Hình bên là ảnh chụp vua Ra-ma V của Vương quốc Xiêm cùng một số hoàng tử đang học tại Anh năm 1907 với tư cách là công dân của một quốc gia độc lập. Hoạt động du học của họ là một phần trong những chính sách cải cách của chính quyền Xiêm. Trong khi cùng thời điểm đó, các nước Đông Nam Á đã trở thành thuộc địa của thực dân phương Tây.
Vậy quá trình các nước thực dân phương Tây xâm lược và thiết lập nền thống trị ở Đông Nam Á diễn ra như thế nào? Công cuộc cải cách ở Xiêm được tiến hành ra sao và vì sao Xiêm là nước duy nhất ở Đông Nam Á giữ được độc lập?
a. Đông Nam Á hải đảo
Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát Hình 2, trình bày quá trình các nước thực dân phương Tây xâm lược và thiết lập nền thống trị ở Đông Nam Á hải đảo.
Hướng dẫn trả lời:
Sau gần 4 thế kỉ (từ đầu thế kỉ XVI đến đầu thế kỉ XX), thực dân phương Tây đã hoàn thành quá trình xâm lược các nước Đông Nam Á hải đảo. Năm 1511, Bồ Đào Nha đánh chiếm Ma-lắc-ca (Ma-lai-xi-a), mở đầu quá trình xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây ở khu vực Đông Nam Á.
b. Đông Nam Á lục địa
Câu hỏi: Trình bày quá trình các nước thực dân phương Tây xâm lược và thiết lập nền thống trị ở Đông Nam Á lục địa.
Hướng dẫn trả lời:
Mi-an-ma: bị thực dân Anh tiến hành ba cuộc xâm lược vào các năm 1824 – 1826, 1852, 1885 và bị biến thành thuộc địa. Thực dân Anh tổ chức hệ thống cai trị trực tiếp, đồng thời tước đoạt các vùng lúa gạo, rừng gỗ tếch và các mỏ đá quý của Mi-an-ma.
Việt Nam: năm 1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha lấy cớ triều Nguyễn cấm đạo, hạn chế giao thương, đã nổ súng tấn công Đà Nẵng, mở đầu quá trình xâm lược Việt Nam. Năm 1862, thực dân Pháp chiếm ba tỉnh miền Đông Nam Bộ và đến năm 1867 hoàn thành xong việc đánh chiếm cả vùng Nam Bộ Việt Nam. Năm 1884, với Hiệp ước Pa-tơ-nốt, thực dân Pháp hoàn thành quá trình xâm lược Việt Nam.
Cam-pu-chia: năm 1863, thực dân Pháp ép chính quyền Cam-pu-chia kí hiệp ước công nhận sự bảo hộ của Pháp đối với Cam-pu-chia, biến vương quốc này thành thuộc địa của Pháp. Năm 1884, một hiệp ước mới được kí kết giữa thực dân Pháp và chính quyền Cam-pu-chia với những điều khoản có lợi cho thực dân Pháp.
Lào: Pháp buộc Xiêm kí hiệp ước với Pháp thừa nhận nền bảo hộ của Pháp ở Lào (1893), biến vương quốc này thành thuộc địa của Pháp và nằm trong Liên bang Đông Dương thuộc Pháp.
=> Thực dân Pháp lập ra Liên bang Đông Dương, xây dựng bộ máy cai trị chặt chẽ, bao gồm cả hoạt động cai trị trực tiếp và cai trị gián tiếp thông qua quan chức bản xứ, đồng thời tiến hành công cuộc khai thác thuộc địa quy mô lớn trên toàn Đông Dương.
a. Bối cảnh, nội dung của cuộc cải cách ở Xiêm.
Câu hỏi: Trình bày những nội dung chính của công cuộc cải các ở Xiêm.
Hướng dẫn trả lời:
Những nét chính về công cuộc cải cách ở Xiêm:
Về kinh tế:
Về hành chính:
Về giáo dục:
Về ngoại giao:
b. Ý nghĩa của công cuộc cải cách ở Xiêm
Câu hỏi: Vì sao Xiêm là nước duy nhất ở Đông Nam Á không bị biến thành thuộc địa của thực dân phương Tây.
Hướng dẫn trả lời:
Câu hỏi: Hoàn thành bảng về quá trình xâm lược và xác lập sự cai trị của thực dân phương Tây ở Đông Nam Á theo các nội dung sau:
Khu vực | Nước | Thời gian bị xâm lược | Thực dân xâm lược | Nét chính về nền thống trị của thực dân phương Tây |
Đông Nam Á hải đảo | In-đô-nê-xi-a | |||
Phi-lip-pin | ||||
Xin-ga-po | ||||
Ma-lai-xi-a | ||||
Đông Nam Á lục địa | Mi-an-ma | |||
Việt Nam | ||||
Cam-pu-chia | ||||
Lào |
Hướng dẫn trả lời:
Khu vực | ||||
Nước | Thời gian bị xâm lược | Thực dân xâm lược | Nét chính về nền thống trị của thực dân phương Tây | |
Đông Nam Á hải đảo | In-đô-nê-xi-a | Giữa thế kỉ XIX Hà Lan hoàn thành xâm chiếm và lập ách thống trị | Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Mĩ | Trực tiếp cai trị In-đô-nê-xi-a và tiến hành công cuộc khai thác thuộc địa quy mô lớn với trung tâm chính trị đặt tại Ba-ta-vi-a (nay là Gia-các-ta). Chính quyền thực dân đã thi hành chế độ thuế khóa và áp bức nặng nề đối với người dân thuộc địa. |
Phi-lip-pin | - Giữ thế kỉ XVI Tây Ban Nha thống trị - Năm 1898, Mĩ chiến tranh với Tây Ban Nha, hất cẳng Tây Ban Nha khỏi Phi-lip-pin - Năm 1899-1902, Mĩ chiến tranh xâm lược Phi-lip-pin, biến quần đảo này thành thuộc địa của Mĩ | Tây Ban Nha, Mĩ | Đặt ra hệ thống hành chính mới với trung tâm là Ma-ni-la, cùng với đó là sự mở rộng của Thiên Chúa giáo và nền văn hoá, giáo dục chịu ảnh hưởng của Tây Ban Nha. | |
Xin-ga-po | - năm 1819, thực dân Anh thiết lập cảng Xin-ga-po. - 1824, toàn bộ Xin-ga-po trở thành thuộc địa của Anh. | Anh | Anh xác lập chế độ cai trị trực tiếp tại Xin-ga-po, biến nơi đây thành hải cảng giao thương giữa châu u và châu Á. Trong vòng bốn thập kỉ, Xin-ga-po phát triển từ một làng chài có dân số hơn 1000 người trở thành trung tâm thương mại khu vực. | |
Ma-lai-xi-a | Đầu thế kỉ XX, Mã Lai trở thành thuộc địa của Anh | Anh | Chính quyền thực dân cai trị gián tiếp qua các công sứ. Hoạt động khai thác kinh tế thuộc địa được đẩy mạnh, đặc biệt là khai thác thiếc và đồn điền cao su. Để phục vụ cho quá trình khai thác thuộc địa, thực dân Anh đã đưa nhiều lao động từ Trung Quốc và Ấn Độ đến làm việc tại đây. | |
Đông Nam Á lục địa | Mi-an-ma | Anh tiến hành ba cuộc xâm lược vào các năm 1824 – 1826, 1852, 1885 | Anh | Thực dân Anh tổ chức hệ thống cai trị trực tiếp, đồng thời tước đoạt các vùng lúa gạo, rừng gỗ tếch và các mỏ đá quý của Mi-an-ma. |
Việt Nam | Cuối thế kỉ XIX, Pháp hoàn thành xâm lược ba nước Đông Dương. | Pháp | Thực dân Pháp lập ra Liên bang Đông Dương, xây dựng bộ máy cai trị chặt chẽ, bao gồm cả hoạt động cai trị trực tiếp và cai trị gián tiếp thông qua quan chức bản xứ, đồng thời tiến hành công cuộc khai thác thuộc địa quy mô lớn trên toàn Đông Dương. | |
Cam-pu-chia | Cuối thế kỉ XIX, Pháp hoàn thành xâm lược ba nước Đông Dương. | Pháp | ||
Lào | Cuối thế kỉ XIX, Pháp hoàn thành xâm lược ba nước Đông Dương. | Pháp |
Câu hỏi . Sưu tầm tư liệu về vua Ra-ma V - vị vua đã tiến hành cải cách ở Xiêm cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX. Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học.
Hướng dẫn trả lời:
Năm 1752, triều đại Ra-ma được thiết lập theo đuổi chính sách đóng cửa, ngăn cản thương nhân và giáo sĩ phương Tây vào Xiêm. Giữa thế kỉ XIX đứng trước sự đe dọa xâm lược của phương Tây, Ra-ma IV (Môngkút ở ngôi từ 1851-1868) đã thực hiện mở cửa buôn bán với nước ngoài, lợi dụng sự kiềm chế giữa các nước tư bản để bảo vệ nền độc lập của đất nước. Ra-ma V (Chulalongcon ở ngôi từ 1868 - 1910) đã thực hiện nhiều chính sách cải cách.
- Kinh tế:
+ Nông nghiệp: để tăng nhanh lượng gạo xuất khẩu nhà nước giảm nhẹ thuế ruộng, xóa bỏ chế độ lao dịch.
+ Công thương nghiệp: khuyến khích tư nhân bỏ vốn kinh doanh, xây dựng nhà máy, mở hiệu buôn, ngân hàng.
- Chính trị:
+ Cải cách theo khuôn mẫu Phương Tây.
+ Đứng đầu nhà nước vẫn là vua.
+ Giúp việc có hội đồng nhà nước (nghị viện).
+ Chính phủ có 12 bộ trưởng.
- Quân đội: tòa án, trường học được cải cách theo khuôn mẫu phương Tây.
- Xã hội: xóa bỏ chế độ nô lệ, giải phóng người lao động.
- Đối ngoại:
+ Thực hiện chính sách ngoại giao mềm dẻo.
+ Lợi dụng mâu thuẫn giữa 2 thế lực Anh - Pháp (vị trí nước đệm), vừa cắt nhượng một số vùng đất phụ thuộc để giữ chủ quyền đất nước.