Giải chi tiết kinh tế pháp luật 11 chân trời mới Bài 9 Văn hóa tiêu dùng

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Em hãy chia sẻ cùng các bạn một số hành vi tiêu dùng có văn hóa ở Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

- Một số tập quán và thói quen tiêu dùng có văn hóa của người Việt Nam:

• Mua sắm nhiều hàng hóa để phục vụ cho việc thờ cúng trong các dịp lễ, tết. Ví dụ như: bánh trôi, bánh chay trong dịp tết Hàn thực; bánh nướng, bánh dẻo trong dịp tết Trung thu,…
• Người tiêu dùng vẫn duy trì thói quen mua sắm tại các chợ truyền thống, như: chợ làng, chợ huyện, chợ tại khu dân cư,… mặc dù hệ thống cửa hàng, siêu thị hiện đại đã được mở rộng trên cả nước.
• Thói quen tiêu dùng “tiết kiệm” (đặc biệt là cư dân ở vùng nông thôn).

KHÁM PHÁ

1. Vai trò của tiêu dùng đối với sự phát triển kinh tế

THÔNG TIN

Phát triển bền vững và xu hướng tiêu dùng sản phẩm xanh đang là xu hướng phổ biến trên thế giới. Việt Nam cũng không nằm ngoài dòng chảy này. Các doanh nghiệp chú trọng sán xuất xanh, tạo ra sản phẩm tốt cho sức khoẻ và lan toả lối sống xanh, xây dựng ý thức bảo vệ môi trường đến cộng đồng.

(Theo Báo diện tử Chính phủ, Tiêu dùng bền vững: Xu hướng cần được doanh nghiệp nắm bắt để phát triển, ngày 14 - 9 - 2022)

Trường hợp

Trong quá trình phát triển, Công ty A luôn xác định mục đích của quá trình sản xuất là hướng đến người tiêu dùng. Nhận thấy nhu cầu tiêu dùng sản phẩm điện tử, thiết bị gia dụng thông minh tăng nhanh trong thời gian gần đây, công ty đã đầu tư dây chuyền sản xuất, cung ứng các thiết bị, phụ kiện và dịch vụ sửa chữa đi kèm. Chính việc chuyến đổi mục đích sản xuất này đã giúp công ty mang về lợi nhuận cao, đáp ứng kịp thời nhu cầu của người tiêu dùng.

Câu hỏi: 

- Em hãy cho biết xu hướng tiêu dùng sản phẩm xanh trong xã hội hiện nay có trò như thế nào?

- Theo em, tiêu dùng có vai trò gì đối với sự phát triển kinh tế và xã hội?

Hướng dẫn trả lời:

- Xu hướng tiêu dùng sản phẩm xanh đã:

• Thúc đẩy các doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược sản xuất kinh doanh theo hướng: sản xuất ra những sản phẩm có chất lượng tốt, thân thiện với môi trường.
• Góp phần lan tỏa lối sống xanh, và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng.

- Vai trò của tiêu dùng đối với sự phát triển kinh tế và xã hội:

• Tiêu dùng là mục đích, động lực của sản xuất, kích thích sản xuất, thúc đẩy kinh tế phát triển
• Tiêu dùng thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng, mang lại lợi nhuận cho người sản xuất

2. Khái niệm văn hóa tiêu dùng

Em hãy đọc thông tin sau và thực hiện yêu cầu

THÔNG TIN

Văn hoá có ảnh hưởng rất lớn đến tập quán, thói quen trong tiêu dùng. Những giá trị vãn hoá đi sâu vào tâm lí, tạo ra các chuẩn mực, ảnh hưởng đến ý thức và hành vi tiêu dùng của cộng đồng. Khi tiêu dùng, mọi sở thích, mong muốn, tiêu chí lựa chọn hàng hoá,... đều phản ánh rõ nét những giá trị văn hoá của cộng đồng mà người đó đã và đang chịu ảnh hưởng.

Tập quán tiêu dùng biểu hiện ý nghĩa văn hoá của sự tiêu dùng: đúng - sai, tốt - xấu,... tuỳ thuộc vào hoàn cành cụ thể. Tập quán tiêu dùng của xã hội và cá nhân trờ thành văn hoá khi nó phù hợp với hoàn cảnh kinh tế - xã hội của một nhóm (cộng đồng) trong một không gian, thời gian cụ thể. Nét văn hoá này mang cả một chiều sâu triết lí, ý thức tiêu dùng bắt nguồn từ truyền thống mấy nghìn năm của dân tộc. Văn hoá tiêu dùng là một bộ phận quan trọng của nền văn hoá dân tộc, thế hiện các giá trị văn hoá của con người Việt Nam trong tiêu dùng cá nhân và trong tiêu dùng sản phẩm.

(Theo Tạp chí Lí luận chính trị, Văn hoá tiêu dùng - một góc nhìn lí luận, ngày 24-10-2017)

Câu hỏi:

- Em hãy xác định yếu tố hình thành văn hoá tiêu dùng trong các thông tin trên.

- Em hãy nêu cách hiểu của em về văn hoá tiêu dùng.

Hướng dẫn trả lời:

- Các yếu tố hình thành văn hóa tiêu dùng trong thông tin trên:

• Các giá trị văn hóa của cộng đồng, dân tộc.
• Tập quán và thói quen tiêu cùng của các cá nhân, cộng đồng.
• Hoàn cảnh kinh tế - xã hội của một cộng đồng trong không gian và thời gian cụ thể.

- Văn hoá tiêu dùng là tổng thể các yếu tố giá trị, chuẩn mực, tâm lí tạo nên tập quán tiêu dùng biểu hiện qua hành vi tiêu dùng của một cộng đồng nhất định.

3. Vai trò của văn hóa tiêu dùng

Em hãy đọc các thông tin, trường hợp sau và trả lời câu hỏi

THÔNG TIN

Các sản phẩm và dịch vụ văn hoá không chỉ có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, thực hiện chức năng giải trÍ mà còn góp phần thực hiện chức năng giáo dục, bồi đắp các giá trị thẩm mĩ, chức năng kế tục và phát triển lịch sử Mỗi sân phẩm và địch vụ văn hoá luôn chứa đựng giá trị văn hoá truyền thống cũng như giá trị văn hoá hiện đại của dân tộc. Vì vậy, với những sản phẩm và dịch vụ văn hoá lành mạnh, việc tiêu dùng chúng sẽ góp phần nâng cao nhận thức của bản thân người sử dụng. Đó chính là chức năng giáo dục, định hướng giá trị, giải trí... cho người tiêu đùng của các sản phẩm và dịch vụ văn hoá.

 (Theo Tạp chí Cộng sản, Phát tiển sản phẩm và dịch vụ văn hoá ở nước ta hiện nay, ngày 13-12 - 2021)

Trường hợp

Nắm bắt được xu hướng tiêu dùng các sản phẩm thân thiện với môi trường, có yếu tố “xanh” hữu cơ, có thể tái chế,... Công ty T đã nhanh chóng chuyển sang sản xuất, cung ứng hàng hoá, dịch vụ theo tiêu chí xanh, sạch, minh bạch thông tin sản phẩm. Bên cạnh đó, công ty T luôn chọn lọc kĩ yếu tố đầu vào của sản xuất, không ngừng đổi mới, sáng tạo, ứng dụng công nghệ hiện đại, khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên, đưa ra các chính sách khuyến mãi nhằm kích cầu tiêu dùng các sản phẩm. Điều đó góp phần bảo đảm sản xuất bền vững, thúc đẩy sự phát triển hài hoà kinh tế, văn hoá, xã hội.

Hướng dẫn trả lời:

- Vai trò của văn hóa tiêu dùng:

• Góp phần giữ gìn, phát huy các giá trị truyền thống về tiêu dùng và tiếp thu các giá trị hiện đại.
• Văn hoá tiêu dùng tác động đến chiến lược sản xuất kinh doanh của các chủ thể, đặc biệt là chiến lược về sản phẩm.

4. Một số đặc điểm trong văn hóa tiêu dùng Việt Nam

Em hãy đọc các thông tin sau, quan sát biểu đồ và thực hiện yêu cầu

THÔNG TIN 1

Nhắc đến Tết, không thể không nhắc đến những hoạt động khác được tổ chức xung quanh ngày Tết như các trò hơi đân gian, những phiên chợ Tết, phiên chợ hoa. Các phiên chợ Tết, chợ hoa cũng được tổ chức vào mỗi dịp xuân về để tăng thêm sự rộn ràng và hương vị của ngày Tết. Đối với người Việt Nam, ngày Tết thường diễn ra vào ba ngày chính, nhưng trước đó một tuần, người dân đã rậm rịch sắm Tết. Loài hoa đặc trưng mà người miền Bắc và miền Trung chơi Tết là hoa đào, còn người miền Nam lại chuộng hoa mai. Mâm ngũ quả cũng là một món đồ trang trí không thể thiếu của người Việt. Đây cũng là điểm khác biệt của hai miền Nam, Bắc. Bởi đặc trưng mâm ngũ quả của người Bắc là bưởi, chuối, hồng, quýt và ớt. Còn miền Nam lại những quả mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Trong những ngày này, đi đến đâu chúng ta cũng thể thấy được không khí rộn ràng, tất bật rất đặc trưng. Đặ biệt trẻ con, háo hức được đi chơi, mua sắm quần áo mới.

(Theo Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Giữ gìn, phát huy nét đẹp văn hóa Tết cổ truyền của dân tộc Việt Nam, ngày 28 - 1 - 2022)

THÔNG TIN 2

Thói quen mua hàng của người tiêu dùng Việt Nam tại thị trường nội địa cũng dần dịch chuyển từ mua hàng truyền thống sang hình thức mua hàng online thông qua phương tiện điện tử. Kết quả điều tra, khảo sát của Bộ Công Thương cho thấy, tính đến năm 2020, Việt Nam có 49,3 triệu người tham gia mua sắm trực tuyến (số liệu này năm 2016 mới chỉ ghi nhận 32,7 triệu người).

(Theo Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Thương mọi điện tử trở thành xu hướng tất yếu, ngày 29 - 11 - 2021)

Trường hợp 1. Thu nhập của anh A tăng nhanh trong những năm gần đây, tác động đến hành vi tiêu dùng. Ngoài ra, giá cả cũng là yếu tố quan trọng trong những quyết định tiêu dùng của anh. Anh A tiêu dùng ngày càng thông minh và kĩ tính hơn, quan tâm đến các thông tin về sản phẩm như nguồn gốc xuất xứ, mẫu mã, chất lượng.

Trường hợp 2. Chị T mong mỏi, tin tưởng vào hàng Việt Nam ngày càng có giá trị cao về thẩm mĩ và giá trị sử dụng, có thể cạnh tranh với sản phẩm có nguồn gốc nước ngoài. Để làm được điều đó, theo chị T, Nhà nước cần tập trung vận động phong trào “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” nhằm làm cho cầu và tiêu dùng tăng nhanh, tạo cơ hội để thúc đẩy các doanh nghiệp, nhà thương mại nói chung phát triển sản xuất, cải kĩ thuật, tái cơ cấu tổ chức,....

Câu hỏi:

- Quan sát biểu đồ và cho biết sự thay đổi số lượng người mua sắm trực tuyến của Việt Nam qua các năm.

- Em hãy trình bày đặc điểm của văn hoá tiêu dùng Việt Nam thể hiện qua các thông tin, trường hợp trên.

Hướng dẫn trả lời:

- Nhìn chung, trong giai đoạn 2016 – 2020, số lượng người mua sắm trực tuyến ở Việt Nam tăng 16,6 triệu người (từ mốc 32,7 triệu người – năm 2016, tăng lên mốc 49,3 triệu người – năm 2020).

- Sự gia tăng lượng người mua sắm trực tuyến diễn ra không đều theo các năm. Cụ thể:

• 2016 – 2017, tăng 0,9 triệu người.
• 2017 – 2018, tăng 6,3 triệu người.
• 2018 – 2019, tăng 4,9 triệu người.
• 2019 – 2020, tăng 5,1 triệu người.

- Đặc điểm của văn hoá tiêu dùng Việt Nam thể hiện qua các thông tin, trường hợp:

• Thông tin 1. Văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam có tính kế thừa những truyền thống của dân tộc, mang bản sắc Việt Nam.
• Thông tin 2. Văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam mang tính thời đại, phù hợp với sự phát triển của xã hội.
• Trường hợp 1. Văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam có tính hợp lí: tiêu dùng dựa trên giá cả hàng hóa, thu nhập và nhu cầu của người tiêu dùng.
• Trường hợp 2. Văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam hướng tới các giá trị tốt đẹp.

5. Biện pháp xây dựng văn hóa tiêu dùng

Em hãy đọc các thông tin, trường hợp sau và trả lời câu hỏi.

THÔNG TIN 1

Căn cứ Chỉ thị 03-CT/TW ngày 19 - 5 - 2021 của Ban Bí thư Trung ương Đảng; tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ triển khai Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” đảm bảo thiết thực hiệu quả trong tình hình mới; tạo sự thống nhất đồng bộ từ trung ương đến các địa phương về triển khai các nội dung Cuộc vận động; tiếp tục phát huy vai trò của các doanh nghiệp; khơi dậy tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc của người dân Việt Nam; xây dựng văn hoá sản xuất kinh doanh và tiêu dùng Việt Nam. Theo đó, nội dung trọng tâm của Cuộc vận động trong năm 2022 là tập trung vào công tác tuyên truyền; rà soát các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp của bộ, ngành, địa phương. Tăng cường các hoạt động kiểm tra, kiểm soát thị trường; nâng cao hiệu quả công tác giám sát, khảo sát. Tập trung vào các hoạt động thường xuyên kiểm tra, kiểm soát thị trường; xử lí nghiêm các hành vi gian lận thương mại vận chuyển, mua bán hàng giả hàng kém chất lượng. Đồng thời khảo sát việc đăng kí nhãn hàng Việt Nam của các doanh nghiệp sản xuất; hoạt động tạm nhập tái xuất; việc thực hiện cam kết của các doanh nghiệp bán lẻ về tỉ lệ hàng hoá có xuất xứ Việt Nam, về tỉ trọng hàng Việt trong các trung tâm thương mại, chợ truyền thống,... Một trong những hoạt động trọng tâm khác là tổ chức các chương trình tuyên dương doanh nghiệp tiêu biểu, bình chọn sản phẩm chất lượng. Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

(Trích Chỉ thị 03-CT/TW ngày 19 - 5 - 2021 của Ban Bí Thư Trung ương Đảng, ngày 19 - 5 - 2021)

THÔNG TIN 2

Chương trình bình chọn “Hàng Việt Nam được người tiêu dùng yêu thích” là một trong những hoạt động quan trọng trong việc xây dựng văn hoá tiêu dùng của người Việt với hàng Việt, kết nối cung cầu, thúc đầy sản xuất tiêu thụ hàng Việt trên thị trường. Đồng thời, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp có ý thức sản xuất hàng hoá chất lượng cao, tăng khả năng cạnh tranh cho thương hiệu Việt, đẩy mạnh thực hiện thiết thực hiệu quả cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”.

(Theo Cổng thông tin Đảng Cộng sản Vệt Nam, Hà Nội: Tôn vinh 213 sản phẩm hàng Việt Nam được người tiêu dùng yêu thích ngày 12 - 11 - 2022)

Trường hợp 1. Công ty M trong quá trình sản xuất và kinh doanh luôn đặt tiêu chí chất lượng sản phẩm lên hàng đầu. Vì vậy, họ tập trung cải tiến máy móc, dây chuyền sản xuất, chọn lọc những nguồn nguyên liệu chất lượng,... Từ khi thành lập, Công ty M đã giải quyết vấn đề việc làm cho hàng nghìn người lao động. Đồng thời, ngoài việc đóng thuế, công ty luôn gắn lợi ích doanh nghiệp với lợi ích xã hội thông qua việc trích một khoản lợi nhuận để xây dựng đường xá, trường học, trao học bổng khuyến học cho những em học sinh các vùng khó khăn.

Trường hợp 2. Nhận thức được tác hại của túi ni lông với môi trường, chị T đã chuyển sang sử dụng túi vải khi đi chợ. Chị không còn mua sắm theo thói quen, sở thích. Chị ưu tiên mua và sử dụng hàng hoá do doanh nghiệp Việt Nam cung ứng, phù hợp với năng lực tài chính, nhu cầu của gia đình, tốt cho sức khoẻ, không gây hại môi trường và phù hợp chuẩn mực văn hoá chung. Bên cạnh đó, chị T còn vận động bạn bè, người thân sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Câu hỏi:

- Nhà nước Việt Nam có những chính sách và biện pháp nào để xây dựng văn hóa tiêu dùng và bảo vệ người tiêu dùng?

- Mục đích và ý nghĩa của cuộc vộn động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt" là gì?

- Chủ thể trong các trường hợp trên đã làm gì để góp phần xây dựng văn hoá tiêu dùng?

Hướng dẫn trả lời:

*  Để xây dựng văn hoá tiêu dùng và bảo vệ người tiêu dùng, nhà nước Việt Nam đã triển khai cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, với các hoạt động trọng tâm là:

• Tuyên truyền; rà soát các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp của bộ, ngành, địa phương
• Tăng cường các hoạt động kiểm tra, kiểm soát thị trường.
• Xử lí nghiêm các hành vi gian lận thương mại, vận chuyển, mua bán hàng giả, hàng kém chất lượng.
• Khảo sát việc: đăng kí nhãn hàng Việt Nam của các doanh nghiệp sản xuất; hoạt động tạm nhập tái xuất; việc thực hiện cam kết của các doanh nghiệp bán lẻ về tỉ lệ hàng hóa có xuất xứ Việt Nam, về tỉ trọng hàng Việt trong các trung tâm thương mại, chợ truyền thống,...
• Tuyên dương doanh nghiệp tiêu biểu, bình chọn sản phẩm chất lượng.
• Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

* Mục đích và ý nghĩa của cuộc vộn động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt" : 

- Mục đích:

• Khơi dậy tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc của người dân Việt Nam;
• Kết nối cung cầu, thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ hàng Việt trên thị trường.
• Nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp có ý thức sản xuất hàng hóa chất lượng cao, tăng khả năng cạnh tranh cho thương hiệu Việt.

- Ý nghĩa: góp phần xây dựng văn hoá sản xuất kinh doanh và tiêu dùng Việt Nam.

* Chủ thể góp phần xây dựng văn hoá tiêu dùng:

- Trường hợp 1. Để góp phần xây dựng văn hoá tiêu dùng, công ty M đã:

• Đặt tiêu chí chất lượng sản phẩm lên hàng đầu.
• Gắn lợi ích của doanh nghiệp với lợi ích của xã hội.

- Trường hợp 2. Để góp phần xây dựng văn hoá tiêu dùng, chị T đã:

• Sử dụng túi vải thay cho túi ni-lông.
• Ưu tiên mua và sử dụng hàng hóa do doanh nghiệp Việt Nam cung ứng.
• Mua các sản phẩm hàng hóa phù hợp với năng lực tài chính, nhu cầu của gia đình, tốt cho sức khỏe, thân thiện với môi trường.