Soạn siêu ngắn Lịch sử và địa lí 4 Cánh diều bài 2: Địa phương em (Tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương)

BÀI 2: ĐỊA PHƯƠNG EM

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Hiện nay, Việt Nam có 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Mỗi tỉnh thành phố đều có những nét riêng về tự nhiên, kinh tế, văn hóa, lịch sử,... Em đang sống ở tỉnh, thành phố nào? Hãy chia sẻ những điều em biết về địa phương mình.

Hướng dẫn trả lời:

- Em đang sống ở tỉnh Thái Bình thuộc thành phố Thái Bình. 

- Những điều em biết về địa phương mình:

+ Vị trí địa lí: Thái Bình là một tỉnh ven biển ở đồng bằng sông Hồng. Theo quy hoạch phát triển kinh tế, Thái Bình thuộc vùng duyên hải Bắc Bộ. Tỉnh Thái Bình có tọa độ từ 20°18′B đến 20°44′B, 106°06′Đ đến 106°39′Đ.

+ Trung tâm hành chính của tỉnh là thành phố Thái Bình, cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 100km về phía đông nam, cách trung tâm thành phố Hải Phòng khoảng 75 km về phía tây nam. 

+ Vị trí tiếp giáp tỉnh Thái Bình:

• Phía Bắc giáp tỉnh Hải Dương, tỉnh Hưng Yên và thành phố Hải Phòng

• Phía Tây giáp tỉnh Hà Nam

• Phía Nam giáp tỉnh Nam Định

• Phía Đông giáp vịnh Bắc Bộ và Biển Đông.

KHÁM PHÁ

1. Vị trí địa lí và đặc điểm tự nhiên

Câu hỏi:

- Xác định vị trí địa lí của địa phương em trên hình 2 bài 1.

- Dựa vào bản đồ tự nhiên địa phương và kết hợp với hiểu biết của bản thân, hãy mô tả một số nét chính về tự nhiên ở địa phương em theo gợi ý ở hình 1.

Hướng dẫn trả lời:

- Xác định vị trí địa lí địa phương em: Hà Nội. 

Nằm chếch về phía tây bắc của trung tâm vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, Hà Nội có vị trí từ 20°53' đến 21°23' vĩ độ Bắc và 105°44' đến 106°02' kinh độ Đông, tiếp giáp với các tỉnh Thái Nguyên, Vĩnh Phúc ở phía Bắc, Hà Nam, Hòa Bình phía Nam, Bắc Giang, Bắc Ninh và Hưng Yên phía Đông, Hòa Bình cùng Phú Thọ phía Tây.

- Dựa vào bản đồ tự nhiên địa phương và kết hợp với hiểu biết của bản thân, hãy mô tả một số nét chính về tự nhiên ở địa phương em theo gợi ý ở hình 1.

• Tên địa phương: Hà Nội.

• Dạng địa hình: Địa hình Hà Nội thấp dần theo hướng từ Bắc xuống Nam và từ Tây sang Đông với độ cao trung bình từ 5 đến 20 mét so với mực nước biển. Dạng địa hình chủ yếu là Đồng bằng

• Một số sông, hồ: Hồ Hoàn Kiếm, sông Hồng, sông Đuống sông Tô Lịch, hồ Tây, Sông Nhuệ...

• Khí hậu: nhiệt đới gió mùa ẩm, mùa hè nóng, mưa nhiều và mùa đông lạnh, ít mưa.

• Các yếu tố tự nhiên khác: Dù đồng bằng chiếm 3/4 diện tích nhưng một số khu vực ở Hà Nội vẫn có núi. Ở nội thành cũng có núi, nhưng cao không quá hai chục mét, phần lớn ở quận Ba Đình.

2. Một số hoạt động kinh tế

Câu hỏi: Tìm hiểu và trình bày một số hoạt động kinh tế ở địa phương em theo gợi ý ở hình 2.

Hướng dẫn trả lời:

Ví dụ: thành phố Hà Nội

- Yêu cầu số 1:

+ Những cây trồng chủ yếu ở địa phương em là: cây lương thực (lúa, ngô,…); cây ăn quả (Cam, bưởi, ổi,…) và cây công nghiệp (chè).

+ Những vật nuôi chủ yếu ở địa phương em là: trâu, bò, lợn và một số loại gia cầm, như: gà, vịt,…

- Yêu cầu số 2:

+ Một số ngành công nghiệp ở Hà Nội là: điện tử - tin học; hóa chất; dệt may; cơ khí,…

+ Một số ngành thủ công nghiệp ở Hà Nội là: dệt lụa, đúc đồng, làm gốm,…

+ Một số sản phẩm thủ công nghiệp của Hà Nội là: lụa tơ tằm Vạn Phúc; gốm sứ Bát Tràng; nón lá làng Chuông,…

+ - Hà Nội có 6 ngành công nghiệp chủ lực, gồm: dệt may; chế biến nông sản, thực phẩm; hóa chất; cơ khí chế tạo; điện tử viễn thông và công nghệ thông tin

- Yêu cầu số 3:

+ Một số trung tâm thương mại nổi tiếng ở Hà Nội là: hệ thống trung tâm thương mại Vincom; trung tâm thương mại Tràng Tiền Plaza (ở quận Hoàn Kiếm); trung tâm thương mại Aeon Mall (ở quận Long Biên); trung tâm thương mại BigC Thăng Long (ở quận Cầu Giấy);…

+ Một số địa điểm du lịch nổi tiếng ở Hà Nội là: chùa Hương (huyện Mỹ Đức); chùa Thầy (huyện Quốc Oai); phố Cổ (khu vực nội đô thành phố Hà Nội),…

3. Văn hóa địa phương

Câu hỏi:

- Mô tả một số nét văn hóa ở địa phương em theo gợi ý ở hình 3.

- Lựa chọn và giới thiệu một món ăn, một trang phục hoặc một lễ hội tiêu biểu của địa phương theo gợi ý ở các hình 4,5,6

Hướng dẫn trả lời:

- Một số nét văn hóa ở Hà Nội:

• Ẩm thực:

+ Phong phú, đa dạng, mang nhiều nét tinh tế và đặc trưng riêng.

+ Nhiều món ăn nổi tiếng, như: phở, bún chả, bún riêu, bún ốc nguội, chả rươi,...

• Nhà ở:

+ Nhà ở truyền thống được đắp bằng đất hoặc xây bằng gạch, mái lợp lá hoặc ngói. Nhà thường có ba gian: gian chính là nơi thờ cúng và tiếp khách; hai gian bên gọi là buồng, dùng làm phòng ngủ hoặc chứa thóc, gạo, đồ dùng....

+ Hiện nay, nhà ở của người dân có sự thay đổi theo hướng hiện đại và tiện nghi hơn.

• Lễ hội: có nhiều lễ hội đặc sắc, như: lễ hội chùa Thầy (huyện Quốc Oai); lễ hội chùa Hương (huyện Mỹ Đức); hội Gióng ở đền Sóc (huyện Sóc Sơn); hội làng Triều Khúc (huyện Thanh Trì),...

- Giới thiệu về món Cốm Vòng Hà Nội:

+ Cốm làng Vòng được làm từ loại lúa nếp hoa vàng và là loại lúa non, nhưng không non quá.

+ Quy trình làm cốm phải qua rất nhiều công đoạn khá tỉ mỉ như: chọn lúa phù hợp tuốt ra lấy thóc. Sau đó sàng bỏ rơm, đãi qua nước để loại bỏ các hạt thóc lép. Thóc sau khi đãi sạch, cho vào chảo rang. Cốm rang xong khi còn nóng là đem giã ngay. Cốm giã xong thì đến công đoạn sàng sẩy và cuối cùng là đóng gói.

+ Ăn cốm tươi đúng kiểu ta cảm nhận được cái dẻo dẻo, thơm thơm khi nhai và vị ngọt lan dần trong khoang miệng, lắng đọng nơi cuống họng.

4. Danh nhân tiêu biểu

Câu hỏi: Kể lại câu chuyện về một danh nhân ở địa phương em theo gợi ý ở hình 7.

Hướng dẫn trả lời:

         Danh nhân Chu Văn An là một người thầy giáo mẫu mực đáng kính. Ông đã sống trải qua các triều vua Anh Tông, Minh Tông, Hiến Tông, Dụ Tông và Nghệ Tông nhà Trần. Học trò của ông rất đông, có tới trên ba ngàn người. Ông cũng từng dạy học ở Quốc Tử Giám. Ông là người thầy vĩ đại đến ngay cả nhiều người dù đã đỗ đạt vẫn thường lui tới trường để được nghe ông bình văn giảng sách. 

Tương truyền rằng khi Chu Văn An khi dạy học ở Cung Hoàng, từng dạy cho một người học trò đặc biệt. Năm ấy đại hạn, dân tình nhôn nhao đói khổ. Vốn giàu lòng nhân đạo, Chu Văn An ngày đêm lo lắng cho nhân dân. Ông nghĩ đến chàng học sinh khôi ngô ham học của mình, hi vọng chàng có thể cứu vớt được nhân dân. Vốn là Thủy thần vì mộ đạo học của Chu Văn An mà hiện thân thành người học trò đến theo học, hàng ngày chàng vẫn được nghe thầy giảng đạo đức nhân nghĩa của thánh hiền; nay chàng lại được chính thầy sai tìm cách cứu vớt muôn dân thì còn nhân nghĩa đạo đức nào bằng. Chàng bèn lấy nước lã mài mực, dùng bút đúng mực vẩy lên trời rồi tung nghiên bút mỗi thứ đi một phía. Lập tức mây đen nổi lên, trời mưa như trút, nước đen màu mực chảy ngập ruộng đồng. Bút của chàng rơi xuống là Tả Thanh Oai, còn nghiên thì rơi xuống cánh đồng làng Quỳnh Đô và biến thành khu đầm nước màu đen nên gọi là đầm Mực. Thấy trời mưa to, nhân dân khắp nơi đều vui mừng. Chu Văn An vô cùng sung sướng. Nhưng chàng học sinh trẻ tuổi vì là trái thiên mệnh nên đã phải gánh chịu trừng phạt. Thầy lo lắng, cho người đi tìm thì thấy xác một con thuồng luồng chết nổi lên ở giữa đầm Cung Hoàng. Chu Văn An biết đó là hiện thân của anh học trò vô cùng yêu quý của ông đã bị trừng phạt vì chống lại lệnh của thiên đình. Chu Văn An buồn rầu đau xót, tiếc thương người đã bỏ mình vì việc nghĩa. Tình nghĩa thầy trò lại càng làm cho nỗi xót thương ấy tăng lên vô hạn. Chu Văn An sai học trò vớt xác con thuồng luồng đó lên và đem chôn cất tử tế…

Qua câu chuyện về Chu Văn An chúng ta thấy được thầy giáo Chu là một người giàu lòng nhân ái, giành cả đời cho việc dạy học.

LUYỆN TẬP 

Câu 1: Hãy giới thiệu và nêu cảm xúc của em về địa phương của mình.

Hướng dẫn trả lời:

Đất nước Việt Nam có nhiều tỉnh thành nổi tiếng trong và ngoài nước, tiêu biểu phải kể đến Hà Nội - thủ đô của đất nước. Nơi đây lưu giữ những giá trị truyền thống, văn hóa tốt đẹp của dân tộc qua những kiến trúc vừa cổ kính, vừa hiện đại. Nhiều địa danh nổi tiếng như Lăng Bác, Hồ Hoàn Kiếm, Hồ Tây… Con người Hà Nội rất thanh lịch, mến khách. Đặc biệt, nhiều món ăn đặc sản như bún chả, phở, cốm Vòng… hấp dẫn khách thập phương. Em rất yêu thủ đô của nước mình.

Câu 2: Kể những việc em đã làm hoặc sẽ làm để góp phần bảo vệ môi trường nơi em đang sinh sống.

Hướng dẫn trả lời:

- Tham gia các buổi tình nguyện, từ thiện giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.

- Tham gia các hoạt động tình nguyện vì môi trường xanh, sạch, đẹp.

VẬN DỤNG

Câu 1: Sưu tầm bài hát, câu thơ, ca dao, tục ngữ về thiên nhiên, con người ở địa phương em.

Hướng dẫn trả lời:

Bài hát: Hà Nội cũ

Câu 2: Vẽ một bức tranh về phong cảnh nơi em sống.

Hướng dẫn trả lời:

(Ảnh sưu tầm)