Soạn siêu ngắn lịch sử 11 Cánh diều bài 8 Một số cuộc khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng trong lịch sử Việt Nam (từ thế kỉ III TCN đến cuối thế kỉ XIX)

1. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong thời kì Bắc thuộc

a. Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (40-43)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính và nêu ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng.

Hướng dẫn trả lời:

- Năm 40, Hai Bà Trưng khởi nghĩa ở Hát Môn (Phúc Thọ, Hà Nội). 

- Nghĩa quân đánh chiếm Mê Linh, Cổ Loa và Luy Lâu. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi bước đầu, Trưng Trắc lên làm vua. 

- Năm 43, khởi nghĩa Hai Bà Trưng bị đàn áp. 

Ý nghĩa:  là cuộc đấu tranh vũ trang lớn đầu tiên, thể hiện sức mạnh và ý chí quật cường của phụ nữ Việt Nam.

b. Khởi nghĩa Bà Triệu (248)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính và nêu ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu.

Hướng dẫn trả lời:

• Năm 248, Triệu Quốc Đạt và Triệu Thị Trinh lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa ở Cửu Chân. 

• Nhà Ngô huy động một lực lượng lớn mới dần áp được.

Ý nghĩa:  thể hiện tinh thần kiên cường, bất khuất của nhân dân ta, khẳng định sức mạnh và ý chí của phụ nữ Việt Nam.

c. Khởi nghĩa Lý Bí (542-602)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính và nêu ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lý Bí.

Hướng dẫn trả lời:

- Năm 542, Lý Bí khởi nghĩa chống nhà Lương. 

- Năm 544, cuộc khởi nghĩa thắng lợi, thành lập nước Vạn Xuân. 

- Năm 545, nhà Lương cho quân sang xâm lược. 

-  Năm 602, nhà Tùy đem quân sang đàn áp, cuộc khởi nghĩa thất bại.

Ý nghĩa: thể hiện ý chí và sức mạnh của người Việt, để lại nhiều bài học và kinh nghiệm quý báu.

d. Khởi nghĩa Phùng Hưng (cuối thế kỉ VIII)

Câu hỏi: Trình bày nội dung chính và nêu ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng.

Hướng dẫn trả lời:

- Khoảng năm 776, Phùng Hưng khởi nghĩa ở Đường Lâm. 

- Năm 791, nhà Đường đem quân đàn áp.

Ý nghĩa:  thể hiện ý chí và quyết tâm giành lại độc lập, tự chủ của người Việt.

2. Khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427)

a. Bối cảnh lịch sử

Câu hỏi: Nêu bối cảnh lịch sử của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Hướng dẫn trả lời:

- Năm 1407, nước ta bị nhà Minh đô hộ, nhà Minh đã thi hành chính sách cai trị, bọc lột nặng nề đối với nhân dân Việt Nam.

• Về hành chính, đặt Đại Ngu thành quận Giao Chỉ, chia thành các phủ, huyện để cai trị.

• Về kinh tế – xã hội, đặt ra nhiều thứ thuế nặng nề.

• Về văn hoá, bắt dân ta phải theo phong tục của Trung Hoa. 

• Dưới ách thống trị của nhà Minh, nhân dân ta đã nổi dậy ở nhiều nơi.

- Lê Lợi – một hào trưởng có uy tín lớn ở vùng Lam Sơn chọn Lam Sơn làm căn cứ cho cuộc khởi nghĩa.

b. Diễn biến chính

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát Hình 7, trình bày diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Hướng dẫn trả lời:

- Tháng 2 - 1418, Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn.

- Những năm đầu, lực lượng nghĩa quân còn yếu và gặp nhiều khó khăn. Quân Minh tấn công nhiều lần, nghĩa quân phải rút lên núi Chí Linh ba lần.

- Năm 1424, Giải phóng Nghệ An.

- Cuối năm 1426, chiến thắng tại trận Tốt Động - Chúc Động.

- Tháng 10 - 1427, chiến thắng tại trận Chi Lăng - Xương Giang.

- Tháng 1 - 1428, quân Minh rút hết về nước, đất nước hoàn toàn giải phóng.

=> Cuộc khởi nghĩa kết thúc thắng lợi.

c. Ý nghĩa lịch sử

Câu hỏi: Nêu ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Hướng dẫn trả lời:

Cuộc khởi nghĩa thắng lợi đã chấm dứt thời kì đó hộ của nhà Minh, khôi phục nền độc lập dân tộc, mở ra thời kì phát triển mới của đất nước.

3. Phong trào Tây Sơn (cuối thế kỉ XVIII)

a. Bối cảnh lịch sử

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu kết hợp quan sát Hình 8, trình bày bối cảnh lịch sử của phong trào Tây Sơn.

Hình 8. Tượng Quang Trung tại Bảo tàng Quang Trung (Bình Định)

Hướng dẫn trả lời:

- Từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII, chế độ phong kiến Việt Nam khủng hoảng trầm trọng.

• Về chính trị, bộ máy quan lại các cấp công kính và tệ tham nhũng trở nên nghiêm trọng. 

• Về kinh tế, chế độ thuế khoá, binh dịch nặng nề làm cho đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn.

=> Chế độ phong kiến lầm vào khủng hoảng khiến cho mâu thuẫn xã hội cực kỳ gay gắt, các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra liên tiếp...

b. Diễn biến chính

Câu hỏi: Trình bày những diễn chính của phong trào Tây Sơn.

Hướng dẫn trả lời:

• 1773-1777: Tây Sơn lật đỗ chính quyền họ Nguyễn

• 1785: Nguyễn Ánh cầu viện vua Xiêm. Tháng 1 năm 1785, Nguyễn Huệ kéo quân vào Gia Định và bố trí trận địa ở khúc sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút để tiêu diệt quân địch. 

• 1786: Quân Tây Sơn tiến quân ra Bắc Hà diệt họ Trịnh. 

• 1788: Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiện là Quang Trung, tiến quân ra Bắc.

• 1789: Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa (Hà Nội), đánh tan 29 vạn quân Thanh.

c. Ý nghĩa lịch sử

Câu hỏi: Nêu ý nghĩa của phong trào Tây Sơn.

Hướng dẫn trả lời:

- Lật đổ chính quyền phong kiến thối nát Nguyễn- Trịnh- Lê, đã xóa bỏ ranh giới chia cắt đất nước, đặt nền tảng thống nhất quốc gia.

4. Một số bài học lịch sử

Câu hỏi: Nêu giá trị các bài học lịch sử của các cuộc khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Hướng dẫn trả lời:

- Quá trình vận động, tập hợp quần chúng nhân dân cũng thể hiện tính chất dân tộc và chính nghĩa của các cuộc đấu tranh giành lại độc lập hoặc chống ách áp bức bóc lột.

- Về xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc là yếu tố đóng vai trò nền tảng, then chốt. 

- Về nghệ thuật quân sự nổi bật là nghệ thuật tiến hành chiến tranh nhân dân. 

- Để lại nhiều bài học lịch sử của các cuộc khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng trong lịch sử Việt Nam. 

LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: Lập bảng tóm tắt nội dung chính của các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong thời kì Bắc thuộc theo gợi ý: thời gian, địa điểm, lãnh đạo, những trận đánh lớn, kết quả.

Hướng dẫn trả lời:

VẬN DỤNG

Câu hỏi 2: Sưu tầm một số tư liệu lịch sử về phong trào Tây Sơn và sử dụng tư liệu đó để giới thiệu về phong trào Tây Sơn với thầy cô, bạn học.

Hướng dẫn trả lời:

♦ Hoàn cảnh:

- Từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII, chế độ phong kiến Việt Nam khủng hoảng trầm trọng.

• Về chính trị, bộ máy quan lại các cấp công kính và tệ tham nhũng trở nên nghiêm trọng. 

• Về kinh tế, chế độ thuế khoá, binh dịch nặng nề làm cho đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn.

=> Chế độ phong kiến lầm vào khủng hoảng khiến cho mâu thuẫn xã hội cực kỳ gay gắt, các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra liên tiếp...

♦ Diễn biến chính

• 1773-1777: Tây Sơn lật đỗ chính quyền họ Nguyễn

• 1785: Nguyễn Ánh cầu viện vua Xiêm. Tháng 1 năm 1785, Nguyễn Huệ kéo quân vào Gia Định và bố trí trận địa ở khúc sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút để tiêu diệt quân địch. 

• 1786: Quân Tây Sơn tiến quân ra Bắc Hà diệt họ Trịnh. 

• 1788: Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiện là Quang Trung, tiến quân ra Bắc.

• 1789: Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa (Hà Nội), đánh tan 29 vạn quân Thanh.

♦ Ý nghĩa:

+ Đập tan tham vọng và ý chí xâm lược Đại Việt của quân Xiêm, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền của dân tộc.

+ Thể hiện lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, dũng cảm, bất khuất đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.

Câu hỏi 3: Theo em, việc sử dụng tên các nhân vật lịch sử trong khởi nghĩa Lam Sơn và phong trào Tây Sơn để đặt tên đường, tên phố, tên trường học,.... thể hiện điều gì?

Hướng dẫn trả lời:

Ghi nhớ công ơn, nhỡ mãi những đóng góp của các nhân vật lịch sử trong khởi nghĩa Lam Sơn và phong trào Tây Sơn trong công cuộc bảo vệ, xây dựng đất nước.