Hoàn cảnh sáng tác: ra đời năm 1960, gồm 15 tuỳ bút. Tác phẩm là thành quả của nhà văn trong chuyến ông đi tới Tây Bắc tìm kiếm chất vàng thử lửa của thiên nhiên Tây bắc đặc biệt là chất vàng mười đã qua thử lửa ở tâm hồn con người lao động chiến đấu trên miền sông núi Tây Bắc hùng vĩ và thơ mộng.
Xuất xứ: Bài tùy bút được in trong tập Sông Đà (1960).