Giải chi tiết kinh tế pháp luật 11 kết nối mới Bài 2 Cung - cầu trong nền kinh tế thị trường

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Hằng năm, gần đến ngày đón Tết cổ truyền, các khu chợ, trung tâm mua sắm khác hẳn ngày thường, hàng hoá tràn ngập với nhiều chủng loại, mẫu mã đẹp mắt bày bán. Sau Tết, hàng hoá ít hơn.

Em có nhận xét gì về lượng hàng hoá được cung ứng trên thị rường những ngày gần sát và sau tết Nguyên đán? Hãy giải thích vì sao có hiện tượng đó.

Hướng dẫn trả lời: 

• Do nhu cầu mua sắm, tiêu dùng của người dân tăng lên, nên dịp gần sát tết Nguyên đán, lượng hàng hóa trên thị trường rất nhiều, phong phú về chủng loại, mẫu mã đẹp,…
• Sau tết Nguyên đán, lượng hàng hóa trên thị trường giảm, do nhu cầu mua sắm của người dân giảm.

KHÁM PHÁ

1. Cung và các nhân tố ảnh hưởng đến cung

Câu hỏi: Em hãy đọc các trường hợp sau để trả lời câu hỏi:

Bác B là chủ một cơ sở sản xuất bánh trung thu có tiếng ở phố H cho biết, thường đến dịp Trung thu, trung bình mỗi ngày cửa hàng cung ứng khoảng 1.000 chiếc bánh cho thị trường. Năm nay, lượng bánh làm ra ít hơn do giá nhân công, nguyên liệu đầu vào, phí vận chuyển tăng khiến giá bánh tăng trong khi trên thị trường mới xuất hiện những loại bánh trung thu ngoại không rõ nguồn góc xuất xứ có giá rất rẻ. Lo ngại sau ngày rằm tháng Tám, bánh trung thu khó tiêu thụ, cửa hàng phải tính toán sản lượng bánh làm ra cho phù hợp với nhu cầu thực tế của thị trường.

Năm 2022, nền kinh tế Việt Nam dần phục hồi sau dịch COVID-19, các nhà hàng, quán ăn, khu du lịch hoạt động trở lại,... khiến cho nhu cầu về thịt lợn tăng cao trong khi nguồn cung về thịt lợn tuy đã phục hồi nhưng chưa thực sự đáp ứng đủ. Những tháng cuối năm, giá thịt lợn cao cùng với chính sách cắt giảm lượng thịt lợn nhập khẩu, tạo động lực để người chăn nuôi tái đàn hứa hẹn mức cung về thịt lợn trên thị trường sẽ tiếp tục tăng.

(1) Em có nhận xét gì về việc cung ứng bánh trung thu của cơ sở bánh nhà bác B?

(2) Em hãy chỉ ra những nhân tố ảnh hưởng đến lượng cung bánh cho thị trường của cửa hàng nhà bác B và lượng cung thịt lợn cho thị trường ở nước ta năm 2022.

(3) Em hãy kể thêm những nhân tố khác ảnh hưởng đến cung. 

Hướng dẫn trả lời: 

(1) Mọi năm, cửa hàng nhà bác B cung ứng ra thị trường khoảng 1000 chiếc bánh vào dịp rằm Trung thu. Tuy nhiên, năm nay, do chịu tác động của nhiều nhân tố, lượng cung bánh giảm xuống, thấp hơn so với trung bình các năm trước đó.

(2) 

- Nhân tố ảnh hưởng đến lượng cung bánh trung thu cho thị trường của cửa hàng nhà bác B là:

• Giá nhân công, nguyên liệu đầu vào và chi phí vận chuyển tăng khiến giá thành của bánh tăng.
• Trên thị trường xuất hiện những loại bánh trung thu ngoại, không rõ nguồn gốc xuất xứ, có giá rẻ.
• Tâm lí lo ngại không bán hết bánh trong ngày rằm trung thu của gia đình bác B.

- Nhân tố ảnh hưởng đến lượng cung thịt lợn cho thị trường nước ta năm 2022 là:

• Nhu cầu tiêu thụ thịt lợn tăng cao.
• Giá bán thịt lợn trên thị trường tăng.
• Chính sách cắt giảm thịt lợn nhập khẩu của nhà nước.

(3) Một số nhân tố khác ảnh hưởng đến lượng cung hàng hóa là:

• Chính sách và quy định
• Sự phát triển của công nghệ
• Tình hình kinh tế
• Điều kiện thời tiết
• ...

2. Cầu và các nhân tố ảnh hưởng đến cầu

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Nhu cầu về bánh trung thu của khách hàng ngày càng đa dạng. Bên cạnh những loại bánh nhân thập cẩm truyền thống, khách hàng còn thích những loại có nhân đậu xanh, khoai lang, khoai môn, hạt sen, sữa dừa,... Người tiêu dùng mua bánh không chỉ để bày cỗ trông trăng mà còn dùng làm quà biếu, tặng nên rất chú trọng hình thức hộp bánh... Do ảnh hưởng của dịch bệnh, thu nhập chưa ổn định trong khi giá bánh tăng nên ảnh hưởng đến lượng bánh được tiêu thụ. Với hi vọng đến ngày rằm tháng Tám, các cửa hàng mong muốn bán hết sản phẩm có thể giảm giá nên một số người để sát đến ngày đó mới mua bánh.

Thịt lợn là món ăn ưa thích của nhiều người. Do thu nhập còn hạn chế nên vào thời điểm giá thịt lợn quá cao, người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang các loại sản phẩm khác thay thế có giá cả ổn định hơn như: cá, thị gà, trứng,...

(1) Em có nhận xét gì về lượng bánh trung thu người tiêu dùng có nhu cầu mua trong năm nay?

(2) Em hãy chỉ ra những nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu mua bánh trung thu và nhu cầu mua thịt lợn của người tiêu dùng.

(3) Hãy kể thêm những nhân tố khác ảnh hưởng đến cầu hàng hoá trên thị trường.

Hướng dẫn trả lời: 

1) Nhận xét:

• Nhu cầu tiêu dùng bánh trung thu của người dân ngày càng đa dạng, bên cạnh chất lượng bánh, người tiêu dùng còn chú trọng đến hình thức, mẫu mã của bánh.
• Nhu cầu tiêu dùng bánh trong những ngày sát tết trung thu tăng cao hơn so với thời điểm trước đó, vì người tiêu dùng có tâm lí: mong muốn các cửa hàng giảm giá thành sản phẩm.

(2) 

- Những nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu mua bánh trung thu:

• Chất lượng, mẫu mã, giá cả của bánh trung thu.
• Thu nhập của người tiêu dùng.
• Tâm lí, kì vọng và sự dự đoán của người tiêu dùng.

- Những nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu mua thịt lợn:

• Giá cả của thịt lợn.
• Giá cả của các sản phẩm thay thế, như: cá, thịt gà, trứng,…

(3) Những nhân tố ảnh hưởng đến lượng cầu hàng hóa trên thị trường là:

• Giá cả hàng hóa, dịch vụ;
• Thu nhập, thị hiếu, sở thích của người tiêu dùng;
• Giá cả những hàng hóa, dịch vụ thay thế;
• Kì vọng, dự đoán của người tiêu dùng về hàng hóa, dịch vụ...

3. Mối quan hệ cung - cầu và vai trò của quan hệ cung - cầu

a. Mối quan hệ cung - cầu

Câu hỏi: Em hãy đọc tiếp trường hợp kinh doanh của tiệm bánh nhà bác B và thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Bác B cho biết, nhu cầu, thị hiếu, sở thích, thu nhập của khách hàng là căn cứ để cửa hàng ra quyết định nên sản xuất loại bánh nào, số lượng bao nhiêu... Việc cửa hàng cung ứng đầy đủ lượng bánh cũng như nhiều loại bánh có hương vị, mẫu mã phù hợp với nhu cầu, sở thích hiện tại của khách hàng khiến họ ưa thích hơn, mua nhiều hơn. Năm nay, cửa hàng còn làm ra mẫu bánh mới kiểu 3D trang trí trên mặt bánh những bông hoa, bức tranh nổi, tranh dân gian, bên cạnh đó còn tổ chức bán hàng qua mang, .. nên số lượng bánh cửa hàng bán ra đã tăng lên.

Năm 2019, do ảnh hưởng của dịch tả lợn châu Phi, hàng triệu con lợn bị tiêu huỷ khiến nguồn cung thịt lợn giảm mạnh, không đáp ứng được nhu cầu thịt lợn của thị trường, giá thịt lợn tăng cao trên cả nước. Để tăng nhanh nguồn cung đáp ứng nhu cầu, bình ổn giá thịt lợn hơi trên thị trường, Chính phủ đã dùng nhiều biện pháp để thúc đẩy việc phát triển sản xuất, chăn nuôi, tái đàn,...

Em hãy cho biết trên thị trường bánh trung thu và thị trường thịt lợn, cung và cầu tác động đến nhau như thế nào. 

Hướng dẫn trả lời:

- Trên thị trường bánh trung thu:

• Cầu tác động đến cung: thể hiện ở việc nhu cầu, thị hiếu, sở thích, thu nhập của khách hàng là căn cứ để người sản xuất xác định nên sản xuất loại bánh nào, số lượng bao nhiêu.
• Cung cũng tác động đến cầu: cung đáp ứng những nhu cầu hiện tại của khách hàng, đồng thời còn đưa ra những sản phẩm mới hướng dẫn, kích thích cầu.

- Trên thị trường thịt lợn:

• Nguồn cung thịt lợn gặp khó khăn do dịch bệnh nên không đáp ứng được nhu cầu trên thị trường.
• Nhu cầu về thịt lợn ở nước ta luôn lớn nên tác động đến cung, khiến Chính phủ đặc biệt quan tâm thúc đẩy sản xuất, chăn nuôi, tái đàn để tăng cung nhằm ổn định thị trường. 

b. Vai trò của quan hệ cung - cầu

Câu hỏi: Em hãy đọc tiếp trường hợp kinh doanh của tiệm bánh nhà bác B và thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Bác B tâm sự: Không phải lúc nào lượng cung bánh cũng vừa đủ với lượng cầu và giá bán sản phẩm luôn cố định. Khi lượng bánh cung ứng vừa đủ lượng cầu thị trường, sẽ bán được vừa hết sản phẩm nên người sản xuất sẽ duy trì mức sản lượng ổn định đó và duy trì giá bán trung bình. Có lúc, lượng cầu về bánh trên thị trường tăng cao, cung không đủ cầu, giá bán có thể tăng khiến người sản xuất đẩy mạnh sản xuất, cung nhiều hơn để thu được lợi nhuận nhiều hơn, còn người tiêu dùng có thể hạn chế bớt nhu cầu mua  bánh. Nhưng cũng có lúc, cầu về bánh sụt giảm, cung lớn hơn cầu, bánh làm ra dư thừa khiến người sản xuất có thể phải hạ giá để bán hết sản phẩm, còn người tiêu dùng có thể mua thêm.

Hằng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên đán, nhu cầu mua sắm hàng hoá tăng cao khiến các doanh nghiệp, trung tâm thương mại hệ thống siêu thị và các cơ sở sản xuất knh doanh đều chủ động chuẩn bị nguồn hàng dồi dào, mẫu mã phong phú, chủng loại đa dạng, hàng hoá được lưu thông trên cả nước, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong dịp Tết của người dân nên giá cả hàng hoá không có biến động lớn.

(1) Theo em quan hệ cung - cầu ảnh hưởng đến giá cả thị trường như thế nào?

(2) Quan hệ cung - cầu có vai trò thế nào đến việc ra quyết định của người sản xuất kinh doanh, người tiêu dùng và Nhà nước?

Hướng dẫn trả lời: 

LUYỆN TẬP

Câu 1: Em đồng tình hay không đồng tình với những ý kiến sau đây? Giải thích vì sao.

a. Mọi nhu cầu tiêu dùng của người dân đều được coi là cầu.

b. Toàn bộ sản phẩm được sản xuất ra trong nền kinh tế đều được coi là cung.

c. Giá điện tăng làm ảnh hưởng đến lượng cầu về các sản phẩm sử dụng điện.

d. Chính phủ tăng lương cho những người làm việc trong các cơ quan nhà nước sẽ góp phần làm tăng cầu.

Hướng dẫn trả lời: 

• Ý kiến a. Không đồng tình, vì nhu cầu của người dân thì rất nhiều nhưng chỉ những nhu cầu có khả năng thanh toán mới được coi là cầu.
• Ý kiến b. Không đồng tình, vì có những sản phẩm được sản xuất ra nhưng không mang ra bán trên thị trường mà chỉ để người sản xuất ra nó tiêu dùng thì không được tính vào cung.
• Ý kiến c. Đồng tình, vì khi giá điện tăng, việc tiêu dùng các sản phẩm sử dụng điện sẽ tốn thêm chi phí nhiên liệu khiến người tiêu dùng cân nhắc, có thể chuyển sang sử dụng các sản phẩm khác không sử dụng điện có mức chi phí nhiên liệu thấp hơn.
• Ý kiến d. Đồng tình, vì khi thu nhập tăng, những người được tăng lương sẽ có cơ hội mua sắm nhiều hơn khiến cầu tăng lên.

Câu 2: Em hãy phân tích quan hệ cung - cầu trong các trường hợp dưới đây và cho biết quan hệ này đã tác động thế nào đến việc ra quyết định của các chủ thể kinh tế.

a. Những ngày giáp Tết năm ngoái, giá các loại rau tăng rất mạnh. Năm nay, bà G dự định sẽ trồng thật nhiều rau để đến gần Tết mới đem ra chợ bán.

b. Giá ga tăng cao khiến một số người chuyển từ sử dụng bếp ga sang bếp từ.

c. Hợp tác xã M tăng cường thử nghiệm trồng rau trái vụ cung ứng cho thị trường.

d. Cơn bão số 5 gây ra thiệt hại lớn đến hoa màu, nhiều cánh đồng rau bị dập nát và ngập sâu trong nước.

Hướng dẫn trả lời: 

* Trường hợp a.

- Quan hệ cung - cầu: những ngày giáp Tết, người dân có nhu cầu mua sắm nhiều rau để tiêu dùng trong những ngày Tết (do phong tục ngày mùng Một, mùng Hai Tết không có người bán hàng) khiến cầu lớn hơn cung, giá rau tăng cao.

- Tác động: bà G quyết định sẽ trồng nhiều rau, để sát ngày Tết mới bán hi vọng sẽ bán được giá cao.

*) Trường hợp b.

- Quan hệ cung - cầu: giá ga tăng cao khiến cho lượng nhu cầu về bếp ga có xu hướng giảm; lượng nhu cầu về bếp từ (sử dụng năng lượng điện) có xu hướng tăng.

- Tác động:

• Người tiêu dùng cân nhắc việc: chuyển từ dùng bếp ga sang bếp từ.
• Những người kinh doanh có thể cân nhắc để ra quyết định kinh doanh cho hợp lí (ví dụ: nhập nhiều mặt hàng bếp từ; giảm bớt mặt hàng bếp ga,…).
• Các doanh nghiệp có thể cân nhắc để ra quyết định sản xuất. Ví dụ: doanh nghiệp sản xuất bếp ga có thể lựa chọn việc duy trì hoặc hoặc giảm bớt một phần mức sản xuất; doanh nghiệp sản xuất bếp từ có thể lựa chọn mở rộng quy mô sản xuất,…

*) Trường hợp c.

- Quan hệ cung - cầu: Khi trái vụ, ít người trồng rau nên cung nhỏ hơn cầu, giá bán rau sẽ đắt hơn lúc chính vụ.

- Tác động: hợp tác xã M quyết định sẽ thử nghiệm tăng lượng rau lúc trái vụ.

*) Trường hợp d.

- Quan hệ cung - cầu: cơn bão khiến cho lượng cung về rau trên thị trường giảm sút, cung nhỏ hơn cầu => giá rau tăng cao.

- Tác động:

• Người tiêu dùng đưa ra quyết định tạm thời chuyển bớt nhu cầu rau xanh sang những mặt hàng thay thế, như: củ, quả,…
• Nhà sản xuất kinh doanh cần nhanh chóng gieo trồng những loại rau ngắn ngày để cung cấp cho thị trường.

Câu 3: Em hãy đưa ra lời khuyên cho các nhân vật trong các trường hợp dưới đây:

a. Việc nuôi cá đang ổn định nhưng thấy nhà hàng xóm nuôi ba ba bán cho các nhà hàng đặc sản ngoài phố có thu nhập tốt hơn, chị N có ý định chuyển hướng sang nuôi ba ba.

Dựa trên sự phân tích cung - cầu về ba ba, em hãy đưa ra lời khuyên cho chị N.

b. Sắp đến tháng khuyến mại siêu giảm giá các loại hàng hoá, M cho rằng người bán giảm giá để kích cầu tiêu dùng nên mình cần tận dụng cơ hội mua thật nhiều thứ.

Dựa vào quan hệ cung - cầu, em hãy phân tích cơ sở của chính sách khuyến mại để đưa ra lời khuyên giúp bạn M mua sắm cho hợp lí.

Hướng dẫn trả lời: 

- Trường hợp a.

• Trên địa bàn chị N sinh sống, nếu cung nhỏ hơn cầu => chị N có thể chuyển từ nuôi cá sang nuôi ba ba giống các gia đình khác để thu được nhiều lợi nhuận hơn.
• Tuy nhiên, chị N cần khảo sát thị trường một cách kĩ lưỡng, vì: khi nhiều gia đình trên địa bàn cùng chuyển hướng sang nuôi ba ba; trong khi chỉ bán ba ba cho một vài nhà hàng trên phố => lượng cung sẽ lớn hơn cầu => giá cả sụt giảm.

- Trường hợp b.

• Khuyến mại là hoạt động xúc tiến thương mại, doanh nghiệp sử dụng các hoạt động khuyến mại nhằm trực tiếp tăng sức mua hàng, kích cầu tiêu dùng, từ đó tăng doanh thu và giảm hàng tồn kho. Vì vậy, là người tiêu dùng, M có thể tận dụng cơ hội này để mua được hàng giảm giá so với ngày thường.
• Tuy nhiên, M cần cân nhắc chỉ mua những thứ thực sự cần thiết, chú ý đến chất lượng sản phẩm. Tránh vì thấy rẻ mà mua nhiều nhưng không dùng đến thì rất lãng phí, hoặc mua hàng rẻ nhưng lỗi mốt hoặc sắp hết hạn sử dụng,...

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Em hãy viết bài kể về một trải nghiệm đã phân tích quan hệ cung - cầu để đưa ra quyết định mua sắm một hàng hoá và rút ra bài học đối với bản thân.

Hướng dẫn trả lời: 

- Trải nghiệm: vào dịp 6/6, trên sàn thương mại điện tử Shoppee có chương trình khuyến mại, các nhãn hàng đều đồng loạt thực hiện giảm giá sản phẩm. Điều này đã kích thích nhu cầu mua sắm của người tiêu dùng. Bản thân em cũng mua được nhiều sản phẩm hàng chính hãng với giá rẻ hơn.

- Bài học:

• Nắm rõ các khung giờ vàng khuyến mại giảm giá (sale) của các nhãn hàng.
• Thu thập càng nhiều Voucher càng tốt.
• Tham khảo, tìm hiểu kĩ về các mặt hàng từ trước, chỉ mua những thứ thực sự cần thiết và chú ý đến chất lượng sản phẩm;
• Chỉ mua hàng trong giới hạn chi tiêu nhất định, tránh tình trạng thấy hàng hóa rẻ mà mua nhiều, dẫn đến lãng phí.