Giải chi tiết chuyên đề Ngữ văn 12 Cánh diều CĐ 2: Thực hành nêu ý tưởng chuyển thể và tìm hiểu, giới thiệu, thuyết trình về một tác phẩm nghệ thuật chuyển thể

Một số điểm chung và điểm khác biệt cơ bản giữa tác phẩm văn học và tác phẩm chuyển thể từ tác phẩm văn học

Cách chuyển thể một tác phẩm văn học thành một tác phẩm nghệ thuật khác

Câu 1: Giữa tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể có những điểm gì chung và khác biệt?

Bài làm chi tiết:

Giữa tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể có những điểm chung và khác biệt:

• Điểm chung
• Nhiều tác phẩm ở các ngành nghệ thuật khác có chung cảm hứng, đề tài và chủ đề, tư tưởng với các tác phẩm văn học.
• Không chỉ có chung mục đích, đề tài, chủ đề, cảm hứng sáng tạo… mà văn học và các tác phẩm nghệ thuật chuyển thể còn sử dụng một số biện pháp, thủ pháp nghệ thuật giống nhau.
• Tác phẩm văn học sử dụng hệ thống từ tượng hình, từ chỉ màu sắc, đường nét, hình khối giàu tính hội họa, gần gũi với các tác phẩm hội họa.
• Văn học và điện ảnh là hai loại hình nghệ thuật tư duy sử dụng chất liệu khác nhau nhưng giữa chúng có mối liên hệ gắn bó, hỗ trợ và học tập lẫn nhau: ở trong văn học có yếu tố điện ảnh, và ngược lại, ở trong điện ảnh có yếu tố của văn học.
• Điểm khác biệt
• Điểm khác biệt đầu tiên chính là chất liệu được sử dụng để tạo nên tác phẩm của mỗi ngành nghệ thuật.
• Văn học lấy ngôn từ làm chất liệu, vì thế, nó có thế mạnh trong việc xây dựng hình tượng “phi vật thể” với những phương pháp nghệ thuật, biện pháp tu từ phong phú mà các loại hình nghệ thuật khác khó có thể thực hiện được.
• Thông qua chất liệu âm thanh, hình khối, hình vẽ, biểu tượng… con người và sự việc hiện lên sống động, cụ thể, nhất là với sân khấu, điện ảnh.
• Điểm khác biệt thứ hai là cách thức tạo ra sản phẩm của mỗi ngành nghệ thuật. 
• Tác phẩm văn học được thể hiện qua câu chữ, lời văn
• Còn tác phẩm chuyển thể thì sử dụng hình ảnh, âm thanh, ánh sáng, màu sắc…
• Điểm khác biệt thứ ba là phương thức tiếp nhận và tính hiệu quả.
• Người đọc tiếp nhận tác phẩm văn học thông qua quan sát trực tiếp câu chữ của văn bản, vẫn là đọc hiểu văn bản, cảm thụ, thưởng thức một văn bản ngôn từ.
• Tác phẩm nghệ thuật tiếp nhận thông qua truyền bá bằng kênh nghe – nhìn, tác động trực tiếp bằng hình ảnh, âm thanh, ánh sáng tạo nên sự hấp dẫn, khiến người xem, người nghe có nhiều hứng thú, dễ tiếp nhận.

Câu 2: Phân tích, làm sáng tỏ lợi thế của tác phẩm văn học và lợi thế của các ngành nghề nghệ thuật khác trong việc thể hiện cuộc sống, con người

Bài làm chi tiết:

• Lợi thế của tác phẩm văn học trong việc thể hiện cuộc sống, con người
• Văn học sử dụng ngôn ngữ như một công cụ mạnh mẽ để diễn đạt ý tưởng, cảm xúc và trạng thái tâm lí của con người. Ngôn ngữ có thể tạo ra hình ảnh, khung cảnh và cảm xúc một cách chi tiết và sâu sắc
• Văn học kích thích trí tưởng tượng của người đọc, cho phép họ tạo ra hình ảnh riêng trong đầu dựa trên từ ngữ của tác giả
• Văn học có thể khám phá những vấn đề sâu sắc và phức tạp của cuộc sống và con người, từ những mâu thuẫn nội tâm cho đến những xung đột xã hội.
• Lợi thế của các ngành nghề nghệ thuật khác trong việc thể hiện cuộc sống, con người.
• Các ngành nghệ thuật như hội họa, điêu khắc, nhiếp ảnh, và điện ảnh có thể tạo ra hình ảnh trực quan, giúp người xem cảm nhận cuộc sống và con người một cách trực tiếp và sinh động
• Âm nhạc có thể truyền đạt cảm xúc một cách mạnh mẽ và trực tiếp, tạo ra một sự liên kết sâu sắc với người nghe
• Kịch nghệ và điện ảnh kết hợp nhiều yếu tố nghệ thuật khác nhau (diễn xuất, âm nhạc, hình ảnh) để tạo ra một trải nghiệm toàn diện, giúp khán giả cảm nhận được cuộc sống và con người một cách đa chiều.

Câu 3: Từ hai tài liệu tham khảo ở trên, chỉ ra những điểm tích cực của việc chuyển thể tác phẩm văn học và những “nguy cơ” cần chú ý khi thực hiện chuyển thể tác phẩm văn học.

Bài làm chi tiết:

• Những điểm tích cực của việc chuyển thể tác phẩm văn học
• Việc chuyển thể tác phẩm văn học với mong muốn tạo làn gió mới cho đời sống nghệ thuật, giúp tác phẩm có thêm một diện mạo khác, mới mẻ, mở rộng khả năng tiếp cận công chúng, nhất là công chúng trẻ.
• Việc chuyển thể các tác phẩm văn học mang đậm truyền thống văn hóa của dân tộc lên sàn diễn thông qua thể loại sân khấu khác nhau sẽ tạo ra các hình thức tiếp nhận mới mẻ, hấp dẫn, góp phần thu hút người xem, nhất là giới trẻ tìm đến để thưởng thức.
• Sự phổ biến thông qua những hình thức mới này không những phù hợp thị hiếu thẩm mĩ của công chúng đương đại mà còn góp phần mở ra cơ hội giao lưu, hội nhập, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam với thế giới.
• Những “nguy cơ” cần chú ý khi thực hiện chuyển thể tác phẩm văn học
• Có những bộ phim chuyển thể có nội dung sai lệch so với nguyên tác, gây cảm xúc tiêu cực cho khán giả và tạo nên những tranh cãi, phản ứng trong dư luận xã hội
• Trong quá trình chuyển thể, làm mới tác phẩm văn học dưới hình thức khác sẽ không tránh khỏi việc cắt xén, lồng ghép ý tưởng theo chủ đích của đạo diễn. Nếu việc điều chỉnh tác phẩm chạy theo xu hướng thị trường sẽ dễ có nguy cơ làm dung tục, biến thể, mất mát giá trị thẩm mĩ, giá trị tư tưởng của tác phẩm văn học gốc.
• Việc chuyển thể kiệt tác văn học thành kịch diễn trên sân khấu đòi hỏi sự chắc tay của đạo diễn, biên kịch để giữ trọn “hồn cốt” của tác phẩm.

Câu 4: Ngoài một số điểm khác biệt giữa tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể từ văn học đã học, em còn thấy có những điểm khác biệt nào nữa? Hãy nêu lên và làm sáng tỏ.

Bài làm chi tiết:

Ngoài một số điểm khác biệt giữa tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể từ văn học đã học, em còn thấy những điểm khác biệt khác:

• Thời gian và không gian: Trong văn học, tác giả có thể mô tả thời gian và không gian một cách linh hoạt và chi tiết. Tuy nhiên, trong các tác phẩm nghệ thuật chuyển thể, thời gian và không gian thường bị giới hạn bởi định dạng của nó. Ví dụ, một bộ phim có thời lượng cố định, và không thể mô tả một khoảng thời gian dài hoặc một không gian rộng lớn một cách chi tiết như văn học.

• Nhân vật: Trong văn học, nhân vật có thể được mô tả một cách sâu sắc và phức tạp, bao gồm cả suy nghĩ và cảm xúc bên trong họ. Trong khi đó, trong các tác phẩm nghệ thuật chuyển thể, việc truyền đạt suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật có thể khó khăn hơn và phụ thuộc nhiều vào kỹ năng diễn xuất của diễn viên.
• Ngôn ngữ: Văn học sử dụng ngôn ngữ như một công cụ chính để truyền đạt ý tưởng và cảm xúc. Trong khi đó, các tác phẩm nghệ thuật chuyển thể thường phải dựa vào hình ảnh, âm thanh, và diễn xuất để truyền đạt ý tưởng và cảm xúc, có thể không truyền đạt được sự phong phú và sự tinh tế của ngôn ngữ.
• Trải nghiệm của người tiếp nhận: Khi đọc văn học, người đọc có thể tạo ra hình ảnh và cảm xúc riêng dựa trên từ ngữ của tác giả. Trong khi đó, khi xem một tác phẩm nghệ thuật chuyển thể, người xem thường được cung cấp một hình ảnh và âm thanh cụ thể, có thể hạn chế sự tưởng tượng của họ.

Câu 5: Phân tích hậu quả của xu hướng văn hóa nghe – nhìn lấn át văn hóa đọc; làm rõ lợi ích của văn hóa đọc, nhất là với sách văn học

Bài làm chi tiết:

• Hậu quả của xu hướng văn hóa nghe – nhìn lấn át văn hóa đọc
• Giảm khả năng tư duy phản biện: khi người ta chỉ nghe nhìn, họ có xu hướng chấp nhận thông tin mà không cần phải suy nghĩ sâu sắc hay phân tích. Điều này có thể dẫn đến việc giảm khả năng tư duy phản biện
• Thụ động trong việc tiếp thu thông tin: người ta trở nên thụ động trong việc tiếp thu thông tin, không còn sự tương tác tích cực với nguồn thông tin như khi đọc sách
• Giảm khả năng tập trung: Việc tiếp xúc quá nhiều thông tin một cách nhanh chóng có thể làm giảm khả năng tập trung của con người.
• Lợi ích của văn hóa đọc nhất là với sách văn học
• Phát triển tư duy phản biện: khi đọc, chúng ta phải tự mình tưởng tượng, suy nghĩ và phân tích thông tin. Điều này giúp phát triển khả năng tư duy phản biện.
• Nâng cao khả năng tập trung: việc đọc đòi hỏi sự tập trung và kiên nhẫn, giúp nâng cao khả năng này.
• Mở rộng kiến thức và hiểu biết: sách văn học thường chứa đựng nhiều tri thức và giá trị nhân văn sâu sắc, giúp mở rộng kiến thức và hiểu biết của người đọc.
• Giải trí và thư giãn: Đọc sách cũng là một cách tuyệt vời để giải trí và thư giãn, nó giúp người đọc thoát khỏi thực tế và chìm đắm vào thế giới của sách.

Câu 6: So sánh lời thơ Yên Tĩnh (Giáng Văn) và lời bài hát Đâu phải bởi mùa thu (Phú Quang) sau đây để thấy điểm chung và điểm riêng của mỗi tác phẩm.