1. Trước CMT8
* Đề tài người trí thức nghèo
- Nội dung :
- Miêu tả tình cảnh nghèo khổ, sống dở chết dở của những nhà văn nghèo, những ông giáo khổ trường tư …
- Phát hiện và miêu tả tấn bi kịch tinh thần của họ (Mâu thuẫn giữa khát vọng chân chính, ý thức sâu sắc về giá trị cuộc sống và nhân phẩm – Với hoàn cảnh XH, với gánh nặng cơm áo gạo tiền. Để rồi họ phải sống “cuộc đời thừa”, “chết mòn về tinh thần”
- Qua đó nhà văn phê phán, lên án tố cáo XH phi nhân đạo đã cướp đi sự sống và tâm hồn của những tri thức
- Các tp tiêu biểu: “ Trăng sáng”, “Đời thừa”, “Mua nhà” …
* Đề tài người nông dân nghèo
- Nội dung:
- Quan tâm tới những kẻ bần cùng, thấp cổ bé họng, hiền lành bị lăng nhục, bị đối xử bất công, bị xô đẩy vào con đường lưu manh.
- Nhà văn phát hiện ở họ những khát vọng hướng thiện, những phẩm chất cao quý
- Phê phán XH thối nát, bất công đã chà đạp lên quyền sống và quyền hạnh phúc của con người
- Một bức tranh chân thực về nông thôn VN nghèo đói, thê thảm những năm trước 1945.
- Nhà văn đặc biệt chú ý hai đối tượng : những người thấp cổ bé họng bị chà đạp nhẫn nhục và những người bị đẩy vào tình trạng bần cùng hóa bị tha hóa, lưu manh hóa. Nhà văn đi sâu miêu tả tâm lí để khẳng định bản chất lương thiên của họ.
- Các tp tiêu biểu: “ Lão Hạc”,” Chí Phèo”, Dì Hảo”
2. Sau CMT8
- Nam Cao lao mình vào mọi công tác CM và kháng chiến . Ông tự nguyện làm cán bộ tuyên truyền, ý thức rèn luyện và cải tạo mình.
- Tác phẩm: Đôi mắt (1948), Nhật kí ở rừng (1948), chuyện Biên Giới (1950)