Soạn ngữ văn 9 sách VNEN bài 33: Tổng kết phần văn học thư (điện) chúc mừng và thăm hỏi

B. Hoạt động hình thành kiến thức

1. Đọc văn bản

2. Tìm hiểu văn bản

a) Ghi lại vào vở tên các tác phẩm, tác giả, thể loại của các tác phẩm (hoặc đoạn trích) văn học Việt Nam trung đại được học và đọc thêm trong chương trình Ngữ văn THCS theo bảng sau:

Trả lời:

b) Nêu những điểm phân biệt văn học dân gian với văn học viết.

Trả lời:

* Văn học dân gian:

- Là sáng tác của tập thể nhân dân (sáng tác vô danh, mang tính tập thể)

- Khó xác định chính xác thời điểm ra đời

- Lưu truyền bằng hình thức truyền miệng, sau này được ghi chép lại

- Có tính không ổn định và thường có dị bản ở các vùng, miền khác nhau.

- Mang tính thực hành, nảy sinh trong sinh hoạt phục vụ cộng đồng và phục vụ trực tiếp cho sinh hoạt cộng đồng.

- Thể loại đặc trưng, văn học viết không lặp lại : thần thoại, truyền thuyết, cổ tích.

* Văn học viết: 

- Sáng tác cá nhân (tính hữu danh, tính cá thể)

- Dễ xác định chính xác thời điểm ra đời

- Lưu truyền bằng văn tự (văn bản)

- Chỉ có một bản duy nhất, không có dị bản.

- Mang tính thường thức của cá nhân nghệ sĩ, nảy sinh do cảm hứng sáng tác.

- Thể loại khá phong phú: thơ, truyện, tiểu thuyết, tùy bút…

c) Nêu và phân tích một số dẫn chứng cho thấy tinh thần yêu nước là một nội dung nổi bật trong văn học Việt Nam qua các thời kì.

Trả lời:

Tinh thần yêu nước là một nội dung nổi bật trong ba thời kì văn học : Chủ nghĩa yêu nước, tinh thần yêu nước luôn là đối tượng, nguồn cảm hứng cho sáng tác của nhiều tác giả :

• Thời trung đại ( thế kì X – XIX) : thể hiện trong các áng thơ bất hủ : Sông núi nước Nam, phò giá về Kinh, Bình Ngô đại cáo, Hịch tướng sĩ, Thuật hoài…
• Đầu thế kỉ XX – CMT8 1945 : thể hiện qua các tác phẩm của Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Hồ Chí Minh…
• Sau cách mạng tháng Tám, tinh thần yêu nước thể hiện trong các tác phẩm : Làng, Lặng lẽ Sa Pa, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Những ngôi sao xa xôi, Đoàn thuyền đánh cá…

d) Nêu những biểu hiện của tư tưởng nhân đạo trong một tác phẩm tiêu biểu của văn học trung đại và một số tác phẩm văn học hiện đại:

Trả lời:

* Những biểu hiện của tư tưởng nhân đạo trong một tác phẩm tiêu biểu của văn học trung đại và một số tác phẩm văn học hiện đại:

- Thương cảm trước bi kịch và đồng cảm với khát vọng của con người. Khẳng định quyền sống của con người.

- Ca ngợi, khẳng định những giá trị tốt đẹp của con người (tài năng, nhân phẩm)

- Lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp lên con người.

- Đề cao truyền thống đạo lí, nhân nghĩa của dân tộc.

- Bảo vệ, bênh vực quyền sống, quyền hạnh phúc của con người, nhất là phụ nữ và trẻ em.

- Khẳng định con người cá nhân.

e) Hoàn thành phiếu học tập sau vào vở:

Trả lời:

f) Hoàn thành phiếu học tập sau vào vở: kể tên các truyện cổ tích mà em đã được học (hoặc đã đọc) có các loại nhân vật sau:

Trả lời:

g) Lấy bài thơ Qua đèo ngang của Bà Huyện Thanh Quan để minh hoạ các quy tắc về niêm luật của thơ Thất ngôn bát cú đường luật (vần, thanh bằng trắc trong từng câu; đối, niêm giữa các câu).

Trả lời:

h) Hãy lấy một số câu ca dao và vài đoạn thơ trong truyện Kiều của Nguyễn Du để minh họa cho khả năng phong phú của thể thơ lục bát trong việc biểu hiện tâm trạng và kể chuyện, thuật việc.

Trả lời:

* Đoạn thơ trong Truyện Kiều tiêu biểu cho việc biểu hiện tâm trạng:

- Nỗi mình thêm tức nỗi nhà,

- Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng!

- Ngại ngùng dợn gió e sương,

- Ngừng hoa bóng thẹn trông gương mặt dày.

- Mối càng vén tóc bắt tay,

- Nét buồn như cúc điệu gầy như mai.

* Ca dao: 

Ai làm cho bướm lìa hoa

Cho chim xanh nỡ bay qua vườn hồng.

 Ai làm bầu bí đứt dây

Chàng nam thiếp bắc gió tây lạnh lùng.

i) Chỉ ra sự khác nhau trong cách trần thuật , xây dựng nhân vật giữa một truyện ngắn hiện đại (ví dụ: Lão Hạc của Nam Cao, Bến quê của Nguyễn Minh Châu) và một truyện thời trung đại (ví dụ: Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng của Hồ Nguyên Trừng, Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ).

Trả lời:

II) Thư (điện) chúc mừng và thăm hỏi

1. Những trường hợp cần viết thư (điện) chúc mừng và thăm hỏi

(1) Những trường hợp nào cần gửi thư (điện) chúc mừng và những trường hợp nào cần gửi thư (điện) thăm hỏi?

(2) Hãy kể thêm một số trường hợp cụ thể cần gửi thư (điện) chúc mừng hoặc thư (điện) thăm hỏi.

(3) Cho biết mục đích và tác dụng của thư ( điện) chúc mừng và thăm hỏi khác nhau như thế nào?

Trả lời:

(1)

• Những trường hợp cần gửi thư (điện) chúc mừng: người thân, bạn bè ở xa nhân dịp sinh nhật hoặc có những niềm vui lớn (đoạt giải cao trong thi cử, chuyển nhà mới, được phong tặng các danh hiệu cao quý,…).
• Những trường hợp nào cần gửi thư (điện) thăm hỏi: Khi người thân, bạn bè ở xa gặp rủi ro, mất mát,ốm đau, người thân qua đời, gặp thiệt hại vì nơi ở xảy ra thiên tai

(2) Một số trường hợp cụ thể cần gửi thư (điện) chúc mừng hoặc thư (điện) thăm hỏi:

• Gửi thư, điện chúc mừng : mừng sinh nhật bạn, mừng đám cưới, chúc mừng người nhận được tặng thưởng, lên chức, khi bạn bè/ người thân đi thi và được giải cao…
• Gửi thư, điện thăm hỏi : chia buồn khi bạn bè, người thân bị bệnh, khi gặp thiệt hại vì nơi ở xảy ra thiên tai…

(3) Khác nhau về mục đích:

• Thư (điện) chúc mừng nhằm biểu dương, khích lệ những thành tích, sự thành đạt…của người nhận.
• Thư (điện) thăm hỏi nhằm động viên, an ủi để người nhận cố gắng vượt qua những rủi ro hoặc khó khăn trong cuộc sống.

2. Cách viết thư (điện) chúc mừng và thăm hỏi

a) Đọc các văn bản sau đây và trả lời câu hỏi.

• Nôi dung của thư điện chúc mừng và thư (điện) hỏi thăm giống và khác nhau như thê nào?
• Em có nhận xét về độ dài của thư (điện) chúc mừng và và thư (điện) thăm hỏi?
• Lời văn của thư (điện) chúc mừng và thư (điện) thăm hỏi có điểm nào giống nhau?

Trả lời:

* Nội dung thư (điện) chúc mừng và thư (điện) thăm hỏi giống nhau và khác nhau là:

- Giống nhau: Nội dung thư (điện) thường bao gồm:

• Lí do chúc mừng hoặc thăm hỏi.
• Bộc lộ những suy nghĩ, cảm xúc của cá nhân khi nghe tin vui hoặc tin buồn của người nhận điện.
• Đều có các nội dung họ tên, địa chỉ người gửi,người nhận.

- Khác nhau:

• Thư (điện) bày tỏ sự chúc mừng, bộc lộ niềm vui của người gửi điện.
• Thư (điện) thăm hỏi thể hiện nỗi buồn, sự cảm thông của người gửi.
• Thư (điện) chúc mừng và thư (điện) thăm hỏi có dung lượng ngắn rất ngắn gọn, nhưng vẫn đảm bảo đầy đủ, trọn vẹn nội dung.
• Lời văn của thư điện chúc mừng và thư điện thăm hỏi có điểm giống nhau là đều ngắn gọn và súc tích.

b) Hãy cụ thể hoá các nội dung sau đây bằng những cách diễn đạt khác nhau:

• Lí do cần viết thư (điện) chúc mừng hoặc thăm hỏi.
• Suy nghĩ và cảm xúc của người gửi đối với tin vui hoặc nỗi bất hạnh, điều không may của người nhận.
• Lời chúc và mong muốn của người gửi.
• Lời thăm hỏi, chia buồn của người gửi

Trả lời:

– Lí do cần viết thư (điện) chúc mừng hoặc thăm hỏi.

• Nhân ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11
• Nhận được tin bạn mới lập gia đình...
• Được biết bạn không đoạt giải trong kì thi học sinh giỏi

– Suy nghĩ và cảm xúc của người gửi đối với tin vui hoặc nỗi bất hạnh, điều không mong của người nhận.

• Em chân thành gửi lời chúc đến thầy (cô)
• Mình rất vui mừng.
• Mình rất lấy làm tiếc.

– Lời chúc và mong muốn của người gửi, lời thăm hồi, chia buồn của người gửi.

• Lời chúc sức khoẻ và hạnh phúc.
• Chúc vợ chồng bạn hạnh phúc trăm năm. 
• Mong bạn nhanh chóng vượt qua nỗi buồn và dồn sức cho thắng lợi ở kì thi sắp tới.

c) Từ hai bài tập trên, em hãy cho biết nội dung chính của thư (điện) chúc mừng, thư (điện) thăm hỏi và cách thức diễn đạt trong các bức thư (điện) đó.

Trả lời:

• Nội dung thư ( điện) cần phải nêu được lí do, lời chúc mừng/ lời thăm hỏi và mong muốn người nhận sẽ có những điều tốt lành.
• Cách thức diễn đạt : ngắn gọn, súc tích với tình cảm chân thành.

C. Hoạt động luyện tập

1. Tổng kết phần văn học 

a) Đọc lại mục lục các văn bản trong sách giáo khoa Ngữ văn từ lớp 6 đến lớp 9 và làm bảng thống kê theo mẫu dưới đây:

Trả lời:

b) Ghi lại vào vở định nghĩa về các thể loại văn học dân gian theo mẫu:

Trả lời:

c) Ghi tên các tác phẩm trung đại đã học trong chương trình Ngữ văn THCS vào vở theo mẫu dưới đây:

Trả lời:

d) Điền tên các thể loại văn học hiện đại Việt Nam em đã được học vào vở. Xác định phương thức biểu đạt chính (tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết minh) trong từng thể loại.

Trả lời:

2. Luyện tập về thư (điện) chúc mừng và thăm hỏi.

a) Hoàn chỉnh lần lượt ba bức điện ở mục 2 theo mẫu sau đây.

(Xem mẫu trong sách giáo khoa)

Trả lời:

* Hoàn thiện mẫu trong sách theo ví dụ sau:

• Họ, tên, địa chỉ người nhận: Nguyễn Văn A, số 68, Trần Thái Tông, Hà Nội
• Nội dung: Nhân ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, em chân thành gửi tới thầy lời chúc mừng. Chúc thầy luôn gặp may mắn, hạnh phúc, có nhiều sức khỏe để tiếp tục gặt hái nhiều thành công trên con đường “trồng người” của mình.
• Họ và tên địa chỉ người gửi: Trần Thị B, số 9, Hai Bà Trưng, Hà Nội

b) Trong các tình huống nêu dưới đây, đây tình huống nào cần viết thư (điện) chúc mừng, tình huống nào cần viết thư (điện) thăm hỏi?

• Trung Quốc phóng thành công tàu vũ trụ có người lái lên vũ trụ
• Nhân dịp một nguyên thủ quốc gia có quan hệ ngoại giao với Việt Nam được tái đắc cử.
• Trận động đất lớn làm thiệt hại người và tài sản ở một nước có quan hệ ngoại giao với Việt Nam.
• Bạn thân của em vừa được giải nhất cuộc thi viết thư UPU quốc tế.
• Anh trai em mới bảo vệ thành công luận án tiến sĩ ở nước ngoài.

Trả lời:

* Tình huống cần viết thư (điện) chúc mừng:

• Trung Quốc phóng thành công tàu vũ trụ có người lái lên vũ trụ
• Nhân dịp một nguyên thủ quốc gia có quan hệ ngoại giao với Việt Nam được tái đắc cử.
• Bạn thân của em vừa được giải nhất cuộc thi viết thư UPU quốc tế.
• Anh trai em mới bảo vệ thành công luận án tiến sĩ ở nước ngoài.

* Tình huống cần viết thư (điện) thăm hỏi:

• Trận động đất lớn làm thiệt hại người và tài sản ở một nước có quan hệ ngoại giao với Việt Nam.

D. Hoạt động vận dụng

Bài 1. Hãy tìm những ví dụ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, thơ Hồ Xuân Hương hoặc sáng tác của một tác giả hiện đại để thấy ảnh hưởng của văn học dân gian đối với văn học viết.

Trả lời:

* VD 1: “Xót người tựa cửa hôm mai

Quạt nồng ấp lạnh, những ai đó giờ”

(Truyện Kiều – Nguyễn Du) 

=> Sử dụng chất liệu từ câu ca dao: 

“Thức khuya, dậy sớm chuyên cần 

Quạt nồng ấp lạnh, giữ phần làm con” 

* VD2:

“Gần son thì đỏ, mực thì đen

Sáng, biết nhờ ơn thuở bóng đè”

(Nguyễn Bỉnh Khiêm) 

=> Sử dụng chất liệu từ câu tục ngữ: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”.

* VD3: “Tóc mẹ thì bới sau đầu 

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn… “

(Đất Nước – Nguyễn Khoa Điềm)

=> Sử dụng chất liệu từ câu ca dao:

“Tay bưng chén muối đĩa gừng

Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”.

* VD4:

"Con cò bay la

Con cò bay lả

Con cò cổng phủ

Con cò Đồng Đăng…"

(Con cò - Chế Lan Viên)

=> Sử dụng chất liệu từ câu ca dao:

Con cò bay lả bay la

Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng

Con cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng.

Bài 2. Hoàn chỉnh một bức điện chúc mừng theo mẫu tự đề xuất.

Trả lời:

Họ, tên, địa chỉ người nhận: Nguyễn Thị A, số 6, Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội

Nhận được tin bạn vừa giành được giải nhất trong kỳ thi Văn cấp Thành phố vừa rồi, mình rất vui mừng. Chúc mừng thành tích của bạn và hãy giữ vững phong độ trong những kỳ thi khác nhé.

Họ, tên, địa chỉ người nhận: Trần Thị B, số 25, Kim Mã, Hà Nội.

E. Hoạt động mở rộng

Tìm hiểu một số thể loại văn học dân gian chưa được học trong chương trình ngữ văn THCS. Với mỗi thể loại, em hãy lấy một VD.

Trả lời:

* Một số thể loại văn học dân gian chưa được học trong chương trình ngữ văn THCS:

1. Sử thi:

Sử thi là những tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hay nhiều biến cố lớn lao diễn ra trong đời sống cộng đồng của nhân dân thời cổ đại. Nhân vật của sử thi mang cốt cách của cộng đồng, tượng trưng cho sức mạnh, niềm tin của cộng đồng.

VD: Sử thi Đăm – săn, Sử thi Đẻ đất đẻ nước,…

2. Vè

Vè là thể loại tự sự dân gian, có hình thức văn vần, giàu tính thời sự, phản ánh kịp thời các sự kiện xảy ra trong làng, trong nước, qua đó thể hiện thái độ khen chê của dân gian đối với các sự kiện đó.

VD:  Vè đánh bạc: “Nghe vẻ nghe ve/ nghe vè đánh bạc/ đầu hôm xao xác/bạc tốt như tiên/ đến khuya không tiền/ bạc như chím cú/ cái đầu sù sụ/ con mắt trỏm lơ/ hình đi phất phơ/ như con chó đói/ chân đi cà khói/ dạo xóm dạo làng/ quần rách lang thang/ lồng tay mà túm ”.