Hướng dẫn giải nhanh vật lí 11 CTST bài 8: Giao thoa sóng

I. GIAO THOA SÓNG CƠ

Thảo luận 1 trang 49 sgk vật lý 11 ctst

Quan sát thí nghiệm và mô tả lại hiện tượng quan sát được như trong Hình 8.3.

Đáp án: 

Trong thí nghiệm giao thoa sóng (Hình 8.2), hai sóng được tạo ra trên mặt nước bởi sự dao động của hai viên bi. Cả hai viên bi dao động theo cùng phương, tần số và pha do chúng được kết nối với cùng một nguồn dao động.

Khi hai sóng kết hợp gặp nhau, trong môi trường xuất hiện những điểm dao động với biên độ cực đại và những điểm dao động với biên độ cực tiểu (có thể bằng không) lần lượt tương ứng với trường hợp hai sóng tăng cường và làm suy giảm nhau. Đây chính là hiện tượng giao thoa sóng.

Thảo luận 2 trang 50 sgk vật lý 11 ctst

Quan sát thí nghiệm được thực hiện theo bố trí trong Hình 8.2 và nhận xét sóng tạo bởi hai viên bị về: tần số, pha và phương dao động.

Đáp án:

Trong thí nghiệm hai viên bi đóng vai trò như hai nguồn kết hợp. Chúng tạo ra hai sóng kết hợp. Hai sóng kết hợp là hai sóng có cùng phương dao động, cùng tần số và độ lệch pha không đổi theo thời gian.

Luyện tập trang 51 sgk vật lý 11 ctst

Trong thí nghiệm giao thoa sóng trên mặt nước với hai nguồn kết hợp dao động cùng biên độ, những điểm nằm trên đường trung trực của đoạn thẳng nối hai nguồn sẽ dao động với biên độ như thế nào nếu:

a) Hai nguồn dao động cùng pha?

b) Hai nguồn dao động ngược pha?

Đáp án:

a) Những điểm nằm trên đường trung trực của đoạn thẳng nối hai nguồn sẽ dao động với biên độ cực đại d2​–d1​ = kλ

b) Những điểm nằm trên đường trung trực của đoạn thẳng nối hai nguồn sẽ dao động với biên độ cực tiểu d2​–d1​ = (k+1/2)λ

Vận dụng trang 51 sgk vật lý 11 ctst

Giải thích vì sao trong tự nhiên, ta thường không quan sát được hiện tượng giao thoa của sông như trường hợp sóng nước tạo bởi hai con vịt đang bơi (Hình 8.1).

Đáp án:

Sóng nước do hai con vịt tạo ra thường có tần số và độ lệch pha thay đổi, không phải là hai sóng kết hợp, do đó không gây ra hiện tượng giao thoa sóng.

II. GIAO THOA SÓNG ÁNH SÁNG

Thảo luận 3 trang 52 sgk vật lý 11 ctst

Quan sát Hình 8.6 và mô tả hình ảnh nhận được trên màn M.

Đáp án:

Trên màn M có những vạch sáng màu đỏ (cùng màu với nguồn sáng sơ cấp) cách đều nhau và xen kẽ với các vạch tối.

Thảo luận 4 trang 53 sgk vật lý 11 ctst

Giải thích hiện tượng quan sát được trong thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng (Hình 8.6).

Đáp án:

Khi xảy ra hiện tượng giao thoa sóng, xuất hiện các điểm với biên độ cực đại xen kẽ với các điểm có biên độ cực tiểu. Trong trường hợp hai nguồn dao động có cùng biên độ, những điểm này sẽ đứng yên. Điều này tương ứng với vân sáng và vân tối trong hiện tượng giao thoa ánh sáng, với vân sáng ứng với các điểm có năng lượng (hoặc cường độ sóng) cực đại và vân tối ứng với các điểm có cường độ sáng bằng không.

Luyện tập trang 53 sgk vật lý 11 ctst

Trong thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng, khoảng vân sẽ thay đổi thế nào khi ta thay nguồn sáng đơn sắc có bước sóng λ bằng ánh sáng đơn sắc có bước sóng là 1,2λ? Nếu khoảng cách từ hai khe đến màn quan sát giữ cố định, ta phải thay đổi khoảng cách giữa hai khe như thế nào để khoảng vẫn lại có độ lớn như ban đầu?

Đáp án:

Ta có: i =$\frac{\lambda D}{a}$

=> Nếu λ tăng thành 1,2λ để giữ nguyên i thì phải tăng a thành 1,2a

Vận dụng trang 51 sgk vật lý 11 ctst

Tìm hiểu và mô tả sơ lược hình ảnh nhận được trên màn khi ta sử dụng nguồn sáng trắng (như ánh sáng mặt trời) trong thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng.

Đáp án:

Ở chính giữa mỗi ánh sáng đơn sắc đều cho một vạch màu riêng, tổng hợp của chúng cho ta vạch sáng trắng (Do sự chồng chập của các vạch màu đỏ đến tím tại vị trí này)

Tia tím gần vạch trung tâm hơn tia đỏ (Xét cùng một bậc giao thoa)

Tập hợp các vạch từ tím đến đỏ của cùng một bậc (cùng giá trị k) quang phổ của bậc k đó

Bài tập 1 trang 55 sgk vật lý 11 ctst

Trong thí nghiệm giao thoa sóng trên mặt nước với hai nguồn kết hợp cùng pha, ta thấy tại một điểm cách hai nguồn các khoảng lần lượt là 20 cm và 12 cm, sóng có biên độ cực đại, đồng thời giữa điểm này và đường trung trực của hai nguồn có 4 dãy gồm những điểm dao động với biên độ cực đại. Biết tốc độ truyền sóng là 40 cm/s. Tính tần số của sóng.

Đáp án:

Ta có: d2−d1 = kλ

Vì giữa điểm này và đường trung trực của hai nguồn có 4 dãy gồm những điểm dao động với biên độ cực đại nên 20−12 = 5λ ⇒ λ = 1,6cm

•  f = v/λ = 40/1,6 = 25Hz

Bài tập 2 trang 55 sgk vật lý 11 ctst

Thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng thường được sử dụng để đo bước sóng của ánh sáng đơn sắc. Khi chiếu hai khe bằng một nguồn phát ánh sáng đơn sắc, ta thấy vẫn sáng thứ năm cách vẫn trung tâm là 2,8 cm. Biết hai khe đặt cách nhau 0,2 mm và cách màn một khoảng 1,5 m. Xác định bước sóng của ánh sáng được dùng trong thí nghiệm.

Đáp án:

Vân sáng thứ năm cách vân trung tâm là 2,8 cm ⇒ 5i = 2,8 ⇒ i = 0,56cm

=> λ =$\frac{ai}{D}$=$\frac{0,2.0,56}{1,5}$ = 0,7467μm

Bài tập 3 trang 55 sgk vật lý 11 ctst

Trong thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng, người ta sử dụng một nguồn sáng phát ra đồng thời hai ánh sáng đơn sắc có bước sóng lần lượt là 400 nm và 600 nm. Biết khoảng cách giữa hai khe là 0,2 mm và khoảng cách từ hai khe đến màn là 1,5 m.

a) Tính khoảng cách giữa hai vân sáng bậc ba cùng phía với vân trung tâm.

b) Vân trung tâm có màu gì? Tìm khoảng cách gần nhất của một văn cùng màu với vân trung tâm cho đến vân trung tâm này.

Đáp án:

a) 

- Ánh sáng có bước sóng là 400 nm:

$i_{1}$=$\frac{\lambda _{1}D}{a}$=$\frac{400.1,5}{0,2}$ = 3mm

⇒Vân sáng bậc ba cùng phía với vân trung tâm nằm ở vị trí 3$i_{1}$ = 3.3 = 9mm

- Ánh sáng có bước sóng là 600 nm:

$i_{2}$=$\frac{\lambda _{2}D}{a}$=$\frac{600.1,5}{0,2}$ = 4,5mm

⇒Vân sáng bậc ba cùng phía với vân trung tâm nằm ở vị trí 3$i_{2}$ = 3.4,5 = 13,5mm

Khoảng cách giữa hai vân sáng bậc ba cùng phía với vân trung tâm là: 

13,5 – 9 = 4,5 mm

b) Vân trung tâm là ánh sáng trắng.

Ta có: λ1/λ2 = 400/600 = 2/3 ⇒ 3λ1 = 2λ2

Vân sáng thứ 3 của ánh sáng thứ nhất trùng với vân sáng thứ 2 của ánh sáng thứ hai nên khoảng cách là 9mm