Giải địa lí 11 cánh diều mới Bài 11 Vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên, dân cư, xã hội và kinh tế khu vực Đông Nam Á

MỞ ĐẦU

Đông Nam Á có vị trí địa lí chiến lược quan trọng, giàu tài nguyên thiên nhiên, dân cư đông với nguồn lao động dồi dào. Đây cũng là khu vực có nền văn hóa lâu đời, đa dạng và có nền kinh tế phát triển rất năng động. Vậy những đặc điểm đó có ảnh hưởng như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội của khu vực này?

Hướng dẫn trả lời: 

- Ảnh hưởng của đặc điểm về phạm vi lãnh thổ và vị trí địa lý:

• Góp phần tạo nên sự đa dạng về địa hình khí hậu, hệ động thực vật, khoáng sản…
• Tạo điều kiện thuận lợi để hầu hết các nước trong khu vực phát triển các ngành kinh tế biển, vị trí địa lý cũng đóng góp phần tạo nên sự năng động về kinh tế, sự đa dạng về văn hóa xã hội của khu vực.
• Tuy nhiên, Đông Nam Á cũng là nơi chịu ảnh hưởng của nhiều thiên tai và là nơi cạnh tranh ảnh hưởng của nhiều cường quốc trên thế giới.

- Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên tạo điều kiện cho các nước Mỹ Latinh phát triển đa dạng nhiều ngành kinh tế, nhưng cũng đặt ra những khó khăn nhất định trong việc phát triển cơ sở hạ tầng, định cư và sản xuất.

- Nhờ số dân đông, cơ cấu dân số trẻ nên các nước Đông Nam Á có lực lượng lao động dồi dào tạo thuận lợi lớn để phát triển kinh tế, thu hút đầu tư,... Tuy nhiên, sự phân bố dân cư không hợp lí dẫn tới khó khăn trong khai thác tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế; nhiều nước Đông Nam Á cũng phải đối mặt với các khó khăn như: an ninh xã hội, vấn đề việc làm, di cư...

KIẾN THỨC MỚI

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.1, hãy:

- Nêu đặc điểm vị trí địa lí và lãnh thổ của khu vực Đông Nam Á

- Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

- Đặc điểm về vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á nằm ở phía Đông-Nam châu Á, tiếp giáp Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, cầu nối giữa lục địa Á - Âu với lục địa Úc.
• Đông Nam Á bao gồm hệ thống bán đảo, đảo, quần đảo xen giữa biển rất phức tạp.
• Đông Nam Á có vị trí quan trọng, nơi giao thoa của nhiều nền văn hóa lớn, nơi các cường quốc cạnh tranh ảnh hưởng.
• Diện tích: 4,5 triệu km2, nằm từ khoảng vĩ độ 28oB đến khoảng vĩ độ 10oN, phần lớn nằm trong khu vực nội chí tuyến và khu vực hoạt động của gió mùa
• Gồm 11 quốc gia: Việt Nam, Lào, Campuchia, Singapo, Thái Lan, Mianma, Malaysia, Indonexia, Philippin, Brunay, Đông timo.

- Ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Đông Nam Á:

• Tạo điều kiện cho Đông Nam Á trong giao lưu phát triển các ngành kinh tế, đẩy mạnh các ngành kinh tế biển
• Tạo cho Đông Nam Á có một nền văn hóa đa dạng, giàu bản sắc
• Nằm ở nơi có nhiều thiên tai: động đất, núi lửa, sóng thần, bão, sạt lở,... ảnh hưởng rất lớn tới đời sống và sản xuất xủa người dân.

2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.1, hãy:

- Nêu đặc điểm về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của khu vực Đông Nam Á.

- Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến sự phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

* Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên:

- Địa hình, đất: có địa hình đa dạng, với các dạng địa hình như đồi núi, đồng bằng, bờ biển,...

• Địa hình đồi núi chiếm diện tích lớn, phân bố ở Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo, khu vực này có đất fe-ra-lít là chủ yếu.
• Địa hình đồng bằng: đồng bằng châu thổ lớn chủ yếu ở Đông Nam Á lục địa: đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Mê Công, đồng bằng Sa-lu-en, có đất phù sa màu mỡ.
• Địa hình bờ biển rất đa dạng với nhiều vũng, vịnh, đầm, phà, bãi cát,...

- Khí hậu: 

• Các địa hình khác nhau cũng mang đến đặc trưng về khí hậu.
• Khí hậu của Đông Nam Á mang tính chất nhiệt đới gió mùa.
• Đông Nam Á lục địa có khí hậu nhiệt đới gió mùa. Đặc trưng có mùa đông lạnh ở phía Bắc Việt Nam và Myanmar.
• Đông Nam Á hải đảo có khí hậu nhiệt đới gió mùa và xích đạo.

- Sông, hồ: có mạng lưới sông ngòi dày đặc, các sông nhiều nước, hàm lượng phù sa lớn, chế độ nước sông theo mùa. Có một số sông lớn như sông Mê Công, sông Hồng, sông Mê Nam, Xa-lu-en, I-ra-oa-đi,…

- Biển: có vùng biển rộng, nhiều như trường lớn, nhiều bãi biển đẹp, có nguồn khoáng sản và sinh vật biển phong phú.
- Sinh vật: có tài nguyên sinh vật rất phong phú và đa dạng, có diện tích rừng lớn, tài nguyên sinh vật đa dạng
- Khoáng sản: có khoáng sản đa dạng như sắt, ni-ken, đồng, thiếc, than, chì, dầu mỏ, khí tự nhiên,...trong đó nhiều khoáng sản có giá trị lớn.

* Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thên nhiên đến sự phát triển kinh tế- xã hộ icủa Đông Nam Á:

II. DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

1. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin, dựa vào bảng 11.1 và quan sát các hình 11.2, 11.3, hãy:

- Nêu đặc điểm dân cư của khu vực Đông Nam Á

- Phân tích tác động của đặc điểm dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á

Hướng dẫn trả lời: 

* Đặc điểm dân cư của khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á có dân số đông và tăng nhanh, 668,4 triệu người (năm 2020), chiếm khoảng 8,6% dân số thế giới

• Tỉ lệ gia tăng dân số đang có xu hướng giảm nhưng vẫn ở mức cao

• Cơ cấu dân số đang chuyển dịch theo hướng già hóa

• Dân cư phân bố không đều, tập trung ở các đồng bằng, hạ lưu sông và vùng ven biển.

• Mật độ dân số trung bình 148 người/km2 (năm 2020) và có sự chênh lệch giữa các quốc gia.

• Đô thị hóa ở các quốc gia Đông Nam Á đang được đẩy mạnh, tuy nhiên tỉ lệ dân thành thị chưa có.

• Là khu vực có nhiều dân tộc sinh sống.

* Tác động của đặc điểm dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á: Tạo nên một nền văn hóa đa dạng và giàu bản sắc; tạo cho Đông Nam Á nguồn lao động dồi dào, thị trường tiêu thụ rộng lớn, thuận lợi để phát triển kinh tế và thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, đặc điểm này cũng gây nhiều sức ép về giải quyết việc làm, nhà ở,..

2. Xã hội 

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 11.2, hãy:

- Trình bày đặc điểm xã hội của khu vực Đông Nam Á

- Phân tích tác động của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

* Đặc điểm xã hội của khu vực Đông Nam Á:

• Các quốc gia có nhiều dân tộc

• Một số dân tộc phân bố rộng → ảnh hưởng quản lí, xã hội, chính trị.
• Là nơi giao thoa của nhiều nền văn hóa và tôn giáo lớn.
• Phong tục, tập quán, sinh hoạt văn hóa có nhiều nét tương đồng.

* Tác động của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á: 

Thuận lợi:

• Là nơi giao thoa văn hoá của nhiều nước lớn trên thế giới (Ấn Độ, Nhật Bản, Âu, Mĩ,..), ngoài ra các nước Đông Nam Á còn tiếp nhận nhiều giá trị văn hóa, tôn giáo xuất hiện trong lịch sử nhân loại.
• Các nước Đông Nam Á có nhiều nét tương đồng về phong tục, tập quán, trong sinh hoạt văn hoá, sản xuất,…

Khó khăn:

• Các quốc gia Đông Nam Á  là các quốc gia có nhiều dân tộc. Tuy nhiên có một số các dân tộc phân bố rộng, không theo biên giới quốc gia, gây khó khăn trong việc quản lí, ổn định chính trị, xã hội ở mỗi quốc gia.

• Khu vực Đông Nam Á có đến 11 quốc gia, hầu như mỗi quốc gia đều có nhiều dân tộc và ngôn ngữ khác nhau dẫn đến sự bất đồng về ngôn ngữ giữa các quốc gia dân tộc, mâu thuẫn tôn giáo,…

III. KINH TẾ

1. Tình hình phát triển kinh tế chung

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 11.3, hãy trình bày và giải thích về tình hình phát triển kinh tế chung của khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

- Từ cuối thập kỉ 80, đầu thập kỉ 90 của thế kỉ XX, các nước Đông Nam Á tiến hành đổi mới kinh tế, nền kinh tế có sự chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và ngày càng có vị thế trong nền kinh tế châu Á và thế giới.

- GDP của khu vực Đông Nam Á tăng khá nhanh. Năm 2015, GDP của khu vực là 2 527 tỉ USD, đến năm 2020 đạt 3 083,3 tỉ USD. In-đô-nê-xi-a là nước có GDP cao nhất khu vực.

- Tốc độ tăng trưởng kinh tế có sự khác nhau giữa các giai đoạn và giữa các nước. Giai đoạn 2010 - 2015, tốc độ tăng trưởng tăng trưởng kinh tế trung bình của khu vực đạt khoảng 5,5%; giai đoạn 2015 - 2020 đạt khoảng 4 - 5%.

- Cơ cấu kinh tế ở phần lớn các nước Đông Nam Á có sự chuyển dịch theo hướng tích cực.

2. Các ngành kinh tế

a) Nông nghiệp

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.4 hãy:

- Kể tên một số cây trồng, vật nuôi chủ yếu ở khu vực Đông Nam Á và trình bày sự phân bố của các cây trồng, vật nuôi đó.

- Cho biết nhân tố nào đã giúp cho Đông Nam Á có ngành lâm nghiệp và thủy sản phát triển.

Hướng dẫn trả lời: 

- Một số cây trồng, vật nuôi chủ yếu ở khu vực Đông Nam Á:

• Cây trồng: lúa, cây ăn quả, cao su, chè, mía đường, cà phê,...

• Vật nuôi: trâu, bò, lợn, gia cầm,...

+ Lúa gạo là cây lương thực chính, được trồng nhiều ở các nước: In-đô-nê-xi-a, Thái Lan, Việt Nam.

+ Cao su: được trồng nhiều ở Thái Lan, Ma-lai-xi-a, In-đô-nê-xi-a và Việt Nam

+ Cà phê: được trồng nhiều ở Việt Nam, In-đô-nê-xi-a,...

+ Dừa: được trồng nhiều ở Phi-líp-pin, Thái Lan, Ma-lai-xi-a và Việt Nam

+ Cây ăn quả: được trồng nhiều ở Thái Lan, Việt Nam, Phi-líp-pin, In-đô-nê-xi-a.

+ Vật nuôi chủ yếu ở In-đô-nê-xi-a, Thái Lan, Việt Nam, Phi-líp-pin

- Các nhân tố giúp cho Đông Nam Á có ngành lâm nghiệp và thủy sản phát triển:

+ Lâm nghiệp: do điều kiện tự nhiên thuận lợi

+ Thủy sản: 

• Đánh bắt thủy sản: do có sự đầu tư về trang thiết bị, áp dụng khoa học kĩ thuật trong đánh bắt, đẩy mạnh việc đánh bắt xa bờ

• Nuôi trồng thủy sản: nhờ có lợi thế về diện tích mặt nước như: sông, hồ, vũng, vịnh,... Trong quá trình phát triển, các quốc gia cũng đặt ra một số vấn đề bảo vệ môi trường, giữ vững diện tích rừng ngập mặn, ứng dụng công nghệ tiên tiến vào nuôi trồng và chế biến, hướng đến phát triển bền vững.

b) Công nghiệp

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.5, hãy:

- Kể tên một số ngành công nghiệp quan trọng của Đông Nam Á.

- Nêu những nguyên nhân làm cho công nghiệp của Đông Nam Á phát triển

Hướng dẫn trả lời: 

- Một số ngành công nghiệp quan trọng của Đông Nam Á: cơ khí, điện tử - tin học, chế biến thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng, khai thác khoáng sản, công nghiệp dệt may...

- Nguyên nhân làm cho công nghiệp Đông Nam Á phát triển:

• Nguồn nguyên liệu dồi dào

• Lao động đông

• Thị trường tiêu thụ rộng lớn

• ....

c) Dịch vụ

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 11.5, hãy trình bày và giải thích tình hình phát triển ngành dịch vụ của khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

- Tình hình phát triển của ngành dịch vụ của khu vực Đông Nam Á:

• Ngành này phát triển với tốc độ khá nhanh, tỉ trọng đóng góp ngày càng cao trong cơ cấu GDP của khu vực (năm 2020 là 49,7%)
• Cơ cấu ngành dịch vụ ngày càng đa dạng
• Hiện nay, nhiều nước đã đầu tư cơ sở hạ tầng, mở rộng quy mô, ứng dụng công nghệ tiên tiến để nâng cao chất lượng dịch vụ.
• Các nước có ngành dịch vụ phát triển: Xin-ga-po, Ma-lai-xi-a, Thái Lan,...
• Các ngành dịch vụ chủ yếu: giao thông vận tải, bưu chính viễn thông, du lịch, thương mại, tài chính ngân hàng,...

LUYỆN TẬP

Bài tập 1: Quan sát hình 11.3, hãy đọc tên các nước có mật độ dân số trên 200 người/km2 và các đô thị có dân số từ 5 đến 10 triệu người, từ 10 triệu người trở lên ở khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

• Các nước có mât độ dân số trên 200 người/km2: Việt Nam, Phi-líp-pin

• Các đô thị có dân số từ 5 đến 10 triệu người: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Y-a-gun, Lua-la Lăm-pơ, Xin-ga-po

• Các đô thị có số dân trên 10 triệu người: Băng Cốc, Gia-các-ta, Ma-ni-la

Bài tập 2: Quan sát hình 11.4, hãy hoàn thành bảng thông tin phân bố các cây trồng, vật nuôi chủ yếu ở Đông Nam Á theo mẫu vào vở ghi.

Hướng dẫn trả lời: 

VẬN DỤNG

Bài tập: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

3. Lựa chọn và giới thiệu về một ngành công nghiệp của Đông Nam Á

4. Tìm hiểu về một địa điểm du lịch ở Đông Nam Á và giới thiệu về địa điểm du lịch này với bạn bè.

Hướng dẫn trả lời: 

Tham khảo: 

Ngành công nghiệp Đông Nam Á đã có sự phát triển đáng kể trong những năm gần đây, và một trong các ngành nổi bật là ngành công nghiệp dệt may.

Ngành công nghiệp dệt may Đông Nam Á có sức hút với sự đa dạng và linh hoạt trong sản xuất các sản phẩm may mặc từ quần áo, giày dép, túi xách, phụ kiện đến đồ nội thất và trang trí. Các quốc gia như Việt Nam, Indonesia, Thái Lan và Campuchia đóng góp lớn vào ngành công nghiệp này, thu hút sự quan tâm của các công ty quốc tế và người tiêu dùng trên toàn cầu.

Đông Nam Á có nhiều lợi thế để phát triển ngành công nghiệp dệt may. Với lao động dồi dào, giá thành sản xuất thấp và khả năng cung cấp nguyên liệu đa dạng, khu vực này đã trở thành một trong những trung tâm sản xuất dệt may hàng đầu thế giới. Ngoài ra, các quốc gia Đông Nam Á cũng chú trọng đào tạo lao động chuyên nghiệp và đầu tư vào công nghệ, gia công, và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Sản phẩm dệt may từ Đông Nam Á được biết đến với chất lượng cao, thiết kế đa dạng và giá cả cạnh tranh. Các công ty trong khu vực đã xây dựng quy trình sản xuất hiện đại và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn lao động và bảo vệ môi trường. Điều này giúp họ thực hiện các đơn đặt hàng lớn từ các thương hiệu nổi tiếng trên thế giới.

Ngành công nghiệp dệt may Đông Nam Á đóng góp lớn vào phát triển kinh tế và tạo việc làm cho hàng triệu người dân trong khu vực. Ngoài ra, ngành này còn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao thu nhập và cải thiện điều kiện sống cho người lao động.

Tuy nhiên, cũng cần nhắc đến một số thách thức mà ngành công nghiệp dệt may Đông Nam Á đang phải đối mặt như cạnh tranh từ các quốc gia khác, tăng cường quản lý chuỗi cung ứng, và thích ứng với các yêu cầu mới về bền vững và trách nhiệm xã hội.

Tóm lại, ngành công nghiệp dệt may Đông Nam Á đã thể hiện sự phát triển và tiềm năng với sự đa dạng sản phẩm và chất lượng cao. Đây là một ngành công nghiệp quan trọng đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững của khu vực.