Giải chi tiết Tiếng việt 5 CTST bài 4: Biện pháp điệp từ, điệp ngữ

Câu 1: Đọc các đoạn thơ sau và thực hiện yêu cầu:

a. Hạt gạo làng ta

Có vị phù sa

Của sông Kinh Thầy

Có hương sen thơm

Trong hồ nước đầy

Có lời mẹ hát

Ngọt bùi đắng cay...

Hạt gạo làng ta

Có bão tháng Bảy

Có mưa tháng ba

Giọt mồ hôi sa

Những trưa tháng Sáu

Nước như ai nấu

Chết cả cá cờ…

              Trần Đăng Khoa

b. Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa.

                             Nguyễn Đình Thi

- Chỉ ra các từ ngữ được dùng lặp lại trong mỗi đoạn thơ.

- Mỗi từ ngữ được dùng lặp lại trong các đoạn thơ có tác dụng gì?

Bài làm chi tiết:

a. Từ ngữ được lặp lại là "Hạt gạo làng ta". Việc lặp lại này nhấn mạnh sự gắn bó, tự hào của người nông dân đối với sản phẩm của mình - hạt gạo, biểu tượng của sự nuôi dưỡng, của công sức và tình yêu lao động. Từ ngữ lặp lại cũng gợi lên hình ảnh của một làng quê Việt Nam với những giá trị truyền thống, những khó khăn và vất vả nhưng cũng đầy ắp tình yêu và hy vọng.

b. Từ ngữ được lặp lại là "của chúng ta". Việc sử dụng lặp lại này tạo nên cảm giác sở hữu chung, tinh thần đoàn kết và tự hào dân tộc. Mỗi lần từ ngữ "của chúng ta" được nhắc lại, nó nhấn mạnh rằng mọi vẻ đẹp tự nhiên của đất nước - bầu trời xanh, núi rừng, cánh đồng, con đường, dòng sông - đều thuộc về và do chính nhân dân tạo nên và bảo vệ. Điều này gợi lên tình yêu quê hương, lòng tự hào và trách nhiệm của mỗi người đối với tự nhiên và đất nước.

Câu 2: Tìm và nêu tác dụng của điệp từ, điệp ngữ trong mỗi đoạn thơ, bài ca dao sau:

a. Hôm nay bé hỏi mẹ

Tiếng gì là hay nhất?

Tiếng mưa rơi tí tách?

Tiếng gió lao xao hè?

Tiếng cạch cửa bố về?

Tiếng đàn ngân nga hát?

Tiếng đũa và tiếng bát?

Tiếng đầm ấm bữa cơm?

                   Phạm Thanh Vân

b. Trong đầm gì đẹp bằng sen,

Lá xanh, bông trắng lại chen nhuỵ vàng.

Nhuỵ vàng, bông trắng, lá xanh,

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

                                      Ca dao

Bài làm chi tiết:

a. Điệp từ "Tiếng" được sử dụng lặp lại nhiều lần, tạo nên một dãy dài các hình ảnh âm thanh quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày. Việc sử dụng điệp từ này nhấn mạnh sự đa dạng và phong phú của những âm thanh xung quanh ta, từ tự nhiên đến gia đình, mỗi âm thanh mang một ý nghĩa và cảm xúc riêng biệt. Đồng thời, nó cũng gợi lên sự tò mò và khám phá của trẻ nhỏ về thế giới xung quanh, đồng thời khẳng định giá trị của những điều giản dị, ấm áp trong cuộc sống gia đình, như tiếng đầm ấm bữa cơm, làm cho đoạn thơ trở nên gần gũi và ấm áp.

b. Điệp ngữ "Nhuỵ vàng, bông trắng, lá xanh" được sử dụng để miêu tả vẻ đẹp tinh khiết, thanh cao của hoa sen. Việc lặp lại các yếu tố này không chỉ nhấn mạnh vẻ đẹp hài hòa, độc đáo của sen mà còn thể hiện sự ngưỡng mộ của người nông dân đối với loài hoa này. Đặc biệt, điệp ngữ "Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn" nhấn mạnh thông điệp về bản lĩnh và phẩm chất tốt đẹp của sen - một loài hoa vươn lên từ bùn lầy mà vẫn giữ được sự trong sạch và tinh khiết, qua đó gửi gắm thông điệp về sự vươn lên, giữ gìn phẩm giá trong mọi hoàn cảnh.

Câu 3: Thực hiện yêu cầu:

a. Thay các *  trong đoạn thơ sau bằng một từ phù hợp có trong dòng thơ đầu tiên:

Long lanh trên lá            * đất ấm

Là giọt sương mai          Là giọt mưa gieo

 đầu ngày                       * bên đèo

Là tia nắng sớm              Là con suối nhỏ.

b. Tìm các điệp từ trong đoạn thơ đã hoàn thiện và nêu tác dụng của các điệp từ đó.

Bài làm chi tiết:

Gợi ý cách điền từ hợp lý:

a. Long lanh trên lá

Là giọt sương mai

Long lanh đầu ngày

Là tia nắng sớm

Long lanh đất ấm

Là giọt mưa gieo

Long lanh bên đèo

Là con suối nhỏ

          Theo Nguyễn Lãm Thắng

b. Trong đoạn thơ, điệp từ được sử dụng lặp lại là "Long lanh". Điệp từ "Long lanh" được sử dụng để mô tả vẻ đẹp lung linh, lấp lánh của thiên nhiên qua các khung cảnh và hiện tượng khác nhau như giọt sương mai, tia nắng sớm, giọt mưa và con suối nhỏ.

Tác dụng của điệp từ "Long lanh" trong đoạn thơ này là tạo ra một hình ảnh thiên nhiên đầy sức sống và huyền diệu. Việc lặp lại không chỉ giúp người đọc hình dung rõ nét vẻ đẹp óng ánh, huyền ảo của mỗi cảnh vật mà còn gợi lên cảm giác về sự tươi mới, thanh khiết và sự vận động liên tục của cuộc sống xung quanh. Qua đó, người viết muốn nhấn mạnh rằng mỗi khoảnh khắc trong thiên nhiên, từ sự nhỏ bé như giọt sương, giọt mưa đến ánh nắng và dòng suối, đều chứa đựng vẻ đẹp rực rỡ và quý giá, làm cho thế giới tự nhiên trở nên lung linh và đáng yêu hơn trong mắt người quan sát.