Giải chi tiết Sinh học 11 Cánh diều mới bài 21: Sinh sản ở thực vật

MỞ ĐẦU

Quan sát các loài cây trong môi trường xung quanh và cho biết cây sinh sản như thế nào? Thực vật có những hình thức sinh sản nào? Các hình thức sính sản này được ứng dụng như thế nào trong cuộc sống?

Hướng dẫn trả lời:

 Cây là loài thực vật có khả năng sinh sản bằng hai hình thức chính: sinh sản hữu tính và sinh sản vô tính.

• Sinh sản hữu tính ở cây: Sinh sản hữu tính ở cây là quá trình giúp cây tạo ra hạt giống thông qua phối hợp giữa tế bào sinh dục đực và cái. Quá trình này diễn ra thông qua quá trình thụ phấn. Khi bông hoa cây được thụ phấn bởi phấn hoa, bào tử cái của cây sẽ phát triển thành quả, bảo vệ hạt giống bên trong. Hạt giống có thể rơi xuống đất và nảy mầm, trở thành một cây mới.

• Sinh sản vô tính ở cây: Sinh sản vô tính ở cây là quá trình giúp tạo ra một cây mới từ một bộ phận của cây cha mẹ, không cần phối hợp giữa tế bào sinh dục đực và cái. Có nhiều hình thức sinh sản vô tính ở cây, trong đó phương pháp chiết cành là phổ biến nhất. Phương pháp này đơn giản là cắt một nhánh cây từ cây cha mẹ và cấy vào môi trường thích hợp để nảy mầm và phát triển thành cây mới.

Các hình thức sinh sản này được ứng dụng rất rộng trong cuộc sống. Sinh sản hữu tính được sử dụng để tạo ra các giống cây mới với đặc tính tốt, hoặc để tạo ra các loài cây lai mới. Sinh sản vô tính được sử dụng để nhân giống các loài cây có đặc tính quý, hoặc để tạo ra các cây trồng mới từ các bộ phận của cây cha mẹ có đặc tính mong muốn.

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI

I. SINH SẢN VÔ TÍNH Ở THỰC VẬT VÀ ỨNG DỤNG

Câu hỏi 1: Quan sát hình 21.1a, cho biết cây con được hình thành như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:

 Các cây con được hình thành từ phần củ, phần thân, từ lá

Câu hỏi 2: Quan sát hình 21.1b, mô tả quá trình biến đổi từ bào tử thành thể giao tử ở rêu.

Hướng dẫn trả lời:

 Giai đoạn sinh sản bằng bào tử: Bào tử nảy mầm qua nguyên phân hình thành thể sợi rồi phát triển thành thể giao tử non.

Giai đoạn sinh sản hữu tính: rêu đực và rêu cái thụ tinh thành thể giao tử trưởng thành hình thảnh túi bào tử giảm phân tạo thành bào tử.

Câu hỏi 3: Quan sát hình 21.1, phân biệt một số hình thức nhân giống vô tính ở thực vật

Hướng dẫn trả lời:

• Tách chiết: Đây là quá trình mà một phần của cây bị tách ra và phát triển thành một cây mới. Đây là hình thức phổ biến của nhân giống vô tính trong cây trồng như khoai tây và sắn.

• Trồng mô: Đây là quá trình tạo ra các cây mới từ mô thực vật, chẳng hạn như cắt tán lá hoặc nhánh, rồi đưa chúng vào một môi trường tương thích để chúng phát triển thành cây đầy đủ. Đây là phương pháp phổ biến để nhân giống các loại cây trồng, hoa và cây cảnh.

• Nhân giống bằng mầm: Đây là quá trình tách các mầm từ cây cha mẹ và trồng chúng để phát triển thành cây mới. Đây là hình thức phổ biến của nhân giống trong cây trồng như dưa hấu, bí đỏ và bí ngô.

• Phân đôi sinh sản: Đây là quá trình tạo ra các cá thể mới bằng cách phân đôi các tế bào. Đây là hình thức nhân giống vô tính phổ biến nhất trong vi khuẩn, tuy nhiên cũng có thể xảy ra trong một số loài thực vật thủy sinh.

• Sinh sản không hàm mặt: Đây là quá trình tạo ra các cá thể mới bằng cách sinh trưởng và phát triển các bộ phận không giống nhau trên cùng một cá thể. Đây là hình thức nhân giống vô tính phổ biến trong các loài sương sâm và một số loài thực vật khác.

II. SINH SẢN HỮU TÍNH Ở THỰC VẬT CÓ HOA

Câu hỏi 1: Quan sát hình 21.3, kể tên các bộ phận của hoa.

Hướng dẫn trả lời:

 Hoa lưỡng tính là hoa có cả cơ quan đực và cơ quan cái trên cùng một hoa. Chúng bao gồm một đài hoa, một cánh hoa, các nhị hoa (cơ quan đực) và một nhụy hoa (cơ quan cái). Đài hoa và cánh hoa bao quanh các cơ quan sinh sản và có chức năng bảo vệ chúng. Các nhị hoa chứa phấn hoa, là cơ quan đực, có thể tiết ra phấn để thụ tinh. Nhụy hoa chứa bầu phấn và phụ sản, là cơ quan cái, và có chức năng tiếp nhận phấn hoa để thụ tinh.

Hoa đơn tính là hoa chỉ có một loại cơ quan sinh sản trên mỗi hoa, có thể là cơ quan đực hoặc cơ quan cái. Chúng bao gồm một đài hoa, một cánh hoa, và một loại cơ quan sinh sản duy nhất. Hoa đơn tính thường có thể được phân biệt bằng cách kiểm tra cơ quan sinh sản của chúng.

Câu hỏi 2: Quan sát hình 21.4, mô tả quá trình hình thành hạt phấn, túi phôi.

Hướng dẫn trả lời:

 Trong bao phấn, tế bào mẹ hạt phấn giảm phân tạo thành 4 tiểu bào tử. Mỗi tiểu bào tử nguyên phân một số lần tạo thành tế bào sinh dưỡng (tế bào lớn) và tế bào sinh sản (tế bào nhỏ). Tế bào sinh dưỡng sẽ phát triển thành ống phấn, tế bào sinh sản sẽ nguyên phân tạo thành hai tinh tử (giao tử đực). Cấu trúc hai tế bào có vách dày chung này gọi là hạt phấn.

Câu hỏi 3: Quan sát hình 21.5, mô tả sự phát tán của hạt phấn đến đầu nhụy.

Hướng dẫn trả lời:

 Thụ phấn là quá trình phát tán hạt phấn từ nhị tiếp xúc với đầu nhụy. Có hai hình thức thụ phấn là tự thụ phấn (hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy của hoa cùng cây) và thụ phấn chéo (hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy của hoa khác cây). Sự thụ phấn có thể nhờ tác nhân tự nhiên như động vật, gió, nước hoặc do con người thực hiện

III. THỰC HÀNH NHÂN GIỐNG CÂY BẰNG SINH SẢN SINH DƯỠNG, THỤ PHẤN CHO CÂY

1. Thực hành nhân giống cây bằng sinh sản sinh dưỡng (giâm, chiết, ghép và tách củ)

Xác định số cành đã ra rễ, đếm số rễ trên mỗi cành/chồi mọc từ lá/từ đoạn rễ mà em quan sát được. Hoặc xác định số chồi ghép phát triển, mảnh củ có chồi phát triển mà em quan sát được.

Hướng dẫn trả lời:

 HS quan sát và điền kết quả

2. Thực hành thụ phấn cho cây trồng

Xác định số hoa được thụ phấn mà em quan sát được. Sự thụ phấn trong tự nhiên có thể thực hiện nhờ tác nhân nào?

Hướng dẫn trả lời:

 Sự thụ phấn trong tự nhiên có thể thực hiện nhờ tác nhân gió, động vật (bướm, ong, ...)

HS theo dõi cây thí nghiệm và điền kết quả

LUYỆN TẬP

Dựa vào thông tin đã học, hoàn thành bảng 21.1.

Bảng 21.1. Đặc điểm một số hình thức sinh sản vô tính ở thực vật

Hướng dẫn trả lời:

Câu hỏi 1: Nhân giống vô tính thực vật dựa trên cơ sở sinh học nào?

Hướng dẫn trả lời:

 Cơ sở sinh học của phương pháp nhân giống vô tính là khả năng của tế bào thực vật để tái tạo thành cây mới thông qua phương pháp trồng mô hoặc tế bào. Trong phương pháp nhân giống vô tính, một mẫu mô hoặc tế bào thực vật được lấy ra từ cây mẹ và được trồng trong điều kiện ướt và dinh dưỡng tốt để phát triển.

Câu hỏi 2: Kể tên một số loài có hoa đơn tính, hoa lưỡng tính

Hướng dẫn trả lời:

 Hoa đơn tính:

• Cây bưởi
• Cây lê
• Cây cam
• Cây bầu
• Cây mít
• Cây dừa
• Cây đu đủ
• Cây chuối

Hoa lưỡng tính:

• Cây cà chua
• Cây bí đao
• Cây hoa hồng
• Cây cẩm tú cầu
• Cây đỗ quyên
• Cây đỗ xuân hồng
• Cây đào
• Cây mai.

Câu hỏi 3: So sánh sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở thực vật

Hướng dẫn trả lời:

Câu hỏi 4: Tìm hiểu các giống cây trồng ở địa phương được nhân giống bằng hình thức vô tính và hữu tính

Hướng dẫn trả lời:

1. Nhân giống vô tính:

• Cây cam sành: Cam sành có thể được nhân giống bằng cách cắt chi nhánh, cấy chồi hoặc tách chồi. Phương pháp này cho phép tạo ra những cây con giống hệt cây mẹ và có thể tăng sản lượng trái.

• Cây bưởi: Bưởi cũng có thể được nhân giống bằng cách cấy chồi hoặc tách chồi, tạo ra cây giống hệt cây mẹ và giúp tăng sản lượng trái.

• Cây cà chua: Cà chua có thể được nhân giống bằng phương pháp cấy mô hoặc cấy hạt. Phương pháp này giúp tạo ra các cây con giống hệt cây mẹ và có thể được sử dụng để nâng cao chất lượng và năng suất của cây trồng.

2. Nhân giống hữu tính:

• Cây lúa: Lúa là loại cây trồng quan trọng trên thế giới và được nhân giống bằng phương pháp giao phối tự nhiên giữa các cây khác nhau. Việc lai tạo các giống lúa mới giúp tăng cường sức đề kháng và năng suất của lúa.

• Cây bông: Bông là loại cây trồng chủ yếu để sản xuất sợi bông và được nhân giống bằng phương pháp lai tạo giữa các giống khác nhau. Việc lai tạo giúp tạo ra những giống mới có khả năng chống lại các bệnh và sâu bệnh hơn.

• Cây cao su: Cao su cũng được nhân giống bằng phương pháp lai tạo giữa các giống khác nhau để tạo ra những giống mới có năng suất và chất lượng tốt hơn.

VẬN DỤNG

Câu hỏi 1: Giải thích tại sao quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa được gọi là thụ tinh kép.

Hướng dẫn trả lời:

Quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa được gọi là thụ tinh kép vì quá trình này bao gồm hai giai đoạn thụ tinh liên tiếp xảy ra trên cùng một bào tử của hoa.

• Giai đoạn thứ nhất của quá trình thụ tinh là thụ tinh chéo, khi phấn hoa từ đốt nhị của một hoa được đưa đến bào tử của hoa khác cùng loài, thông qua sự phát triển của ống bột và phân nhánh của nó. Ở giai đoạn này, các gamet nam và nữ tách khỏi lớp bọc của phấn hoa và di chuyển qua dịch bào tử để gặp nhau và thụ tinh.
• Giai đoạn thứ hai của quá trình thụ tinh là thụ tinh tự phối, khi phấn hoa từ cùng một hoa được đưa đến bào tử của hoa đó. 

Câu hỏi 2: Phun thuốc diệt côn trùng cho vườn trồng xoài, nhãn có lợi hoặc hại gì?

Hướng dẫn trả lời:

Việc sử dụng thuốc diệt côn trùng để bảo vệ vườn trồng xoài, nhãn có thể có ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực, tùy thuộc vào cách sử dụng và loại thuốc được sử dụng.

Điều quan trọng là phải sử dụng thuốc diệt côn trùng một cách cẩn thận và đúng cách để tránh gây hại cho sức khỏe con người, động vật, và môi trường. Nếu sử dụng quá nhiều hoặc sử dụng sai cách, thuốc diệt côn trùng có thể gây hại cho sức khỏe con người và động vật, gây ô nhiễm môi trường, giảm chất lượng sản phẩm trồng trọt, và làm giảm số lượng các loài côn trùng hữu ích như ong, bọ cánh cứng, bọ rùa, và bọ xít.

Tuy nhiên, sử dụng thuốc diệt côn trùng đúng cách và hợp lý có thể giúp bảo vệ vườn trồng khỏi sự tấn công của côn trùng, giảm tỷ lệ thất thoát sản phẩm và đảm bảo sản lượng. Nếu sử dụng thuốc diệt côn trùng, bạn nên tuân thủ các hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất và thực hiện kiểm tra định kỳ để đảm bảo rằng sản phẩm của bạn đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn và chất lượng.