Giải chi tiết chuyên đề Ngữ văn 12 CTST CĐ 1: Tập nghiên cứu một vấn đề văn học hiện đại

CHUYÊN ĐỀ 1. TẬP NGHIÊN CỨU VÀ VIẾT BÁO CÁO VỀ MỘT VẤN ĐỀ VĂN HỌC HIỆN ĐẠI

Phần thứ nhất: Tập nghiên cứu một vấn đề văn học hiện đại

1. Đọc ngữ liệu tham khảo 

Câu hỏi 1: Quá trình hiện đại hóa thể hiện qua những phương diện nào? Có tác động như thế nào đến văn học Việt Nam?

Bài làm chi tiết:

Quá trình hiện đại hóa văn học diễn ra trên mọi mặt, nhiều phương diện: 

• Trước hết là sự thay đổi quan niệm về văn học; từ văn chương chở đạ, thơ ca nói chí của thời văn học trung đại chuyển sang quan niệm văn chương như một hoạt động nghệ thuật đi tìm và sáng tạo cái đẹp; từ văn chương để răn đời sang văn chương để hiểu đời, để nhận thức, khám phá hiện thực.
• Quá trình hiện đại hóa văn học còn được thể hiện ở sự biến đổi các thể loại văn học (thơ, tiểu thuyết, truyện ngắn) và xuất hiện những thể loại văn học mới (kịch nói, phóng sự, phê bình văn học). Quá trình hiện đại hóa văn học cũng gắn liền với việc hiện đại hóa ngôn ngữ văn học và việc sử dụng chữ Quốc ngữ thay thế cho chữ Hán, chữ Nôm.
• Về mặt chủ thể sáng tạo, quá trình hiện đại hóa văn học cũng dẫn tới sự thay đổi kiểu nhà văn: từ các nhà Nho sang kiểu nhà văn nghệ sĩ mang tính chuyên nghiệp. Thay đổi về công chúng văn học: từ tầng lớp Nho sĩ sang tầng lớp thị dân.

 ->  Tác động: Hiện đại hóa đã diễn ra trên mọi mặt của hoạt động văn học, làm biến đổi toàn diện và sâu sắc diện mạo nền văn học Việt Nam.

Câu hỏi 2: Tác giả so sánh đề tài yêu nước trong văn học trung đại và trong Hải ngoại huyết thư nhằm mục đích gì?

Bài làm chi tiết:

Tác giả so sánh đề tài yêu nước trong văn học trung đại và trong Hải ngoại huyết thư nhằm mục đích: Cho thấy sự khác nhau về nội dung tư tưởng của từng giai đoạn.

• Khi nói đến con người, văn học thời kì trung đại chủ yếu chỉ nói tới con người xã hội, con người công dân vì tinh thần phi ngã, vô ngã đã thành đặc trưng trong quan niệm về con người thời đại đó.
• Ở thời kì mới này, các nhà văn không chỉ nói tới con người xã hội, con người công dân mà còn nói tới con người trên tinh thần giai cấp, con người tự nhiên, con người cá nhân, và cả con người với đời sống tâm linh nữa.

Câu hỏi 3: Sự phát triển của chữ Quốc ngữ và báo chí đã tác động như thế nào đến sự phát triển của văn xuôi Quốc ngữ thời kì này?

Bài làm chi tiết:

• Trong thời kỳ đó, sự phát triển của chữ Quốc ngữ và báo chí đã có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của văn xuôi Quốc ngữ. 
• Việc truyền bá rộng rãi chữ Quốc ngữ đã tạo điều kiện cho sự hình thành nền văn xuôi mới, đồng thời, báo chí đã đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất và phát triển các thể loại văn xuôi mới, từ văn báo đến văn phê bình, khảo cứu, và nghị luận. Nhờ vào hai yếu tố này, ngôn ngữ báo và ngôn ngữ bình luận đã là bước đầu tiên trong quá trình hình thành và phát triển của văn xuôi tự sự trong văn học Việt Nam.

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Văn bản trên nghiên cứu về đề tài gì? Bài nghiên cứu đã đưa ra những luận điểm nào về đề tài nghiên cứu?

Bài làm chi tiết:

Văn bản "Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam từ đầu thể kỉ XX đến 1945" nghiên cứu về quá trình đổi mới, phát triển của văn học Việt Nam trong giai đoạn từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945. Đây là giai đoạn quan trọng đánh dấu sự chuyển biến mạnh mẽ của văn học Việt Nam từ văn học trung đại sang văn học hiện đại.

Bài nghiên cứu đã đưa ra những luận điểm: 

+ Văn học Việt Nam giai đoạn từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945 đã trải qua quá trình hiện đại hóa sâu sắc trên tất cả các phương diện: nội dung tư tưởng, hình thức nghệ thuật, ngôn ngữ, phong cách.

+ Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam diễn ra dưới ảnh hưởng của nhiều yếu tố.

+ Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn: xuất hiện nhiều thể loại văn học mới; nội dung tư tưởng văn học được đổi mới; hình thức nghệ thuật văn học được đổi mới; xuất hiện nhiều nhà văn, nhà thơ tài năng.

Câu hỏi 2: Phương pháp so sánh và phương pháp phân tích – tổng hợp đã được sử dụng như thế nào trong bài nghiên cứu trên?

Bài làm chi tiết:

Phương pháp so sánh và phương pháp phân tích – tổng hợp đã được sử dụng:

Phương pháp so sánh: So sánh văn học Việt Nam giai đoạn hiện đại hóa (đầu thế kỷ XX - 1945) với văn học trung đại để làm nổi bật những điểm khác biệt và sự phát triển của văn học Việt Nam trong giai đoạn này.

- Cách thức sử dụng:

+ So sánh nội dung tư tưởng: Quan niệm về con người, giá trị đạo đức, số phận con người,...

+ So sánh hình thức nghệ thuật: Thể loại văn học, ngôn ngữ, phong cách,...

+ So sánh các tác phẩm tiêu biểu của hai giai đoạn.

Phương pháp phân tích – tổng hợp: Phân tích các hiện tượng, đặc điểm của văn học Việt Nam giai đoạn hiện đại hóa để từ đó tổng hợp thành một bức tranh toàn cảnh về quá trình phát triển của văn học trong giai đoạn này.

- Cách thức sử dụng:

+ Phân tích các yếu tố nội dung và hình thức của văn học.

+ Phân tích các tác phẩm tiêu biểu của giai đoạn.

+ Tổng hợp các kết quả phân tích để rút ra những nhận xét, đánh giá về quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam.

Câu hỏi 3: Tìm thêm một ví dụ cho thấy quan niệm, tư tưởng về con người trong văn học hiện đại khác với văn học trung đại.

Bài làm chi tiết:

Ví dụ về quan niệm, tư tưởng về con người trong văn học hiện đại khác với văn học trung đại:

- Quan niệm về giá trị con người: 

+ Văn học trung đại: Con người được nhìn nhận qua lăng kính của lễ giáo phong kiến, đề cao giá trị đạo đức, phẩm chất cao đẹp như: trung, hiếu, tiết nghĩa. Con người thường bị gò bó bởi những quy tắc, khuôn phép, ít có cơ hội thể hiện bản thân.

+ Văn học hiện đại: Con người được nhìn nhận như một cá thể độc đáo, có giá trị riêng, đề cao tự do cá nhân, quyền được sống, được hạnh phúc. Con người có quyền tự do lựa chọn con đường đi cho riêng mình, có quyền được yêu thương và được hạnh phúc.

Ví dụ:

+ Văn học trung đại: Nhân vật Thúy Kiều trong "Truyện Kiều" của Nguyễn Du là một người con hiếu thảo, một người vợ thủy chung, nhưng cuộc đời lại chìm trong bi kịch do xã hội phong kiến áp bức.

+ Văn học hiện đại: Nhân vật Chí Phèo trong "Chí Phèo" của Nam Cao là một người nông dân bị tha hóa bởi xã hội bất công, nhưng vẫn luôn khao khát được làm người lương thiện.

- Quan niệm về số phận con người:

+ Văn học trung đại: Con người thường bị chi phối bởi số phận, bởi mệnh trời, ít có khả năng thay đổi vận mệnh của bản thân.

+ Văn học hiện đại: Con người có khả năng tự định đoạt số phận của mình, có thể thay đổi cuộc sống của bản thân bằng chính sức mạnh và ý chí của mình.

Ví dụ:

+ Văn học trung đại: Nhân vật Vũ Nương trong "Chuyện người con gái Nam Xương" của Nguyễn Trãi là một người phụ nữ đức hạnh, nhưng lại bị nghi oan và phải tự vẫn để chứng minh sự trong sạch của bản thân.

+ Văn học hiện đại: Nhân vật Tnú trong "Rừng U Minh" của Nguyễn Minh Châu là một người phụ nữ Mường mạnh mẽ, dám đấu tranh chống lại cường quyền để bảo vệ cuộc sống của bản thân và gia đình.

- Quan niệm về hạnh phúc con người:

+ Văn học trung đại: Hạnh phúc con người thường gắn liền với những giá trị đạo đức, phẩm chất cao đẹp, được thể hiện qua sự vẹn toàn đạo đức, sự thành đạt trong công danh sự nghiệp, hoặc sự viên mãn trong gia đình.

+ Văn học hiện đại: Hạnh phúc con người được nhìn nhận một cách đa dạng, phong phú hơn, có thể là sự tự do cá nhân, được sống đúng với bản thân, được yêu thương và được hạnh phúc.

Câu hỏi 4: Bài nghiên cứu đã giúp bạn hiểu thêm điều gì về tính hiện đại trong văn học Việt Nam?

Bài làm chi tiết:

• Nhìn chung, bài nghiên cứu "Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam từ đầu thể kỉ XX đến 1945" đã giúp em hiểu thêm về những biến đổi quan trọng trong văn học Việt Nam giai đoạn này, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về tính hiện đại trong văn học Việt Nam. 
• Ngoài ra, bài nghiên cứu cũng giúp em hiểu được vai trò quan trọng của quá trình hiện đại hóa trong việc thúc đẩy sự phát triển của văn học Việt Nam, đưa văn học Việt Nam hòa nhập với văn học thế giới.

Câu hỏi 5: Phần Tài liệu tham khảo của văn bản này được trình bày theo chuẩn APA. Bạn hãy phân tích cú pháp trình bày và cách sắp xếp các mục trong phần Tài liệu tham khảo của bài nghiên cứu trên.

Bài làm chi tiết:

* Cú pháp trình bày:

Mỗi mục trong phần Tài liệu tham khảo được trình bày theo cú pháp sau:

- Tác giả. (Năm xuất bản). Tên tác phẩm. Nơi xuất bản: Nhà xuất bản.

- Phân tích:

+ Tác giả: Là thông tin về người tạo ra tác phẩm. Thông tin này được viết theo thứ tự họ, tên đệm (viết tắt), tên.

+ Năm xuất bản: Là năm xuất bản tác phẩm. Thông tin này được đặt trong ngoặc đơn ngay sau tên tác giả.

+ Tên tác phẩm: Là tên của tác phẩm được trích dẫn. Tên tác phẩm được viết nghiêng.

+ Nơi xuất bản: Là thông tin về nơi xuất bản tác phẩm.

+ Nhà xuất bản: Là thông tin về nhà xuất bản tác phẩm.

* Cách sắp xếp các mục:

- Các mục trong phần Tài liệu tham khảo được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái của họ tác giả đầu tiên.

+ Nếu có nhiều tác giả: Các tác giả được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái của họ tác giả đầu tiên. Sau đó, tên đệm (viết tắt) và tên của các tác giả khác được viết theo thứ tự.

+ Nếu có cùng một tác giả: Các tác phẩm của cùng một tác giả được sắp xếp theo thứ tự năm xuất bản, từ tác phẩm xuất bản sớm nhất đến tác phẩm xuất bản muộn nhất.

Câu hỏi 6: Từ văn bản trên, bạn rút ra được kinh nghiệm gì khi nghiên cứu một vấn đề văn học hiện đại?

Bài làm chi tiết:

Kinh nghiệm rút ra khi nghiên cứu một vấn đề văn học hiện đại:

• Xác định rõ phạm vi và nội dung nghiên cứu:
• Tham khảo nhiều nguồn tài liệu khác nhau:
• Sử dụng phương pháp nghiên cứu phù hợp:
• Trình bày kết quả nghiên cứu một cách khoa học, logic:
• Đưa ra những đánh giá, nhận xét và đề xuất của bản thân:

Ngoài ra, khi nghiên cứu một vấn đề văn học hiện đại, cần lưu ý những điểm sau:

• Cần có thái độ khoa học, khách quan, trung thực trong nghiên cứu.
• Cần tôn trọng các ý kiến khác nhau về vấn đề nghiên cứu.
• Cần trình bày ý kiến của bản thân một cách rõ ràng, súc tích và thuyết phục.

2. Tìm hiểu cách thức nghiên cứu về một vấn đề văn học hiện đại

3. Thực hành

Bài tập 1: Từ bốn hướng nghiên cứu văn học hiện đại Việt Nam được đề xuất ở mục 3.1, bạn hãy tìm một đề tài nghiên cứu phù hợp và khả thi.

Bài làm chi tiết:

- Đề tài nghiên cứu: Hình tượng con người và thiên nhiên trong Muối của rừng của Nguyễn Huy Thiệp.

Bài tập 3: Xác định câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu cho đề tài bạn đã chọn, trình bày dự định nghiên cứu của bạn để xác minh các giả thuyết, trả lời câu hỏi nghiên cứu.

Bài làm chi tiết:

- Câu hỏi nghiên cứu:

+ Hình tượng con người và thiên nhiên trong tác phẩm Muối của rừng được thể hiện như thế nào?

+ Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm được thể hiện ra sao?

+ Thiên nhiên có vai trò gì trong việc miêu tả nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm?

- Giả thuyết nghiên cứu:

+ Hình tượng con người và thiên nhiên trong tác phẩm Muối của rừng được thể hiện một cách rõ nét, sinh động.

+ Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm là mối quan hệ gắn bó, mật thiết.

+ Thiên nhiên có vai trò quan trọng trong việc miêu tả nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm.

- Dự định nghiên cứu để xác minh các giả thuyết, trả lời câu hỏi nghiên cứu:

+ Phân tích tác phẩm.

+ Tham khảo các tài liệu:

• Tham khảo các bài nghiên cứu, bài báo về tác phẩm Muối của rừng.
• Tham khảo các tài liệu về văn học hiện đại Việt Nam.
• Tham khảo các tài liệu về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.

+ So sánh đối chiếu:

• So sánh hình tượng con người và thiên nhiên trong Muối của rừng với hình tượng con người và thiên nhiên trong các tác phẩm khác của Nguyễn Huy Thiệp.
• So sánh hình tượng con người và thiên nhiên trong Muối của rừng với hình tượng con người và thiên nhiên trong văn học hiện đại Việt Nam nói chung.

+ Đưa ra kết luận.

Bài tập 4: Thực hành phác thảo đề cương nghiên cứu và kế hoạch nghiên cứu cho đề tài đã chọn ở trên.

Bài làm chi tiết:

Phác thảo đề cương nghiên cứu và kế hoạch nghiên cứu:

I. Giới thiệu

- Lí do chọn đề tài:

+ “Muối của rừng” là một tác phẩm tiêu biểu của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, thể hiện rõ nét quan niệm về con người và thiên nhiên của tác giả.

+ Hình tượng con người và thiên nhiên trong tác phẩm có mối quan hệ gắn bó, mật thiết, góp phần thể hiện nội dung tư tưởng sâu sắc của tác phẩm.

- Mục đích nghiên cứu:

+ Phân tích hình tượng con người và thiên nhiên trong tác phẩm Muối của rừng của Nguyễn Huy Thiệp.

+ Làm sáng tỏ mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm.

+ Đánh giá vai trò của thiên nhiên trong việc thể hiện tính cách nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm.

- Đối tượng nghiên cứu: Tác phẩm “Muối của rừng” của Nguyễn Huy Thiệp.

- Phương pháp nghiên cứu:

+ Phân tích - tổng hợp.

+ So sánh đối chiếu.

+ Lý luận văn học.

II. Nội dung nghiên cứu

1. Phân tích hình tượng con người trong tác phẩm:

- Hình ảnh ông Diểu:

+ Một con người già dặn, từng trải.

+ Có nhiều kinh nghiệm sống trong rừng.

+ Có mối quan hệ gắn bó với thiên nhiên.

+ Có những suy nghĩ sâu sắc về cuộc sống.

- Hình ảnh con khỉ:

+ Biểu tượng cho thiên nhiên hoang dã.

+ Là đối tượng của cuộc săn bắn.

+ Gây ra nhiều phiền toái cho con người.

+ Gợi cho con người nhiều suy nghĩ về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.

2. Phân tích hình tượng thiên nhiên trong tác phẩm:

- Thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ:

+ Rừng già với nhiều cây cối to lớn.

+ Sông suối chảy xiết.

+ Động vật hoang dã phong phú.

- Thiên nhiên tươi đẹp, thơ mộng:

+ Bầu trời xanh, mây trắng.

+ Nắng vàng rực rỡ.

+ Tiếng chim hót líu lo.

- Thiên nhiên tàn nhẫn, khắc nghiệt:

+ Bão tố, lũ lụt.

+ Bệnh tật, dịch bệnh.

+ Sự nguy hiểm luôn rình rập con người.

3. Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm:

- Mối quan hệ gắn bó, mật thiết:

+ Con người sống phụ thuộc vào thiên nhiên.

+ Thiên nhiên cung cấp cho con người thức ăn, nước uống, nơi ở.

+ Con người hòa mình vào thiên nhiên, tìm kiếm sự thanh thản, bình yên.

- Mối quan hệ đối lập, mâu thuẫn:

+ Con người khai thác thiên nhiên một cách bừa bãi, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

+ Thiên nhiên phản kháng lại con người bằng những thảm họa thiên tai.

- Mối quan hệ cần được hài hòa, cân bằng:

+ Con người cần có ý thức bảo vệ thiên nhiên.

+ Thiên nhiên cần được con người đối xử một cách trân trọng, yêu quý.

4. Vai trò của thiên nhiên trong tác phẩm:

- Miêu tả nhân vật:

+ Thiên nhiên góp phần thể hiện tính cách, phẩm chất của nhân vật.

+ Ví dụ: Hình ảnh ông Diểu gắn liền với hình ảnh rừng già.

- Thể hiện nội dung tư tưởng:

+ Thiên nhiên là bối cảnh cho những diễn biến tâm lý của nhân vật.

+ Thiên nhiên thể hiện triết lý sống của tác giả.

+ Ví dụ: Thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ thể hiện sự tự do, phóng khoáng của con người.

III. Kết luận

• Hình tượng con người và thiên nhiên trong "Muối của rừng" được thể hiện một cách rõ nét, sinh động.
• Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm là mối quan hệ phức tạp, đa dạng.
• Thiên nhiên có vai trò quan trọng trong việc miêu tả tính cách nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm.