Giải chi tiết lịch sử 11 cánh diều mới bài 3 Sự hình thành liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô)

Mở đầu

Câu hỏi: Cuối năm 1922, Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) ra đời, là một nhà nước thống nhất gồm bốn nước cộng hoà Xô viết thành viên (Nga, Bê-lô-rút-xi-a, U-crai-na và Ngoại Cáp-ca-dơ). Trong những thập kỉ sau đó, từ một nước kém phát triển, Liên Xô nhanh chóng hoàn thành quá trình công nghiệp hoá và trở thành một trong hai siêu cường của thế giới.

Vậy Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết có quá trình hình thành như thế nào? Sự ra đời của Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết có ý nghĩa ra sao?

1. Quá trình hình thành Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết 

a. Sự ra đời của Chính quyền Xô Viết

b. Sự thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết

Câu hỏi: Trình bày sự thành lập của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết. Xác định vị trí và tên gọi của các nước công hòa trong Liên bang Xô viết.

Hướng dẫn trả lời:

• Sau thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga, nhiệm vụ hàng đầu của Chính quyền Xô viết là đập tan bộ máy nhà nước cũ, xây dựng nhà nước mới của những người lao động. Để bảo vệ thành quả Cách mạng tháng Mười, nước Nga Xô viết và các nước cộng hoà Xô viết đồng minh đã liên minh với nhau và đánh bại kẻ thù chung (1920).
• Ngày 7/11/1917 (theo lịch mới): Đại hội Xô viết toàn Nga khai mạc tại điện Xmo-nưi, tuyên bố thành lập Chính quyền Xô viết do Lê - nin đứng đầu. Tư tưởng chỉ đạo của Lê-nin trong việc thành lập Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết là sự bình đẳng về mọi mặt, quyền dân tộc tự quyết và xây dựng một cộng đồng anh em giữa các dân tộc.
• Ngày 30 - 12 - 1922, tại Mát-xcơ-va, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Lê-nin, Đại hội lần thứ nhất các Xô viết toàn Liên bang đã thông qua bản Tuyên ngôn thành lập Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết (gọi tắt là Liên Xô) và bản Hiệp ước Liên bang.
• Khi mới thành lập, Liên Xô gồm 4 nước Cộng hoà Xô viết là Nga, U-crai-na, Bê-lô-rút-xi-a và Ngoại Cáp-ca-dơ. Đến năm 1940, Liên Xô gồm 15 nước cộng hoà. Liên bang Xô Viết nằm ở phía bắc lục địa Á-Âu.
• Tháng 1 - 1924: Hiến pháp đầu tiên của Liên Xô được thông qua, hoàn thành quá trình thành lập Nhà nước Liên bang Công hòa xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.
• Ngày 21-1-1924: Lê-nin qua đời, Xta-lin lên thay, tiếp tục lãnh đạo công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước Liên Xô.

2. Ý nghĩa sự ra đời của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết

Câu hỏi: Phân tích ý nghĩa sự ra đời của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết.

Hướng dẫn trả lời:

Ý nghĩa trong nước:

• Đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của đế quốc Nga và Chính phủ tư sản lâm thời của giai cấp tư sản; xác lập chế độ xã hội chủ nghĩa trên toàn lãnh thổ Liên Xô rộng lớn (có diện tích gần 22,4 triệu km, chiếm 1/6 diện tích Trái Đất).
• Thể hiện quyền dân tộc tự quyết, sự liên minh đoàn kết của các nước cộng hoà Xô viết đồng minh; làm thất bại ý đồ và hành động chia rẽ của các thế lực thù địch trong và ngoài nước.
• Tạo nên sức mạnh tổng hợp để nhân dân Liên Xô tập trung vào xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ đất nước, chiến thắng ngoại xâm.

Ý nghĩa quốc tế:

• Chứng minh học thuyết Mác – Lê-nin là đúng đắn, khoa học: giai cấp công nhân đã thực hiện sứ mệnh lịch sử lãnh đạo nhân dân lật đổ ách thống trị của chủ nghĩa tư bản, đế quốc, thiết lập nền chuyên chính vô sản.
• Xác lập và xây dựng mô hình nhà nước mới đối lập với mô hình nhà nước tư bản chủ nghĩa; tác động lớn đến chính trị và quan hệ quốc tế.
• Cổ vũ các dân tộc bị áp bức đứng lên đấu tranh; để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho các nước về sự lựa chọn con đường cứu nước giải phóng dân tộc, về mô hình nhà nước sau khi giành được chính quyền.

Luyện tập 

Câu hỏi 1: Hoàn thành sơ đồ về quá trình hình thành Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết.

Hướng dẫn trả lời:

Vận dụng

Câu hỏi 2: Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết ra đời có phải là một tất yếu lịch sử hay không? Vì sao?

Hướng dẫn trả lời:

• Hậu quả của cuộc nội chiến đã khiến nhiều nền kinh tế của các nước cộng hòa bị phá hủy, và tiến trình xây dựng lại những hệ thống kinh tế đó theo các chính sách xã hội chủ nghĩa mới đang vấp phải nhiều khó khăn, đòi hỏi những cơ chế hợp tác chặt chẽ hơn. Trong quá trình phát triển, sự phát triển chênh lệch không đồng đều giữa các nước đặt ra yêu cầu nước Nga và các nước cộng hòa Xô viết đồng minh phải hợp tác, giúp đỡ lần nhau để cùng nhau phát triển.
• Sau Cách mạng tháng Mười, nước Nga Xô Viết bị quân đội 14 nước đế quốc (do Mỹ đứng đầu) liên kết cùng lực lượng chống đối trong nước bao vây, tấn công. Để bảo vệ thành quả cách mạng, nước Nga và các nước cộng hòa Xô viết đồng minh buộc phải liên minh với nhau để đánh bại kẻ thù chung.

Vì những lí do trên mà sự ra đời của liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết là một tính tất yếu của lịch sử. Liên Xô là một quốc gia được thành lập trên nền tảng ý thức hệ chung là chủ nghĩa Cộng sản, và chủ nghĩa Cộng sản là nhân tố quan trọng nhất, gắn kết các nhà nước này lại với nhau.