Giải chi tiết lịch sử 11 cánh diều mới bài 9 Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ (cuối thế kỉ XIV, đầu thế kỉ XV)

Mở đầu

Năm 1396, Hồ Quý Ly cho ban hành tiền giấy mang tên “Thông bảo hội sao", đây được coi là tiền giấy đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Việc ban hành loại tiền mới này nằm trong các chính sách cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ cuối thế kỉ XIV, đầu thế kỉ XV.

Vậy cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ diễn ra trong bối cảnh nào? Nội dung, kết quả và ý nghĩa ra sao?

1. Bối cảnh lịch sử

Câu hỏi: Đọc thông tin, tóm tắt bối cảnh lịch sử cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ ở cuối thế kỉ XIV, đầu thế kỉ XV.

Hướng dẫn trả lời:

Về kinh tế - xã hội: 

• Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước không còn quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, không chăm lo tu sửa, bảo vệ đê điều, các công trình thuỷ lợi,... nên nhiều năm bị mất mùa, đói kém.
• Vương hầu, quý tộc, địa chủ nắm trong tay nhiều ruộng đất khiến ruộng đất của nông dân bị thu hẹp, đời sống bấp bênh, khổ cực. Nhiều nông dân phải bán ruộng đất, vợ, con cho các quý tộc, địa chủ giàu có và bị biến thành nô tì.

=> Mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, nổ tì với giai cấp thống trị trở nên gay gắt. 

Về chính trị: 

• Nhà Trần suy yếu, không còn khả năng bảo về đất nước trước các cuộc chiến của giặc ngoại xâm. 
• Hồ Quý Ly buộc vua Trần nhường ngôi, lập ra triều Hồ (1400).

2. Nội dung cải cách

a. Chính trị

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 1, tóm tắt nội dung cải cách về chính trị của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Hướng dẫn trả lời:

Hướng dẫn trả lời:

Tổ chức chính quyền, luật pháp:

• Đổi tên và đặt thêm các đơn vị hành chính; thành lập nhiều cơ quan, đặt ra nhiều chức quan mới; bãi bỏ nhiều cơ quan, chức quan củ
• Tăng cường kiểm tra, giám sát quan lại, đặc biệt là ở các cấp địa phương.
• Định kì mở các khoa thi để tuyển chọn quan lại. Khoa cử dần trở thành phương thức tuyển chọn quan lại chủ yếu.
• Cải cách nghi lễ của triều đình và y phục của quan lại theo hướng quy củ, thống nhất, chuyên nghiệp.
• Ban hành quy chế và hình luật mới của quốc gia.

Quân đội, quốc phòng:

• Tuyển chọn những người giỏi võ nghệ làm tưởng chỉ huy, không căn cứ vào nguồn gốc tổn thất như trước.
• Thải hồi những binh sĩ già yếu, lấy người khoẻ mạnh bổ sung vào quân ngũ.
• Tăng cường tuyển quân quy mô lớn; bổ sung lực lượng hương quân ở các địa phương. quốc phòng
• Xây dựng lại binh chế, chia đặt lại tổ chức quân đội theo hướng quy củ, chặt chẽ, đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của triều đình.
• Cải tiến vũ khí, tăng cường trang bị quốc phòng, xây dựng hệ thống phòng thủ quốc gia quy mô lớn.

b. Kinh tế - xã hội

Câu hỏi: Tóm tắt nội dung cải cách về kinh tế, xã hội của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Hướng dẫn trả lời:

- Phát hành tiền giấy thay tiền đồng.

- Ban hành chính sách hạn điền, quy định lại biểu thuế đinh, thuế ruộng.

- Ban hành chính sách hạn nô: hạn chế nô tì được nuôi của vương hầu, quý tộc, quan lại.

c. Văn hóa

Câu hỏi: Đọc thông tin, tóm tắt những cải cách về văn hóa của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Hướng dẫn trả lời:

• Về tư tưởng, đề cao Nho giáo trên cơ sở có phê phán, chọn lọc; từng bước đưa Nho giáo trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống chính trị và đời sống cung đình.
• Về tôn giáo, hạn chế sự phát triển thái quá của Phật giáo và Đạo giáo; bắt sư tăng chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục, 50 tuổi trở lên phải trải qua kì sát hạch, nếu không đạt phải hoàn tục làm dân thường.
• Về chữ viết, đề cao và khuyến khích sử dụng chữ Nôm, biên soạn sách chữ Nôm giải thích về Kinh Thi để dạy hậu phi và cung nhân.
• Về giáo dục, chú trọng giáo dục, chủ trương mở rộng hệ thống trường học, bổ sung chức học quan ở các địa phương, ban cấp ruộng đất cho trường học.
• Về khoa cử, sửa đổi nội dung các khoa thi, quy định chặt chẽ phương thức thi, bổ sung nội dung thi viết và làm tính, định lệ thi Hương và thi Hội theo định kì.

3. Kết quả, ý nghĩa

Câu hỏi: Trình bày kết quả, ý nghĩa cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ có nhiều điểm tiến bộ, đã đưa đất nước thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, củng cố quyền lực của chính quyền trung ương. Tuy nhiên, những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ vẫn còn chưa triệt để và kết quả trong thực tế còn hạn chế.

• Làm suy yếu thế lực của tầng lớp quý tộc, tôn thất triều Trấn, củng cố quyền lực của Nhà nước quân chủ trung ương tập quyền.
• Những cải cách trên lĩnh vực văn hoá, giáo dục của Hồ Quý Ly và triều Hồ thể hiện tư tưởng tiến bộ nhằm xây dựng một nền văn hoá, giáo dục mang bản sắc dân tộc.

Cuộc cải cách có ý nghĩa trong việc bước đầu ổn định tinh hình xã hội, củng cố tiềm lực của đất nước để chuẩn bị đối phó với giặc ngoại xâm.

Luyện tập

Câu hỏi 1: Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện các chính sách cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Hướng dẫn trả lời:

Vận dụng

Câu hỏi 2: Theo em, những bài học nào có thể rút ra từ cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ?

Hướng dẫn trả lời:

Những bài học nào có thể rút ra từ cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ:

• Bài học về kết hợp giữa hai nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
• Bài học về thực hiện khoan thư sức dân, lấy dân làm gốc.
• Bài học về phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong thực hiện những nhiệm vụ quan trọng của đất nước, đặc biệt trong chống giặc ngoài xâm.
• Bài học về sự nghiệp giáo dục phải góp phần đào tạo những con người yêu nước, có tinh thần sáng tạo, ham hành động và gần gũi với nhân dân.
• Bài học về đường lối trị nước phải kịp thời đổi mới và đổi mới phải phù hợp với yêu cầu phát triển, điều kiện của thực tiễn.