Hướng dẫn soạn chi tiết ngữ văn 11 KNTT bài 2: Nhớ đồng ( Tố Hữu)

TRƯỚC KHI ĐỌC 

CH1. Theo trải nghiệm của bạn, một nỗi nhớ thường được khởi đầu và phát triển như thế nào?

Hướng dẫn trả lời: 

Nỗi nhớ thường bắt đầu từ một sự kiện hoặc trải nghiệm đặc biệt nào đó mà có ảnh hưởng đến cảm xúc. Nếu sự kiện đó có ý nghĩa đặc biệt, nó sẽ được lưu giữ lâu dài trong bộ não và trở thành một ký ức. Khi người đó gặp lại hoặc nhớ về sự kiện đó, nỗi nhớ sẽ được kích hoạt  và phát triển.

CH2. Hãy tưởng tượng về cách bạn mở đầu một sáng tác ngôn từ có nội dung thể hiện nỗi nhớ của bản thân. Điều gì sẽ được nói đến trước hết? Vì sao?

Hướng dẫn trả lời: 

Một sáng tác ngôn từ về nỗi nhớ có thể bắt đầu bằng một bức tranh tường thuật cảnh quan hoặc một hình ảnh mà người viết gắn liền với kí ức. Điều này giúp khán giả hình dung và đồng cảm với tác giả ngay từ lần đầu tiên đọc. Đây cũng tạo ra một không gian cho sự phát triển của cảm xúc và suy nghĩ sâu sắc về nỗi nhớ.

Ví dụ, ta có thể mở đầu bằng câu: "Dưới ánh bình minh rực rỡ, những hàng cây xanh mơn mởn trải dài vô tận, như một dấu ấn vẫn im sâu trong ký ức của tôi." Trong trường hợp này, bức tranh tường thuật về cảnh quan ban mai và hàng cây xanh tỏa sáng được sử dụng để tạo ra một môi trường yên bình và gợi lên nỗi nhớ của tác giả.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1. Tiếng hò có mối quan hệ như thế nào với nỗi nhớ?

Hướng dẫn trả lời: 

Khởi đầu cho nỗi nhớ và dẫn mạch cảm xúc cho toàn bài. 

CH2. Các hình ảnh hiện lên ở đây có đặc điểm gì?

Hướng dẫn trả lời: 

Hình ảnh: cồn thơm, ruộng tre mát, ô mạ xanh mơn mởn, nương khoai ngọt sắn bùi, chiều sương phủ bãi đồng, xóm làng và con đường thân thuộc, xóm nhà tranh thấp....=> Tất cả đều đơn sơ, gần gũi, quen thuộc, thân thương, nhưng có cảm giác xa vời và khó với lấy lại. 

CH3. So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này có điểm gì giống và khác?

Hướng dẫn trả lời: 

CH4. Hãy tưởng tượng về hình ảnh “bàn tay.... vãi giống tung trời”, 

Hướng dẫn trả lời: 

Bàn tay nhỏ bé người nông dân được mang ra đặt ngang hàng với “bầu trời” thông qua hành đồng vãi giống.Thể hiện sự lớn lao, cao cả mà trách nhiệm người nông dân đang mang.  Chính họ, chính những người lao động chân chất thôn quê ấy còn là những người gieo những tia hi vọng vào tương lai.

CH5. Đối tượng được gọi là "hồn thân" ở đây gồm những ai?

Hướng dẫn trả lời: 

Qua những miêu tả hàng động về hồn thân “dãi gió dần mưa”, “chất phác hiền như đất”, “tình quê thiệt thà” có thể dự đoán đây là hình ảnh người nông dân lam lũ, người chiến sĩ anh dũng hoặc cũng có thể là hình ảnh người cha, người mẹ là nông dân,..

CH6. "Tôi" ở khổ thơ này có sự phát triển như thế nào so với "tôi" ở khổ thơ trên?

Hướng dẫn trả lời: 

CH7. Hình ảnh "cánh chim buồn nhớ gió mây" biểu đạt cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

Hướng dẫn trả lời: 

Thể hiện sự tự do đã có lý tưởng cao đệp của cái “tôi” nhưng vẫn mang nhiều nỗi nhớ với những điều thưởng chừng như đã có sẵn. Thực chất là nỗi nhớ quê hương, đồng bào, đồng chí, đồng thời là khao khát tự do mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng. 

SAU KHI ĐỌC 

CH1. Theo bạn, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ hay chưa? Vì sao? Nên hiểu như thể nào về nghĩa của từ "đồng" trang nhan đề?

Hướng dẫn trả lời: 

Nhan đề đã khái quát được mạch cảm xúc của toàn bài, thể hiện nỗi nhớ da diết về cuộc sống bên ngoài của người tù cộng sản. Từ "đồng" có thể hiểu là quê hương, đồng bào, đồng chí của người tù cách mạng.

CH2. Bạn có nhận xét gì về đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản? Các khổ thơ này được phân bố theo "quy luật” nào?

Hướng dẫn trả lời: 

- Đều sử dụng các câu cảm thán để biểu đạt nỗi  nhớ của mình “ôi”, “ơi”. ở đầu và cuối câu cuối trong khổ thơ

- Mỗi khổ đều chỉ có 2 dòng thơ, là những cảm xúc nhớ khác nhau nhớ mẹ, quê hương, tiếng hò” nhưng đều tựu chung lại thành một cảm xúc liền mạch toàn bài. 

CH3. Hệ thống hình ảnh trong bài thơ đã biểu đạt được những nội dung gì? Bạn hiểu và đánh giá như thế nào về cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh?

Hướng dẫn trả lời: 

- Hình ảnh trong bài thơ biểu đạt nội dung về nỗi nhớ quê hương da diết, bình dị thể hiện qua những hình ảnh quen thuộc tai bất kỳ một vùng nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó. Đây là hình ảnh ẩn dụ bé là nhớ quê hương và lớn lao hơn là nhớ về đất nước, dân tộc.  

→ Tất cả đều đi theo một trình tự hợp lý, phù hợp với tâm tư, tình cảm lúc bấy giờ của tác giả khi đang bị giam giữ, nhớ về quê hương, về con đường cách mạng mà buồn da diết bởi tình cảnh bị giam, không thể cùng với nhân dân, với anh em đồng chí tiếp tục sự nghiệp cách mạng.

CH4. Từ “đâu” xuất hiện bao nhiêu lần và đóng vai trò gì trong cấu tứ của bài thơ?

Hướng dẫn trả lời: 

Từ “đâu” xuất hiện 10 lần trong tác phẩm.Thể hiện một tâm trạng ngổn ngang, vô định, không biết đi đâu, về đâu của một người thanh niên luôn sôi sục lòng yêu quê hương, đất nước với ý chí cách mạng mạnh mẽ nhưng lại chịu cảnh giam cầm, tù đày. Đồng thời, từ “đâu” cũng thể hiện sự hồi tưởng về những năm tháng huy hoàng, tự do của tác giả.  

CH5. Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm trong văn bản.

Hướng dẫn trả lời: 

- Sử dụng luân phiên những câu hỏi gợi lên tâm trạng ngổn ngang của tác giả, bất giác nhớ về quê hương với những hình ảnh rất đỗi quen thuộc thân thương. 

- Những câu kể cũng được đan xen hết sức tài tình. Là cồn đất thơm, những ô mạ xanh, những rặng tre, những xóm nhà tranh… Để từ đó, giúp người đọc hình dung ra được quê hương trong tác giả, nó giản dị, ấm no và hạnh phúc đến như thế nào.

- Cuối cùng, việc đan xen những câu cảm thán bên cạnh câu kể và câu hỏi giúp làm tăng thê, giá trị biểu cảm của bài thơ. Bởi đó là những câu bộc lộ cảm xúc đang dâng trào của tác giả, là sự thể hiện cho một nỗi nhớ đã lên đến đỉnh điểm, thốt lên thành lời của một thanh niên với tấm lòng yêu nước sôi sục được cống hiến, góp sức mình cho Tổ quốc.

CH6. Theo bạn, hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét hơn cả? Hãy làm rõ tính tượng trưng ở hình ảnh ấy.

Hướng dẫn trả lời: 

Hình ảnh “ruộng đồng”  mang tính trừu tượng cao -  điểm hình của nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó. Hay ẩn trong từ “đồng” còn để chỉ những người đồng chí, bạn bè, những người cùng chí hướng cách mạng với tác giả. Họ vẫn đang ngày đêm chiến đấu trên mặt trận tư tưởng. Từ đó, giúp người đọc thấy được khát khao cháy bỏng của người thanh niên yêu nước.

CH7. Bài thơ cho thấy điều gì về tâm trạng, phẩm chất, lí tưởng của nhân vật trữ tình? Nêu cảm nhận của bạn về những cảm xúc, tâm tình được tác giả bộc lộ trong bài thơ.

Hướng dẫn trả lời: 

Tâm trạng bâng khuâng mang theo nỗi niềm nhớ quê hương da diết, mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng, nhớ cuộc sống tự do, được cống hiến hết mình cho Tổ quốc, cho nhân dân. Đó là lý tưởng của một người thanh niên khi đã được giác ngộ, tìm ra chân lý của đời mình, luôn cống hiến hết mình để thực hiện lý tưởng cao đẹp ấy, phụng sự cho Đảng.

→ Nổi bật lên nỗi nhớ da diết của một người con đối với quê hương, tổ quốc và người thân. Trong nỗi niềm thương nhớ, khát khao của tác giả, ta vẫn bắt gặp một nỗi buồn man mác, thầm kín.

KẾT NỐI ĐỌC - VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các chi tiết, hình ảnh đã làm nên thế giới cảm xúc "nhớ đồng" trong bài thơ.

Tham khảo:

*Gợi ý: học sinh tự phát triển các luận điểm theo giọng văn của mình

Luân điểm 1: Bài thơ được đi theo một tuần tự hợp lý, từ hình ảnh quê hương hiện lên đến việc tìm ra chân lý, lý tưởng cách mạng của tác giả.

Luận điểm 2: Từ đó, ta có thể hiểu nhờ vào tình yêu quê hương, yêu từ những thứ nhỏ bé, bình dị nhất đã giúp tác giả tìm ra triết lý sống cho mình.