Soạn bài tập Ngữ văn 8 chân trời bài 4: Tiếng việt
Hướng dẫn giải 4: Sắc thái của tiếng cười phần Tiếng việt, sách bài tập Ngữ văn 8 chân trời sáng tạo tập 1. Đây là sách bài tập nằm trong bộ sách "Chân trời sáng tạo" được biên soạn theo chương trình đổi mới của Bộ giáo dục. Hi vọng, với cách hướng dẫn cụ thể và giải chi tiết học sinh sẽ nắm bài học tốt hơn.
1. Phân biệt nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của câu. Cho ví dụ minh họa.
Hướng dẫn trả lời:
Nghĩa tường minh | Nghĩa hàm ẩn |
- Phần thông báo được thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong câu - Loại nghĩa chúng ta có thể nhận ra trên bề mặt câu chữ | - Phần thông báo không được thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong câu mà được suy ra từ câu chữ và ngữ cảnh. - Loại nghĩa chúng ta phải sử dụng tri thức nền của bản thân và chú ý đến các từ ngữ quan trọng trong câu để suy ra. ð Đây là loại nghĩa mà người nói, người viết thật sự muốn đề cập đến. |
Ví dụ: Có công mài sắt, có ngày nên kim. (Tục ngữ) Nghĩa tường minh: Nếu bỏ công sức ra mài một thanh sắt thì có ngày sẽ có được một cây kim | Nghĩa hàm ẩn: Nếu kiên trì, nỗ lực vượt qua khó khăn, thử thách thì có ngày sẽ thành công. |
2. Xác định nghĩa của các thành ngữ sau và đặt câu có sử dụng các thành ngữ ấy:
a. Vung tay quá trán
b. Rán sành ra mỡ
c. Vắt cổ chày ra nước
d. Ném tiền qua cửa sổ
Hướng dẫn trả lời:
Thành ngữ | Nghĩa |
Vung tay quá trán | Chi dùng quá hoang phí, không có chừng mực. |
Rán sành ra mỡ | 1. Keo kiệt, hà tiện, bủn xỉn một cách quá đáng. 2. Chuyện phi lí, không thể có, không thể làm được. |
Vắt cổ chày ra nước | Bủn xỉn, keo kiệt quá đáng. |
Ném tiền qua cửa sổ | Tiêu pha quá nhiều, phung phí tiền của một cách lãng phí. |
3. Xác định nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn trong các trường hợp sau:
a. - Chó khôn chớ cắn càn.
- Đất nứt con bọ hung.
(Truyện cười dân gian Việt Nam, Đất nứt con bọ hung)
b. Ăn cỗ đi trước, lội nước theo sau.
(Tục ngữ)
Hướng dẫn trả lời:
a.
Nghĩa tường minh: chó khôn sẽ không hung hăng, liều lĩnh làm bừa
Nghĩa hàm ẩn:
- “Chó khôn chớ cắn càn” (đặt trong tương quan với vế đối của ông Tú Cát Lợn cấn ăn cám tốn): so sánh ông Tú Cát với chó – loài vật người Việt thường được dùng để chửi.
- “Đất nứt con bọ hung” (đặt trong tương quan với vế đối của Tú Cát Trời sinh ông Tú Cát): so sánh ông Tú Cát với bọ hung – một con vật sống ở nơi dơ bẩn.
=> Cả hai vế đối đều thể hiện rất rõ thái độ châm biếm ông Tú Cát.
b.
Nghĩa tường minh:
- Ăn cỗ đi trước: ăn cỗ là được ăn ngon, đi trước để dành chỗ tốt, để bàn cỗ còn sạch sẽ, thức ăn dồi dào. Nếu đi sau, đi trễ, bàn cỗ không còn tươm tất, đôi khi còn bị thiếu phần, sẽ không an được nhiều.
- Lội nước theo sau: lội nước là công việc nguy hiểm, nước sông luôn có hố trũng, mô trơn, nơi nào đá ghềnh cọc nhọn. chính vì thế mà đi sau sẽ tránh dược những hiểm họa mà người trước gặp phải khi qua sông.
Nghĩa hàm ẩn:
- Khi có lợi lộc, thời cơ phải nhanh hơn người khác để có được những điều tốt đẹp về cho mình.
- Những điều khó khăn, nguy hiểm luôn để người khác làm trước, nguy hiểm thì mình không làm, người khác sẽ dành hết những nguy hiểm khó khăn.
- Chỉ nghĩ đến lợi ích của bản thân, không nghĩ đến người khác.
- Khi cảm thấy không an toàn, bất trắc sẽ đùn đẩy cho người khác, mình hưởng lợi.
4. Theo em, nghĩa hàm ẩn do người nói/ người viết tạo ra và nghĩa hàm ẩn do người nghe/ người đọc suy ra có phải lúc nào cũng trùng nhau không? Vì sao? Hãy tìm một ví dụ và phân tích.
Hướng dẫn trả lời:
Theo em, nghĩa hàm ẩn do người nói/ người viết tạo ra và nghĩa hàm ẩn do người nghe/ người đọc suy ra không phải lúc nào cũng trùng nhau. Bởi bạn đọc có suy nghĩ rất phong phú mà nhiều khi tác giả chưa nói được hết các nghĩa hàm ẩn.
Một bác sĩ nọ chuyên khám bệnh bằng suy đoán. Một hôm ông dẫn người học trò đi thực tế. Đến nhà một cô gái nọ, sau khi quan sát phòng cô gái, ông phán ngay: bệnh của cô là do ăn sôcôla quá nhiều, muốn khỏi bệnh thì hãy bớt ăn nó đi. Sau khi ra về, người học trò cứ thắc mắc hoài không biết lý do nào mà thầy lại kết luận như thế. Anh hỏi và được ông trả lời: Anh có thấy trên kệ sách cô ta chưng bày rất nhiều con thỏ có biểu tượng Orion đó không, để có một con thỏ ấy phải mua hàng chục hộp sôcôla, huống gì nhà cô ấy có đến hàng chục con? Một thời gian sau, bác sĩ cho anh được trực tiếp khám bệnh, anh vào khám cho một quả phụ nọ, vì lần đầu tiên cầm ống nghe nên trong lúc quá sợ anh làm rớt ống nghe xuống đất. Khi nhặt nó lên, anh mạnh dạn phán rằng: bệnh của cô là do đi nhà thờ quá nhiều, nếu cô có thể bỏ thói quen ấy thì bệnh sẽ khỏi. Đến lần này thì chính ông bác sĩ cũng không thể nào đoán được cái lý do nào để anh đi đến kết luận đó. Nóng ruột, bác sĩ hỏi:
- Làm thế nào mà anh có thể kết luận kì cục thế?
- Bác sĩ có nhớ là lúc tôi làm rơi cái ống nghe không?
- Nhớ, mà làm sao?
- Khi cúi xuống nhặt nó, tôi thấy một cha xứ đang núp ở dưới giường cô ta.
- Thì ra thế.
= > Nghĩa hàm ẩn: bệnh của cô là do đi nhà thờ quá nhiều
= > Bài học rút ra: Sở dĩ ông bác sĩ không tài nào hiểu được cái lý do trên là vì ông không có một tri thức nền cần thiết, từ đó nó mới tạo ra một sự đánh đố. Mặt khác, phát ngôn đi nhà thờ quá nhiều tạo ra một hàm ý là cô quá phụ đang có một quan hệ bất chính với ông cha xứ.
5. Viết lời thoại của em trong các tình huống sau và phân tích nghĩa hàm ẩn (nếu có):
a.Em từ chối (một cách lịch sự) khi An, bạn cùng lớp rủ em đi ăn.
b. Em chê (một cách nhẹ nhàng, trêu đùa) khi ăn một món ăn do An nấu.
c. Em xin mẹ tiền tiêu vặt tuần này.
Hướng dẫn trả lời:
Tình huống | Lời thoại | Nghĩa hàm ẩn |
Em từ chối (một cách lịch sự) khi An, bạn cùng lớp rủ em đi ăn. | Tiếc thật đấy! Giá như An nói sớm hơn. | Mình không thể đi ăn cùng An được. |
Em chê (một cách nhẹ nhàng, trêu đùa) khi ăn một món ăn do An nấu. | Hình như hôm nay An mới mua muối phải không? | Món ăn này mặn quá! |
Em xin mẹ tiền tiêu vặt tuần này. | Mẹ ơi, hôm nay là thứ Hai rồi ạ (trong ngữ cảnh mẹ cho tiền tiêu vặt vào đầu tuần) | Mẹ ơi, mẹ cho con xin tiền tiêu vặt tuần này nhé. |
6. Các từ ngữ in đậm dưới đây được sử dụng ở vùng miền nào? Chúng có tác dụng gì trong việc biểu đạt giá trị tác phẩm?
a. – Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
- Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả!
( Truyện cười dân gian Việt Nam, Khoe của)
b. Tìm bậu, bậu đã lấy chồng,
Bậu thương như thế, mặn nồng làm sao?
(Ca dao)
Hướng dẫn trả lời:
a. “lợn” trong câu chuyện cười Khoe của phản ánh chân thực lời ăn tiếng nói hằng ngày của người miền Bắc.
b. “bậu” là từ được sử dụng ở miền Nam, là từ người con trai dùng để gọi vợ hay người yêu (khi nói với vợ, với người yêu, tỏ ý thân thiết). Từ này đã làm nên màu sắc rất riêng (màu sắc Nam Bộ) cho câu ca dao