Soạn chuyên đề học tập ngữ văn 10 KNTT phần 2: Thực hành sân khấu hóa tác phẩm văn học

I. Đọc kịch bản sân khấu 

Câu hỏi 1 : Trả lời các câu hỏi sau 

• Nếu được yêu cầu chuyển thể một tác phẩm văn học lên sân khấu, bạn sẽ chọn tác phẩm nào? Vì sao?
• Đọc truyện ngắn Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài và cho biết: Nếu chuyển thể tác phẩm này thành một tiểu phẩm sân khấu, bạn sẽ lựa chọn cảnh nào? Hãy cho biết lí do lựa chọn của bạn.

Hướng dẫn trả lời: 

•  Nếu được chọn một tác phẩm văn học lên sâu khấu thì em sẽ chọn tác phẩm Lão Hạc - Nam Cao. Bởi các tình tiết câu chuyện xảy ra được nhà văn Nam Cao khắc họa rõ nét qua diễn biến tâm lý nhân vật vẽ nên một câu chuyện về một cuộc đời bất hạnh Lão Hạc 
• Nếu được chọn tác phẩm Vợ chồng A Phủ thì em sẽ chọn cảnh Mị cắt dây trói cho A Phủ. Bởi đây là chi tiết đánh thức sự đồng cảm của Mị dành cho A Phủ, Mị đã nhận thức được sự bất công, phi lí sắp giết chết một con người vô tội và nhận thức “người” cũng là để qua đó nhận thức, soi sáng “mình”

Câu 2 : Trả lời các câu hỏi sau 

• Kịch bản sân khấu đã có thay đổi như thế nào vẻ bố cục so với tác phẩm văn học? Sự thay đổi đó có thuyết phục không? Vì sao?
• Những đoạn miêu tả nội tâm trong truyện ngắn Vợ chông A Phủ đã được chuyển thể thành những yếu tố nào trong kịch bản sân khấu? Cách chuyền thẻ đó tạo nên hiệu ứng gì đối với người xem?
• Các yếu tố như âm thanh, ánh sáng, đạo cụ.... đã được sử dụng như thế nào trong kịch bản sân khấu? Nếu biểu diễn vở kịch, bạn sẽ điều chỉnh những yếu tố đó ra sao để phù hợp với điều kiện hiện có của mình?
• Những chỉ dẫn diễn xuất có phù hợp với lời thoại của nhân vật và với nội dung, thông điệp của kịch bản hay không? Nếu được viết lại, bạn muốn thay đổi những gì?
• Theo bạn, khi chuyên thể một tác phẩm văn học sang một kịch bản sân khấu,có thể sáng tạo những gì? Đâu là điều không thể thay đổi?
• Hãy nhận xét về cách chuyển thể của tác giả trong kịch bản và đề xuất những thay đổi để vở kịch có thể gần gũi hơn với khán giả dựa trên gợi ý sau:

Hướng dẫn trả lời: 

• Kịch bản sân khấu có sự thay đổi về bố cục so với tác phẩm văn học là: tác giả kịch bản sân khấu sẽ đặt cảnh vui nhộn, tràn đầy sức sống, đau thương, u ám… để thể hiện được tâm tư, tình cảm của nhân vật. Ví dụ trong tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” tác giả đặt cảnh vui nhộn của lễ hội lên đầu vở kịch, đồng thời lồng ghép đoạn miêu tả sự tuyệt vọng, cơ cực, lầm lũi của Mị trong quá khứ với đoạn miêu tả sự trỗi dậy khát khao hạnh phúc của Mị trong đêm tình mùa xuân. Sự lồng ghép này được thể hiện trên sân khấu bằng cách cho đồng hiện hai nhân vật Mị quá khứ và Mị hiện tại. Thông qua sự đồng hiện này, tác giả kịch bản muốn nhấn mạnh sự xung đột bên trong nhân vật Mị. Sự thay đổi này có thuyết phục vì nó giúp cho tác phẩm gần gũi hơn với người đọc, người nghe; giúp cho người đọc, người nghe cảm nhận rõ hơn được tâm tư, tình cảm của nhân vật thông qua lời nói, hành động.
• Những đoạn miêu tả nội tâm trong truyện ngắn Vợ chồng A Phủ đã được chuyển thể trong kịch bản sân khấu là: trong kịch bản sân khấu, nội tâm nhân vật được chuyển thể thành các yếu tố như chỉ dẫn về diễn xuất của diễn viên, lời độc thoại của nhân vật. Điểm sáng tạo đặc biệt trong kịch bản sân khấu này là tác giả đã chuyển lời độc thoại thành lời hát: lời hát của Mị hiện tại trong cảnh thứ hai, lời hát theo lối đối đáp giao duyên của Mị và A Phủ trong cảnh Mị cởi trói cho A Phủ. Bằng cách chuyển lời độc thoại thành lời hát, tác giả có thể tận dụng tối đa hiệu ứng âm nhạc trong việc biểu đạt cảm xúc của nhân vật, đồng thời gây ấn tượng mạnh với người xem. Bằng cách sử dụng lời hát theo lối đối đáp giao duyên để bộc lộ nội tâm của Mị và A Phủ, tác giả đã diễn tả được sự đồng cảm của hai nhân vật. Cách chuyển thể đó tạo nên hiệu ứng đối với người xem là:

Lời thoại là một phương tiện quan trọng nhất để bộc lộ nội tâm.
Các yếu tố như giai điệu, tiết tấu trong âm nhạc có thể được lồng ghép vào lời thoại để gia tăng khả năng bộc lộ nội tâm nhân vật và hấp dẫn người xem.

•  Các yếu tố như âm thanh, ánh sáng, đạo cụ,… đã được sử dụng trong kịch bản sân khấu là:

Sân khấu cảnh Lễ hội chia thành hai phần, phần bóng tối nơi Mị đang ngồi và phần ánh sáng rực rỡ nơi diễn ra lễ hội.
Âm thanh là nhạc nền dân tộc.
Cảnh Mị cởi trói cho A Phủ, ánh sáng di chuyển và biến đổi liên tục theo sự di chuyển của nhân vật trên sân khấu và diễn biến nội tâm của nhân vật.
Ánh sáng mạnh hơn ở những hành động diễn tả sự quyết đoán, mạnh mẽ của nhân vật. 

Ngoài tác dụng tạo nên sự hấp dẫn thị giác và thính giác cho tiểu phẩm, ánh sáng và âm thanh còn góp phần miêu tả diễn biến nội tâm của nhân vật, mang nghĩa biểu tượng, tạo nên những thông điệp ngầm trong vở kịch.

•  Nếu biểu diễn vở kịch, tôi sẽ điều chỉnh một số điều kiện như:

Để diễn tả cảnh đêm trăng, đạo diễn để cho một diễn viên cầm chiếc đèn chạy lướt qua sân khấu.
Sân khấu chèo được trình diễn nơi sân đình, trên mình chiếu, nên diễn viên phải sử dụng lời nói, cử chỉ, hành động thay cho các chỉ dẫn sân khấu,...
Chính vì bị giới hạn về không gian, thời gian, nên sân khấu sử dụng rất nhiều thủ pháp ước lệ để gia tăng khả năng biểu đạt và khắc phục các hạn chế về đạo cụ.

• Diễn xuất của diễn viên là một yếu tố vô cùng quan trọng trên sân khấu, không chỉ đảm nhiệm chức năng tạo hình nhân vật, bộc lộ tâm trạng, tính cách, số phận của nhân vật, lôi cuốn, hấp dẫn người xem, mà còn hiện diện như yếu tố ước lệ để thể hiện thông điệp của toàn bộ vở diễn. Diễn xuất của diễn viên cũng thể hiện cách tiếp nhận, diễn giải, sáng tạo riêng của từng diễn viên; vì thế, cùng một kịch bản sân khấu, nhưng mỗi diễn viên lại tạo nên những hình tượng nhân vật rất khác nhau dựa trên khả năng diễn xuất riêng của mình.
• Sân khấu hoá là một hoạt động tiếp nhận, cho phép sự tự do sáng tạo, đồng kiến tạo của tập thể biên kịch, đạo diễn, diễn viên,... Vì thế, ta có thể thay đổi bố cục, lược bỏ nhân vật, sự kiện, thêm vào các nhân vật, sự kiện mới, thay đổi thông điệp của tác phẩm, hoặc làm mới các nhân vật,... Tuy nhiên, việc sáng tạo đó vẫn nên được thực hiện dựa trên sự tôn trọng những yếu tố khách quan của tác phẩm gốc, đồng thời phải đảm bảo được giá trị thẩm mĩ của tác phẩm sân khấu. 

II. Những nhân tố cơ bản của hoạt động sân khấu hóa tác phẩm văn học

1. Kịch bản 

2. Dàn dựng 

III. Các bước sân khấu hóa tác phẩm văn học 

• Hình thành ý tưởng 
• Lập dàn ý cho kịch bản 
• Viết kịch bản 
• Tập dượt theo kịch bản và chỉnh sửa kịch bản 
• Biểu diễn 

IV. Thực hành 

1. Thử diễn xuất một kịch bản chèo hoặc trồng được học trong sách giáo khoa Ngữ văn 10, tập một.

2. Sân khấu hoá truyện ngắn Lão Hạc (Nam Cao), bắt đầu từ lời kể của nhân vật anh con trai lão Hạc.

3. Dàn dựng màn đối thoại giữa một nhân vật là con người hiện đại với nhân vật Ngô Tử Văn trong Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên (Nguyễn Dữ) nhằm làm rõ lựa chọn của Ngô Tử Văn.

4. Đặt sự kiện được kể trong đoạn trích Héc-to (Hector) từ biệt Ăng-đrô-mác (Andromache) vào bối cảnh đời sống đương đại và dàn dựng thành một vở kịch ngắn trên sân khấu.

5. Dàn dựng một màn đối thoại với các nhân vật trong truyện dân gian Việt Nam.