Soạn siêu ngắn lịch sử 11 Cánh diều bài 7 Khái quát về chiến tranh bảo vệ tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

KIẾN THỨC MỚI

1. Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

a. Vị trí địa lí chiến lược của Việt Nam

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 1 (SGK trang 24), trình bày vị trí địa chiến lược của Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

- Việt Nam nằm trên trục đường giao thông quan trọng kết nối châu Á và châu Đại Dương, Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. 

- Là cầu nối giữa Trung Quốc với khu vực Đông Nam Á, giữa Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo. 

=> Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có vị trí địa chiến lược quan trọng. 

b. Vai trò, ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trọng lịch sử Việt Nam

Câu hỏi: Phân tích vai trò và ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam.
Đáp án:

Thắng lợi của các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam góp phần bảo vệ vững chắc nền độc lập, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình xây dựng và phát triển đất nước.

2. Một số cuộc kháng chiến thắng lợi tiêu biểu 

a. Kháng chiến chống quân Nam Hán (938)

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và tư liệu, trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán năm 938.

Hướng dẫn trả lời:

Cuối năm 938, quân Nam Hán sang xâm lược nước ta. Ngô Quyền đã cho người đóng cọc gỗ đã được vót nhọn ở vùng cửa sông Bạch Đằng. Trận địa phục kích của quân Ngô Quyền đã khiến quân Nam Hán bị thất bại.

b. Kháng chiến chống quân Tống (981)

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và tư liệu, trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống Tống năm 981.

Hướng dẫn trả lời:

Đầu năm 981, quân Tống tiến hành xâm lược Đại Cồ Việt. Lê Hoàn trực tiếp tổ chức và lãnh đạo cuộc kháng chiến. 

Khi quân Tống kéo đến sông Chi Lăng, Lê Hoàn dụ bắt được Nhân Bảo, đem chém. Quân do Lưu Trừng lãnh đạo phải rút lui sau đó vua Tống phải xuống chiếu rút quân về.

c. Kháng chiến chống quân Tống (1075-1077)

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát Hình 3 (SGK, tr.45), trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Tống năm 1075-1077.

Hướng dẫn trả lời:

- Tháng 10-1075, nhà Lý bất ngờ tấn công vào châu Ung và châu Khâm, châu Liêm. Sau khi rút quân về nước, nhà Lý khẩn trương chuẩn bị kháng chiến. 

- Đầu năm 1076, quân Tống chia làm hai đạo tiến vào Đại Việt và bị chặn lại ở phòng tuyển bên bờ sông Như Nguyệt. Quân Tống nhiều lần tổ chức vượt sông đánh sang phòng tuyến của quân nhà Lý nhưng đều thất bại. Lúc này, nhà Lý chủ động kết thúc chiến tranh bằng cách đề nghị giảng hoà. Quân Tống nhanh chóng chấp nhận và rút quân về nước.

d. Ba lần kháng chiến chống quân Mông – Nguyên (1258 – 1288)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính của ba lần kháng chiến chống quân Mông-Nguyên (1258-1288).

Hướng dẫn trả lời:

e. Kháng chiến chống quân Xiêm (1785)

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và tư liệu, trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785).

Hướng dẫn trả lời:

- Giữa năm 1784, 5 vạn quân Xiêm kéo vào Gia Định với danh nghĩa giúp Nguyễn Ánh. - Đầu năm 1785, lực lượng Tây Sơn do Nguyễn Huệ trên sông Tiền  đã diễn ra trận đánh quyết định giữa quân Tây Sơn và quân Xiêm. Quân Xiêm thua to bỏ chạy.

g. Kháng chiến chống quân Thanh (1789)

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 6 (SGK, tr.48), trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Thanh năm 1789.

Hướng dẫn trả lời:

- Cuối năm 1788, 29 vạn quân Thanh tiến vào Đại Việt. 

- Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế tại Phú Xuân (12-1788), rồi nhanh chóng tiến quân ra Bắc.

- Quân Tây Sơn lần lượt tiêu diệt các đồn luỹ của quân Thanh đóng. Quân Thanh nhanh chóng tan vỡ. Tôn Sĩ Nghị hốt hoảng tháo chạy về nước.

h. Nguyên nhân thắng lợi

Câu hỏi: Giải thích nguyên nhân chính dẫn đến thắng lợi của các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong lịch sử Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

- Do tinh thần đoàn kết, yêu nước của nhân dân ta. 

- Do ta có những kế sách đánh giặc vô cùng tài tình.

3. Một số cuộc kháng chiến không thành công

a. Kháng chiến chống quân Triệu (thế kỉ II TCN)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Triệu thế kỉ II TCN. 

Hướng dẫn trả lời:

- Năm 207 TCN, Triệu Đà lập nước Nam Việt ở phía nam Trung Quốc, sau đó tiến hành chiến tranh mở rộng lãnh thổ ra bên ngoài.

- Năm 179 TCN, Triệu Đà sai quân đánh Âu Lạc, An Dương Vương thất bại nhanh chóng.

b. Kháng chiến chống quân Minh (đầu thế kỉ XV)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Minh đầu thế kỉ XV.

Hướng dẫn trả lời:

- Cuối năm 1406, nhà Minh đem quân tiến đánh Đại Ngu. Nhà Hồ tổ chức chặn đánh từ biên giới nhưng thất bại, phải rút về bờ nam sông Hồng rồi tập trung cố thủ ở thành Đa Bang. Kháng cự thất bại, Hồ Quý Ly chạy vào trấn Lâm An và bị bắt tại cửa biển Kỳ La. Cuộc kháng chiến chống quân Minh thất bại.

c. Kháng chiến chống thực dân Pháp (nửa sau thế kỉ XIX)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nửa sau thế kỉ XIX.

Hướng dẫn trả lời:

• Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha nổ súng tấn công Đà Nẵng, mở đầu quá trình xâm lược Việt Nam.

• 1859-1867: đánh chiếm các tỉnh miền Đông, Tây Nam Kì. Quân dân triều đình Huế kháng cự không hiệu quả. 

• 1873: Phán tấn công Bắc Kì lần thứ nhất; chiến thắng Cầu Giấy lần thứ nhất.

• 1882 -1883: Pháp tấn công Bắc kì lần thứ hai; chiến thắng Cầu Giấy lần thứ hai.

• 1883-1884: Pháp tấn công Thuận An, triều đình Huế và Pháp kí Hiệp ước Hác-măng và Hiệp ước Pa-tơ-nốt.

d. Nguyên nhân không thành công

Câu hỏi: Giải thích nguyên nhân không thành công của một số cuộc kháng chiến trong lịch sử Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

• Triều đình Âu Lạc đã mất cảnh giác, không có sự phòng bị, dẫn đến thất bại nhanh chóng.

• Trong cuộc kháng chiến chống quân Minh, nhà Hồ thất bại do không có đường lối kháng chiến đúng đắn, tiến hành cải cách còn nhiều hạn chế, ...

• Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhà Nguyễn không có đường lối kháng chiến đúng đắn, thiếu quyết đoán, vũ khí ta còn thô sơ lạc hậu, ...

LUYỆN TẬP 

Câu hỏi 1. Lập bảng tóm tắt nội dung chính của các cuộc kháng chiến thắng lợi tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam theo gợi ý: thời gian, địa điểm, đối tượng xâm lược, những trận đánh lớn, kết quả.

Hướng dẫn trả lời:

VẬN DỤNG

Câu hỏi 2: Trên cơ sở kiến thức đã học, rút ra những bài học lịch sử cơ bản từ lịch sử chống ngoại xâm của Việt Nam. Những bài học lịch sử đó có ý nghĩa như thế nào đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay?

Hướng dẫn trả lời:

Cần đoàn kết toàn dân tộc, huy động sức mạnh toàn dân tộc và có những kế hoạch đánh giặc tài tình, biết chớp thời cơ. Những bài học đó vẫn có ý nghĩa to lớn đến tận ngày nay, đoàn kết toàn dân tộc để xây dựng được một sức mạnh to lớn giúp nước ta ngày càng phát triển.

Câu hỏi 3: Sưu tầm tư liệu lịch sử về một cuộc kháng chiến thắng lợi tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học.

Hướng dẫn trả lời:

Tham khảo: Tư liệu về cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785)

♦ Hoàn cảnh:

- Cuối tháng 7/1784, vua Xiêm tiến sang xâm lược Đại Việt theo 2 đường thủy bộ.

- Cuối năm 1784, quân Xiêm - Nguyễn chiếm được một số vùng đất phía Tây Gia Định, đóng quân ở căn cứ Trà Tân, sau đó gấp rút chuẩn bị lực lượng để tiến đánh thành Mỹ Tho và Gia Định. 

♦ Diễn biến chính

- Được tin quân Xiêm đang hoành hành tại Gia Định, các thủ lĩnh Tây Sơn quyết định tổ chức phản công. Nguyễn Huệ được cử làm tổng chi huy cuộc phản công này.

- Năm 1785, trong trận Rạch Gầm - Xoài Mút, khi bị hỏa lực của quân Tây Sơn áp đảo, quân Xiêm hết sức hốt hoảng và đội hình bị rối loạn, vô số quân địch bị giết chết tại trận.

♦ Kết quả: gần 4 vạn quân Xiêm bị tiêu diệt, buộc phải rút về nước; quân Tây Sơn làm chủ vùng Gia Định.