Giải chi tiết Khoa học 5 Cánh diều bài 1 Đất và bảo vệ môi trường đất

MỞ ĐẦU

Quan sát hình 1, cho biết điều gì xảy ra đối với đất và cây khi dòng nước lũ dâng cao và chảy mạnh.

Bài làm chi tiết:

Khi dòng nước lũ dâng cao và chảy mạnh đất sẽ bị cuốn trôi đi, gây xói mòn, sạt lở do bề mặt đất không có rễ cây giữ lại.

1. THÀNH PHẦN VÀ VAI TRÒ CỦA ĐẤT ĐỐI VỚI CÂY TRỒNG

Quan sát: Nêu một số thành phần đất và vai trò của đất đối với cây trồng

Bài làm chi tiết:

- Một số thành phần của đất: 

+ Mùn có màu nâu sẫm, tồn tại chủ yếu ở lớp đất mặt (lớp trên cùng), có nguồn gốc từ xác sinh vật bị phân huỷ. Mùn chứa nhiều chất dinh dưỡng cần cho cây.

+ Khoáng có nguồn gốc từ đá. Trong khoáng có chứa chất dinh dưỡng cần cho cây.

+ Nước, không khí ở trong các khe hở của đất.

- Vai trò của đất: cung cấp chất dinh dưỡng, nước, không khí,... cho cây và giữ cho cây đứng vững.

Quan sát: Tìm hiểu một số thành phần của đất:

1. Mô tả thí nghiệm trong hình 3 và giải thích vì sao sau khi phơi nắng, khối lượng đất lại giảm. Thí nghiệm này chứng minh trong đất có thành phần nào?

Bài làm chi tiết:

- Mô tả thí nghiệm:

+ Bước 1: Cân khối lượng đất ban đầu (300g)

+ Bước 2: Phơi đất ngoài nắng trong 8 giờ

+ Bước 3: Cân khối lượng đất sau khi phơi (200g)

- Thí nghiệm này chứng minh trong đất có nước do phơi nắng nước bốc hơi nên làm giảm khối lượng của đất.

2. Với mẫu đất và dụng cụ được chuẩn bị ở hình 4, hãy đề xuất cách làm để chứng minh trong đất có chứa không khí và giải thích?

Bài làm chi tiết:

- Mô tả thí nghiệm:

+ Bước 1: Đeo gang tay để chuẩn bị thí nghiệm.

+ Bước 2: Chuẩn bị một lượng đất và 1 cốc chứa nước.

+ Bước 3: Thả đất vào cốc nước đã chuẩn bị.

- Quan sát hiện tượng thấy rằng các bọt khí nổi lên trong bình nước

- Giải thích: Nếu có không khí trong đất, khi nước xâm nhập, nó sẽ đẩy không khí lên bề mặt. Điều này sẽ tạo ra các bong bóng khí trong nước.

Luyện tập, vận dụng: Vì sao trong trồng trọt cần làm cho đất tơi xốp?

Bài làm chi tiết:

Giúp tạo điều kiện tốt nhất để tế bào ở những phần rễ cây ít tiếp xúc với không khí vẫn có thể tiến hành hô hấp tế bào, từ đó đảm bảo cây sinh trưởng và phát triển khỏe mạnh nhất, cho năng suất cao.

2. Ô NHIỄM ĐẤT VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG Ô NHIỄM ĐẤT

Quan sát: 

1. Nêu các nguyên nhân gây ô nhiễm đất được thể hiện trong hình 6

Bài làm chi tiết:

- Các nguyên nhân gây ô nhiễm đất được thể hiện trong hình 6: 

+ Nhiều rác thải sinh hoạt khó phân huỷ như rác thải nhựa,...

+ Chất thải không được xử lí trong sản xuất công nghiệp

+ Chất độc hại do thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, phân bón hoá học trong sản xuất nông nghiệp

+ Nhiễm mặn do nước biển dâng cao

2. Lựa chọn biện pháp phòng chống ô nhiễm đất trong hình 7 phù hợp với mỗi nguyên nhân ở hình 6

Bài làm chi tiết:

Các biện pháp trên là nguyên nhân của:

a) Nhiễm mặn do nước biển dâng cao

b) Chất độc hại do thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, phân bón hoá học trong sản xuất nông nghiệp 

c) Chất thải không được xử lí trong sản xuất công nghiệp

d) Nhiều rác thải sinh hoạt khó phân huỷ như rác thải nhựa,...

Câu hỏi: Kể thêm một số nguyên nhân và biện pháp phòng chống ô nhiễm đất

Bài làm chi tiết:

- Nguyên nhân: Núi lửa phun trào, mưa axit, xói mòn, thuốc diệt cỏ,...

- Biện pháp:

• Đối với núi lửa phun trào và mưa axit, cần thiết phải thực hiện các biện pháp kiểm soát khí thải và chất thải độc hại để giảm nguy cơ ô nhiễm đất.

• Đối với xói mòn, có thể triển khai các biện pháp bảo vệ bề mặt đất như trồng cây bao che, xây dựng các hàng rào bảo vệ và xây dựng hệ thống thoát nước hiệu quả để giảm sự mất mát đất.

• Đối với sử dụng thuốc diệt cỏ, cần thiết phải hạn chế việc sử dụng hoặc chuyển sang sử dụng các phương pháp kiểm soát cỏ dựa trên kỹ thuật và hữu cơ.

Thí nghiệm: Tìm hiểu tác hại của đất bị ô nhiễm

+ Bước 1: Thu thập thông tin qua internet, sách, báo, quan sát thực tế về tác hại của đất bị ô nhiễm theo gợi ý sau:

+ Bước 2: Trao đổi thông tin trong nhóm và lựa chọn hình thức báo cáo

+ Bước 3: Báo cáo kết quả

Bài làm chi tiết:

1. Thực vật: Đất ô nhiễm gây suy giảm năng suất và sức kháng của cây trồng, cũng như gây chết cây trong một số trường hợp.

2. Con người và động vật: Nguy hại đến sức khỏe của con người và động vật thông qua việc tiếp xúc với chất độc hại trong đất.

3. Nước: Ô nhiễm đất có thể làm ô nhiễm nguồn nước, gây hại cho sinh vật sống trong nước và đe dọa sức khỏe của con người.

4. Thiên nhiên: Gây suy giảm đa dạng sinh học, thay đổi cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái đất, và làm suy yếu tính ổn định của môi trường tự nhiên.

Luyện tập, vận dụng: Nêu một số việc làm góp phần phòng chống ô nhiễm đất ở gia đình và địa phương em.

Bài làm chi tiết:

Gia đình và cộng đồng có thể thực hiện những việc sau để góp phần phòng chống ô nhiễm đất:

1. Sử dụng phân bón hữu cơ: Thay vì sử dụng phân bón hóa học chứa hóa chất độc hại, hãy sử dụng phân bón hữu cơ hoặc tái chế phân bón tự nhiên từ chất thải hữu cơ trong gia đình.

2. Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu: Sử dụng các phương pháp kiểm soát côn trùng hữu cơ như sử dụng côn trùng kháng sinh tự nhiên hoặc các loài côn trùng khác để giảm lượng thuốc trừ sâu được sử dụng và giảm ô nhiễm đất.

3. Tái chế và xử lý chất thải đúng cách: Thực hiện việc phân loại chất thải tại nhà, tái chế nhựa, giấy và thủy tinh, và loại bỏ chất thải độc hại như pin, ắc quy, hoá chất, và dầu mỡ tại các điểm thu gom chất thải địa phương.

4. Thực hiện kỹ thuật trồng trọt bền vững: Áp dụng các phương pháp trồng trọt bền vững như canh tác không cày, chuyển đổi sang trồng cây che phủ đất, và sử dụng phân bón hữu cơ để giảm lượng hóa chất và chất độc hại tiếp xúc với đất.

5. Tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường: Tham gia vào các hoạt động cộng đồng như dọn dẹp môi trường, cây xanh và xây dựng các dự án bảo vệ môi trường địa phương để giảm ô nhiễm đất.

3. XÓI MÒN ĐẤT VÀ BIỆN PHÁP CHỐNG XÓI MÒN ĐẤT

Thí nghiệm: Tìm hiểu về xói mòn đất

+ Thí nghiệm 1: (trang 9 sgk khoa học 5, cánh diều) Rút ra kết luận về ảnh hưởng của độ dốc đối với xói mòn đất

+ Thí nghiệm 2: (trang 9 sgk khoa học 5, cánh diều) Rút ra kết luận về vai trò của thực vật đối với việc chống xói mòn đất.

Bài làm chi tiết:

- Thí nghiệm 1: Nước mưa dễ dàng chảy xuống theo định hướng dốc. Điều này làm tăng tốc độ xói mòn và gây ra sự mất đất và chất dinh dưỡng.

- Thí nghiệm 2: Thực vật có vai trò quan trọng trong việc chống xói mòn đất bằng hệ thống rễ và tạo ra một lớp bảo vệ trên bề mặt đất. Các cây cỏ, cây bụi giúp giữ chặt đất giảm sức mạnh của dòng chảy nước, từ đó giảm nguy cơ xói mòn đất.

Quan sát: 

1. Nêu nguyên nhân gây xói mòn đất được thể hiện trong hình 10

Bài làm chi tiết:

- Nguyên nhân gây xói mòn đất: Mưa lớn kéo dài, chặt phá rừng, địa hình dốc

2. Lựa chọn những biện pháp phòng chống xói mòn đất trong hình 11 phù hợp với mỗi nguyên nhân ở hình 10.

Bài làm chi tiết:

- Nguyên nhân và biện pháp gây xói mòn đất: 

Mưa lớn kéo dài: Phủ xanh đất trống, đồi trọc 

Chặt phá rừng: Bảo vệ, phục hồi và trồng mới rừng

Địa hình dốc: Làm ruộng bậc thang

Câu hỏi: Kể thêm một số nguyên nhân và biện pháp phòng chống xói mòn đất

Bài làm chi tiết:

Nguyên nhân của xói mòn đất:

1. Mưa lớn và lũ lụt

2. Gió mạnh

3. Canh tác không bảo vệ đúng cách

Biện pháp phòng chống xói mòn đất:

1. Rừng phòng hộ: Bảo vệ và tái tạo rừng có thể giữ chặt đất, giảm lượng nước mưa chảy trực tiếp xuống đất và giảm nguy cơ xói mòn.

2. Bảo vệ bờ sông: Xây dựng các công trình hỗ trợ như bờ đá, cây cỏ bảo vệ bờ sông để giảm sức mạnh của dòng chảy nước và bảo vệ đất.

3. Kỹ thuật canh tác bảo vệ đất: Sử dụng kỹ thuật canh tác bậc thang, canh tác chồng lớp, và việc sử dụng phân bón hữu cơ để tăng cường sự bám dính của đất và giảm nguy cơ xói mòn.

Quan sát: Nêu tác hại của xói mòn đất được thể hiện trong hình 12

Bài làm chi tiết:

Tác hại: Làm hỏng đường sá, làm mất đất canh tác, làm cây bị đổ, ô nhiễm môi trường.

Câu hỏi: Kể thêm một số tác hại của xói mòn đất

Bài làm chi tiết:

Một số tác hại của xói mòn đất bao gồm:

1. Mất mát đất đai

2. Mất mát chất dinh dưỡng trong đất

4. Xói mòn đất có thể gây ra mất mát môi trường sống cho các loài động vật và thực vật

Thực hành: Thực hiện bảo vệ môi trường đất

+ Bước 1: Đề xuất những việc làm góp phần bảo vệ môi trường đất

+ Bước 2: Vận động những người xung quanh cùng thực hiện những việc làm đó.

+ Bước 3: Chia sẻ với các bạn những việc em và những người xung quanh đã làm được.

Bài làm chi tiết:

Đề xuất những việc làm góp phần bảo vệ môi trường:

1. Quản lý chất thải: Tái chế và xử lý chất thải đúng cách để giảm ô nhiễm đất.

2. Áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững: Sử dụng phân bón hữu cơ, canh tác không cày để bảo vệ đất.

3. Bảo vệ rừng và bờ sông: Tái tạo rừng, bảo vệ bờ sông để giữ chặt đất và giảm xói mòn.

4. Tạo nhận thức cộng đồng: Tăng cường giáo dục về bảo vệ môi trường đất và kêu gọi hành động từ cộng đồng.

Luyện tập, vận dụng: Viết và chia sẻ suy nghĩ của em trước vấn đề ô nhiễm môi trường đất hoặc xói mòn đất ở Việt Nam.

Bài làm chi tiết:

Ô nhiễm môi trường đất và xói mòn đất ở Việt Nam là những vấn đề nghiêm trọng cần được xem xét một cách cẩn thận. Việt Nam đang phải đối mặt với các thách thức liên quan đến quản lý chất thải, canh tác không bền vững và mất môi trường tự nhiên. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hợp tác giữa chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng để thực hiện các biện pháp bảo vệ và phục hồi môi trường đất.