Câu hỏi 1.
Nhan đề “Con đường mùa đông” gợi cho em những liên tưởng về một con đường lạnh lẽo, không một bóng người. Một con đường mờ mịt, tăm tối với cái giá lạnh gào thét, ăn sâu vào da thịt của người độc hành. Phải chăng tác giả đang muốn dùng hình ảnh này để ẩn dụ cho hoàn cảnh hiện tại của mình, cô đơn, lạnh lẽo và thấm đượm nỗi buồn đau.
Câu hỏi 2.
Những hình ảnh (”trăng”, “cột sọc chỉ đường") và âm thanh (“tiếng lục lạc", "kim đồng hồ kêu tích tác") trong bài thơ hiện lên với một trạng thái buồn rầu, thấm đượm tâm trạng của nhân vật trữ tình. Nhưng ở mỗi sự vật, ta đều bắt gặp một sự gắng gượng, cố gắng xốc lại tinh thần của tác giả bằng những từ mang ý nghĩ hướng tích cực như: cột sọc chỉ đường – chào ta, kim đồng hồ tích tắc – xua lũ người tẻ nhạt… Tất cả cho thấy nội tâm của nhân vật trữ tình đang đấu tranh mạnh mẽ, một bên là nỗi buồn cô đơn, tẻ nhạt, nhớ nhà, nhớ quê hương, một bên là sự gắng gượng, sốc lại tinh thần như một lời tự an ủi tác giả dành cho mình. Qua đó, ta thấy được một con người đa sầu, đa cảm, luôn đấu tranh để giữ vững nội tâm của mình trước hoàn cảnh tù đày khổ đau.
Câu hỏi 3.
Những hình ảnh, hoạt động tương phản trong khổ 4:
- Hình ảnh: mái lều – rừng, lửa – tuyết
- Hoạt động: sừng sững chào ta
→ Dường như nhân vật trữ tình đang dần thoát ly ra khỏi nỗi buồn của mình, nỗi buồn đã vơi đi hẳn và ông bắt đầu nhận ra được cảnh vật xung quanh. Lều chỉ một không gian chật hẹp, bị giới hạn đối lập với hình ảnh rừng bao la đã để lại trong ta nhiều cảm xúc. Phải chăng mái lều giống như tâm trạng của nhân vật, đang bị bó hẹp, siết chặt khiến con người chìm đắm trong đau buồn, còn rừng gợi lên một không gian bao la, rộng lớn, tượng trưng cho một tinh thần cởi mở, rũ bỏ những thứ tầm thường, nghĩ về một tương lai tốt đẹp hơn. Hay hình ảnh “chào ta” như một kết quả của quá trình. Nhân vật trữ tình đã nhìn cảnh vật bằng một con mắt khác với suy nghĩ tích cực. Công cuộc đấu tranh tư tưởng đã đến hồi kết, con người đã vượt qua nỗi buồn, tẻ nhạt của một người độc hành, nhìn thấy ánh sáng trong niềm hy vọng.
Câu hỏi 4.
- Không gian: trốn cũ của tác giả, nơi ông sống khi chưa bị lưu đày
- Thời gian: buổi tối mùa đông bên lò lửa
→ Cuộc đấu tranh nội tâm đã đưa tác giả về với những tháng ngày hạnh phúc, nơi ông được sống hạnh phúc bên người mình yêu, được trò chuyện và ngắm người con gái ấy. Đó chính là niềm hạnh phúc, khát khao cháy bỏng mà tác giả muốn có được, muốn lần nữa được trải nghiệm, cảm nhận. Nhưng khi nhìn vào hiện thực phũ phàng, nỗi buồn lại bao trùm lấy tâm trạng của nhân vật bởi ông biết những ngày tháng đấy đã qua đi và không thể trở lại.
Câu hỏi 5.
“Xe tam mã", “bài ca của người xà ích”, “mái lều, ánh lửa”, “Nhi-na” đều là những hình ảnh quan trọng xuất hiện trong tâm trí của tác giả, vừa thể hiện nội tâm, vừa thể hiện khát khao cháy bỏng của tác giả. Đó là sự vượt qua nỗi buồn thầm kín của bản thân, phá tan bức “mái lều” trong tâm trí; đó còn là nỗi niềm mong muốn trở lại cuộc sống trước kia, bên cạnh người thương của mình, tận hưởng những phút giây hạnh phúc trong đời. Bởi vậy, qua những hình ảnh ấy, người đọc có thể hình dung được những giai đoạn tâm lý của tác giả đang ở mức độ nào, là đang chìm đắm hay thức tỉnh, đang chán nản hay khát khao hy vọng… Tất cả đều làm nổi bật lên một tâm hồn đa sầu, đa cảm của nhân vật trữ tình hay chính Pu-skin.
Câu hỏi 6.
- Những hình tượng thơ được điểm lại ở khổ thơ cuối là sự tổng hợp lại những hình tượng quen thuộc đã xuất hiện trong những khổ thơ trên của tác giả. Đó là Nhi-na, là bác xà ích, là nhạc ngựa và làn sương lạnh giá. Tất cả đều được tái hiện lại ở khổ cuối nhưng dường như đã mang theo một tâm trạng khác, một màu sắc khác.
→ Cách lấy lại cảm giác bình yên của tác giả hết sức độc đáo. Từ nỗi buồn chìm đắm, bao trùm lấy tâm trạng, ông dần nhận ra mọi thứ không cần phải như vậy và tâm trạng bắt đầu thay đổi. Ông chui qua lớp vỏ của nỗi buồn, giải phóng tâm trạng của mình, nghĩ về người mình yêu, về những ngày tháng hạnh phúc, ấm áp và hình thành lên khát khao quay lại những ngày tháng bình yên đó. Đây chính là chỗ dựa tinh thần lớn nhất trong ông, dựa vào nó, men theo những dòng suy nghĩ, hồi tưởng của bản thân từ đó hình thành niềm tin, hy vọng vào một tương lai tươi sáng.
Câu hỏi 7.
- Cấu tứ của bài thơ rất độc đáo. Chủ đề chính của bài thơ là tâm trạng của nhân vật trữ tình trên con đường mùa đông lạnh lẽo. Cùng với đó là cách sắp xếp ý, chọn lọc ý hết sức tài tình của tác giả. Tâm trạng của nhân vật trữ tình đi từ buồn chán, tẻ nhạt rồi đến cuối bài thơ, vẫn là những sự vật ấy nhưng trạng thái đã khác, càng buồn hơn nhưng trong đó vẫn ẩn chứa một niềm hy vọng mong manh về một ngày sẽ trở về.
- Bài thơ khác cùng kiểu cấu tứ với bài “Con đường mùa đông” là bài thơ “Tuyết nhấp nhô như sóng” của Puskin:
Tuyết nhấp nhô như sóng
Tuyết nhấp nhô như sóng
Ngời sáng trên đồng quang
Trăng lưỡi liềm lai láng
Tam mã phóng trên đường
Hát nghe những khúc hát
Giải nỗi buồn trong đêm
Ôi, xiết bao thân thiết
Những lời ca ngang tàng!
Hát đi, bác xà ích!
Ta sẽ chăm chú nghe
Trăng liềm soi tịch mịch
Buồn tênh gió thoang xa
Hát đi: "Trăng, trăng đẹp
Sao trăng lại cứ nhoà?"
(Bản dịch của Thúy Toàn)