một bộ phận quan trọng của di sản nghệ thuật truyền thống Việt Nam ở các thời kì Lý - Trần, Lê sơ, Mạc, Lê trung hưng và Nguyễn.

1. Nghệ thuật thời Lý

Câu hỏi: Nét cơ bản của nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thời Lý là gì?

Hướng dẫn giải:

- Về kiến trúc:

• Phong phú về loại hình, quy hoạch thống nhất, cân xứng, trang trí tinh xảo, hài hòa giữa các chất liệu gỗ, đá, gàch và đất nung.
• Nét chủ đạo là tinh thần độc lập, tự tôn dân tộc. Tiêu biểu là kiến trúc của kinh thành Thăng Long.
• Nhiều quần thể chùa - tháp lớn được xây dựng, thường có nhiều tầng, nền giật cấp, cao dần lên đỉnh, tạo nét uy nghiêm.

- Về điêu khắc:

• Phát triển khá phong phú, đa dạng, độc đáo, chủ yếu trên chất liệu đá, gốm và gỗ, tiêu biểu là tượng rồng bằng đá, tượng bằng đồng, gỗ, đá, đất nung,...
• Nguồn cảm hứng sáng tạo là thiên nhiên. Hình tượng con rồng uốn lượn mềm mại, sống động, tượng trưng cho nguồn nước.

2. Nghệ thuật thời Trần

Câu hỏi: Sưu tầm tranh ảnh, tài liệu,...để giới thiệu về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thời Trần.

Hướng dẫn giải:

Về kiến trúc: Kiến trúc Phật giáo phát triển nở rộ, nhiều chùa, tháp được xây dựng như chùa Yên Tử (Quảng Ninh), chùa Bối Khê (Hà Nội), chùa Phổ Minh (Nam Định),... 

• Nghệ thuật kiến trúc thời kì này vừa kế thừa phong cánh dung dị, khoáng đạt của kiến trúc dân tộc, vừa tiếp thu những yếu tố văn hóa Trung Hoa, Ấn Độ, Chăm-pa.

Về điêu khắc: 

• Đặc trưng của nghệ thuật điêu khắc thời Trần là sự giao lưu văn hóa rộng rãi, tinh thần thượng võ được phát huy mạnh mẽ. Tiêu biểu là hình tượng con rồng trong các kiến trúc cung điện, tượng Phật ở các chùa; tượng quan hầu, tượng các linh thú,...

3. Nghệ thuật thời Lê sơ

a) Kiến trúc

Câu hỏi: Vận dụng những kiến thức trong phần kiến trúc thời Lê sơ và sưu tầm thêm tư liệu hình ảnh để giới thiệu những điểm độc đáo của kiến trúc cung đình thời kì này.

Hướng dẫn giải:

• Vào thời Lê sơ, vua Lê Thái Tổ cho xây dựng nhiều cung điện, tiêu biểu là điện Kính Thiên, điện Cần Chánh,... các công trình như Quốc Tử Giám, nhà Thái Học, văn bia Tiến sĩ được mở rộng và xây mới.
• Kiến trúc ở Lam Kinh được xây dựng trang nghiêm, hài hòa, gắn bó mật thiết với thiên nhiên.
• Điểm độc đáo của kiến trúc cung điện thời Lê sơ là sự kết hợp hài hòa giữa phong cách kiến truc truyền thống đã được định hình từ thời Lý - Trần với phong cách kiến trúc uy nghi, bề thế ảnh hưởng từ Nho giáo.
• Hầu hết các công trình kiến trúc đều có quy mô vừa phải, toát lên tính cần kiệm, thực dụng.

b) Điêu khắc

Câu hỏi: Quan sát các hình 1.21, 1.22, đọc thông tin và nêu những thành tựu nghệ thuật điêu khắc thời Lê sơ.

Hướng dẫn giải:

Thành tựu điêu khắc thời Lê sơ: thể hiện qua hình tượng rồng, tượng quan hầu, tượng thú, bia Vĩnh Lăng, bia Tiến sĩ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám,...

• Hình tượng rồng thời Lê sơ: đường nét sắc nhọn, mạnh mẽ, thể hiện sự dữ tợn, khỏe khoắn, tượng trưng cho sức mạnh, uy quyền của vua.
• Chạm khắc gỗ ở các đình làng miêu tả cảnh sinh hoạt của nhân dân. Các dòng tranh khắc gỗ như Đông Hồ, Hàng Trống ra đời góp phần tạo nên những bức tranh dân gian đặc sắc.

4. Nghệ thuật thời Mạc

a) Những thành tựu tiêu biểu của nghệ thuật thời Mạc

Câu hỏi: Quan sát các hình 1.26, 1.27, 1.28, 1.29 đọc thông tin, nêu đặc điểm nghệ thuật điêu khắc thời Mạc.

Hướng dẫn giải:

Những thành tựu chính về điêu khắc thời Mạc: 

• Nghệ thuật tạc tượng khá phát triển, chất liệu, loại hình khá phong phú, kế thừa nhiều nét từ tượng thời Lý với những khuôn mặt hiền hòa, vai nở, bụng thon nhỏ.
• Hình tượng rồng khá da dạng, có thân dài uốn khúc, chân ngắn thường chạm 4 móng, đầu có sừng 2 chạc, 2 mắt lồi, mũi sư tử, mồm thú nhô ra phía trước,...

=> Nghệ thuật thời Mạc chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của nghệ thuật thời Lý, Trần và Lê sơ. Phong cách chung: tả thực, gần gũi với cuộc sống đời thường, bố cục phóng khoáng, tự nhiên hơn các thời trước.

b) Những nét chính trong kiến trúc, điêu khắc thời Mạc

Câu hỏi 1: Sưu tầm tranh ảnh, tài lệu,... để giới thiệu về nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời Mạc.

Hướng dẫn giải:

• Những di tích, di vật còn lại cho thấy nghệ thuật thời Mạc rất phong phú về thể loại: kiến trúc, điêu khắc, gốm sứ.
• Các công trình kiến trúc có quy mô vừa phải, sử dụng các chất liệu chính là đá, gỗ, đất nung.
• Chủ đề điêu khắc thời Mạc hướng đến miêu tả những người dân lao động và thế giới thiên nhiên gần gũi, gắn bó với con người. Tiêu biểu là các bức chạm tại đình Tây Đằng (Ba Vì, Hà Nội)

• Kế thừa nét mềm mại của thời Lý, sự dung dị, khoẻ khoắn của thời Trần, sự hồn hậu, nhân văn của thời Lê sơ, nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời Mạc đã góp phần phục hưng diện mạo văn hoá dân tộc.

Câu hỏi 2. Những nội dung, hình ảnh nào trong bài cho thấy nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thời Mạc mang tính nhân bản, gần gũi với con người và thiên nhiên?

Hướng dẫn giải:

Những hình ảnh cho thấy nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thời Mạc mang tính nhân bản, gần gũi với con người và thiên nhiên: