Bài tập 1: Đọc lại văn bản Cầu hiền chiếu trong SGK Ngữ văn 11, tập một (tr.76 – 78) và trả lời các câu hỏi:

Câu 1. Vua Quang Trung có dụng ý gì khi cho ban bố Cầu hiền chiếu?

A. Thăm dò lòng dạ của những người từng làm việc trong triều đại cũ. 

B. Mời người hiền tài làm việc với triều đại mới, xây dựng đất nước. 

C. Biết được mức độ trung thành của những người theo triều đại mới. 

D. Thể hiện quyền uy trong bối cảnh triều đại mới đang được xây dựng. 

Hướng dẫn trả lời:

B

Câu 2. Trong Câu hiền chiếu, vua Quang Trung thể hiện thái độ như thế nào đối với người hiền tài?

A. Mời gọi chân thành

B. Bề trên, trịch thượng

C. Cảnh giác, nghi kị

D. Hạ cố ban ơn

Hướng dẫn trả lời:

A

Câu 3. Để nói về đặc điểm của văn bản Cầu hiền chiếu, cụm từ nào sau đây phù hợp nhất?

A. Diễn giải vấn đề tỉ mỉ, tường tận 

B. Thể hiện cảm xúc dồi dào, sâu lắng

C. Trình bày vấn đề rõ ràng, mạch lạc 

D. Lập luận giàu sức thuyết phục “chiếu”

Hướng dẫn trả lời:

D

Câu 4. Từ “chiếu” trong Cầu hiền chiếu và từ trong câu “Nay trẫm đang ghé chiếu lắng nghe, ngày đêm mong mỏi, nhưng những người học rộng tài cao chưa thấy có ai tìm đến thuộc quan hệ gì?

A. Hai từ đồng âm

B. Hai từ đồng nghĩa

C. Hai từ trái nghĩa

D. Hai từ Hán Việt

Hướng dẫn trả lời:

A

Bài tập 2: Đọc lại văn bản Tôi có một ước mơ trong SGK Ngữ văn 11, tập một (tr.79–83) và trả lời các câu hỏi:

Câu 1. Theo bạn, những thông tin nào về bối cảnh ra đời của văn bản Tôi có một ước mơ được nêu trong SGK cần đặc biệt chú ý?

Hướng dẫn trả lời:

Tôi có một ước mơ là nhan đề bài diễn văn nổi tiếng của Mác-tin Lu-thơ Kinh, được ông phát biểu trên bậc thềm của đài tưởng niệm Tổng thống A-bra-ham Lin-côn (Abraham Lincoln) trong cuộc tuần hành ủng hộ phong trào đòi quyền công dân diễn ra vào ngày 28/8/1963. Những lời lẽ lay động của bài diễn văn đã góp phần gây áp lực, buộc Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Dân quyền năm 1964 dưới thời Tổng thống Lin-đơn Bai-nơ Giôn-xơn (Lyndon Baines Johnson), quy định cấm phân biệt chủng tộc trên khắp nước Mỹ.

Câu 2. Trong văn bản, tác giả đã dẫn ra các văn kiện lịch sử nổi tiếng của nước Mỹ, Đó là những văn kiện nào? Việc dẫn ra những văn kiện đó có ý nghĩa gì trong việc thể hiện quan điểm của tác giả?

Hướng dẫn trả lời:

Trong văn bản, tác giả đã dẫn ra hai văn kiện lịch sử nổi tiếng của nước Mỹ, đó là bản Tuyên ngôn Giải phóng Nô lệ do Tổng thống A-bra-ham Lin-côn ban hành năm 1863 và bản Tuyên ngôn Độc lập được Quốc hội Mỹ ban hành năm 1776. Việc dẫn ra các văn kiện lịch sử này thể hiện sự trân trọng của tác giả đối với những di sản của thế hệ đi trước, đồng thời lấy đó làm điểm tựa để khẳng định quan điểm đấu tranh của mình chính là tiếp nối và hiện thực hoá tính đúng đắn của những văn kiện đó.

Câu 3. Phân tích những bằng chứng được tác giả nêu ra khi nói về hiện thực cuộc sống của những người da đen.

Hướng dẫn trả lời:

Các bằng chứng được tác giả đưa ra là những chứng cứ thực tế vừa cụ thể vừa khái quát về cuộc sống của những người da đen:“vẫn bị trói trong gông cùm xiềng xích của sự phân biệt chủng tộc”;“vẫn phải sống cô đơn trên hòn đảo nghèo đói”; “vẫn gầy mòn trong những ngóc ngách của xã hội Mỹ”,... Những bằng chứng này cho thấy bức tranh khá toàn diện về cuộc sống và thân phận của những người da đen, họ phải chịu sự nghèo đói về vật chất và sự khinh rẻ, miệt thị về địa vị. Đây là lời tố cáo đanh thép của tác giả về sự phân biệt chủng tộc, màu da đang diễn ra trên đất Mỹ.

Câu 4. Bài diễn văn Tôi có một ước mơ có sức lay động lớn đối với người nghe, người đọc. Yếu tố nổi bật nào trong cách biểu đạt niềm tin và ước mơ của tác giả làm nên sức lay động ấy?

Hướng dẫn trả lời:

Đến nay, “Tôi có một ước mơ” của Martin Luther King Jr. vẫn được đánh giá là một trong những bài diễn văn xuất sắc nhất có sức lay động lớn đối với người nghe, người đọc vã đã mở ra một trang mới trong lịch sử nước Mỹ. Những yếu tố làm lên sức lay động của bài diện văn phải kể đến nội dung, cách sử dụng ngôn ngữ, giọng điệu và các biện pháp tu từ dùng trong bài. Bài diễn văn đã nói lên ước mơ cháy bỏng của mình cho một tương lai của nước Mỹ mà ở đó, người da màu và người da trắng được đối xử bình đẳng, chung sống hoà thuận. Giọng văn nhẹ nhàng, tha thiết nhưng cũng rất đanh thép, hào hùng. Các biện pháp tu từ tạo lên điểm nhấn giúp lối diễn đạt cụ thể, sinh động; chỉ ra sự tương đồng giữa một cuộc đời với vẽ một bức tranh giúp người đọc dễ hình dung ra cách sống chủ động để biến ước mơ của mình thành hiện thực.

Câu 5. Bài hùng biện mang đến nhiều thông điệp có ý nghĩa. Bạn có thể rút ra

thông điệp gì cho bản thân?

Hướng dẫn trả lời:

Mỗi người đọc khi đọc văn bản có thể rút ra một hay nhiều thông điệp có ý nghĩa đối với bản thân. Với bài hùng biện Tôi có một ước mơ, thông điệp được rút ra có thể liên quan đến một số khía cạnh sau: thái độ đấu tranh kiên quyết nhưng với quan điểm ôn hòa, bất bạo động; tiếng nói đòi công lí cho người da đen nhưng hướng tới một nước Mỹ bình đẳng và hùng cường, một văn kiện chính trị. nhưng thấm đẫm cảm xúc và những hình ảnh giàu sức gợi...

Bài tập 3: Đọc lại văn bản Tôi có một ước mơ trong SGK Ngữ văn 11, tập một (tr. 80 – 81), đoạn từ “Chúng ta cũng đến nơi thiêng liêng này”đến “ngày tươi sáng khi công lí chiếu rọi” và trả lời các câu hỏi:

Câu 1. Đoạn văn đã tập trung làm rõ luận điểm gì?

Hướng dẫn trả lời:

Đoạn văn tập trung làm rõ quan điểm của tác giả về thời điểm cần thiết để cất lên tiếng nói quyết liệt đòi công lí và tự do cho người da đen trên đất Mỹ. 

Câu 2. Xác định các lí lẽ và bằng chứng được tác giả nêu ra để làm sáng tỏ luận điểm.

Hướng dẫn trả lời:

 Để làm sáng tỏ luận điểm, tác giả đã sử dụng những lí lẽ và bằng chứng giàu sức thuyết phục. Về lí lẽ, tác giả đã đưa ra các lập luận để vừa khẳng định ý nghĩa của thời khắc “Ngay Bây Giờ”, lên tiếng đòi thực thi công lí, vừa phủ định ý kiến , điểm “phớt lờ vấn đề cấp bách ở thời điểm này” hoặc “đang hi vọng rằng người da đen chỉ cần xả bớt sự bức xúc đến lúc này đã thấy thỏa mãn”. Về bằng chứng, tác giả đã nêu rõ quyết tâm đấu tranh bằng việc khẳng định sẽ không có sự bình yên của nước Mỹ “cho đến khi người da đen chưa được công nhận quyền công dân của mình”, những cuộc nổi dậy như cơn lốc sẽ tiếp tục rung lắc nền móng của đất nước này.

Câu 3. Hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của những hình ảnh ẩn dụ trong đoạn văn. 

Hướng dẫn trả lời:

Đoạn văn sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, như:“bóng đêm và cái thung lũng hoang tàn của sự phân biệt chủng tộc”;“con đường chan hoà ánh nắng của sự bình đẳng về chủng tộc”;“mùa hè ngột ngạt của người da đen”;“làn gió thu của tự do và bình đẳng mát mẻ”,... Những hình ảnh ẩn dụ tạo nên sức gợi, độ hàm súc, tác động mạnh đến nhận thức và cảm xúc của người đọc, người nghe về tiếng nói đòi công lí.

Câu 4. Nhận xét về tình cảm, thái độ và quan điểm đấu tranh của tác giả thể hiện qua đoạn văn.

Hướng dẫn trả lời:

Đoạn văn nhấn mạnh quan điểm của tác giả về thời điểm cần thiết để đòi công lí, đó là thời khắc cao trào, thể hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt, không khoan nhượng, không thỏa hiệp. Đoạn văn cũng thể hiện rõ thái độ dứt khoát vì công lí và bình đẳng cho người da đen, cũng là sự thể hiện một tình cảm lớn lao dành cho nước Mỹ, một đất nước cần “tỉnh giấc” để hướng về tự do và công lí.

Câu 5. Xác định những từ ngữ không phù hợp với ngôn ngữ viết trong các câu văn sau: 

a. Mác-tin Lu-thơ Kinh là một trong những nhà lãnh đạo có ảnh hưởng lớn nhất quả đất trong lịch sử nước Mỹ.

b. Bài hùng biện Tôi có một ước mơ là lời khích lệ thật hoành tráng đối với những người da đen trong cuộc đấu tranh vì công bằng, bình đẳng.

c. Bài diễn văn ra đời trong thời khắc rất chi là thiêng liêng để nhắc nhở nước Mỹ về việc cần hành động quyết liệt.

Hướng dẫn trả lời:

Các lỗi liên quan đến những cụm từ mang tính “khẩu ngữ như: “lớn nhất quả đất”, “thật hoành tráng” “rất chi là”

Bài tập 4: Đọc lại văn bản Một thời đại trong thi ca trong SGK Ngữ văn 11, tập một (tr. 85 – 88) và trả lời các câu hỏi:

Câu 1. Những thông tin nào về bối cảnh ra đời của văn bản cần được chú ý?

Hướng dẫn trả lời:

- Tác giả: Hoài Thanh là nhà phê bình văn học xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại. Sở trường của ông là phê bình thơ.

- Thi nhân Việt Nam 1932 – 1941: là hợp tuyển gồm 1 tiểu luận về phong trào Thơ mới, 45 bài viết về tác giả và 168 bài thơ tuyến. Công trình này được xuất bản năm 1942, ngay khi Thơ mới đang ở đỉnh cao.

- Một thời đại trong thi ca là tiểu luận tổng kết phong trào Thơ mới với nhiều nội dung: xác định các hiện tượng đánh dấu từng chặng đường, mô tả quá trình phát triển, nhận diện “một thời đại mới trong thi ca”, lí giải nguyên nhân, chỉ ra các khuynh hướng, gọi tên các phong cách và chỉ rõ “tinh thần thơ mới”.

- Văn bản trong SGK nằm ở phần cuối của tiểu luận.

Câu 2. Câu mở đầu văn bản:“Bây giờ hãy đi tìm cái điều ta cho là quan trọng hơn: tinh thần thơ mới” có ý nghĩa gì?

Hướng dẫn trả lời:

Câu mở đầu văn bản này vừa có vai trò kết nối, vừa là một cách đặt vấn đề 

- Trước đó, Hoài Thanh đã nói về những vấn đề khác của Thơ mới, chẳng hạn

hình dáng câu thơ.

- Nêu vấn đề bàn luận một cách trực tiếp, rõ ràng.

Câu 3. Bạn có nhận xét gì về cách lập luận của Hoài Thanh ở văn bản này?

Hướng dẫn trả lời:

Trong văn bản này, Hoài Thanh đã thể hiện cách lập luận giàu sức thuyết phục: 

- Căn cứ tạo lập luận: thực tiễn thơ ca Việt Nam 1932 – 1941 và suy luận của

Hoài Thanh.

- Mạch lập luận nương theo logic nhận thức thông thường: từ tình trạng khó rạch ròi thơ cũ – thơ mới, đưa ra tiêu chí nhận diện cái mới (“chữ tôi” khi mới xuất hiện, khi Thơ mới nở rộ), chỉ ra ý nghĩa của cái tôi đối với thơ ca.

- Mạch lập luận là nòng cốt để triển khai nội dung.

Câu 4. Khi nói về tình trạng khó phân biệt rạch ròi thơ mới – thơ cũ, Hoài Thanh đã đưa ra ba ví dụ để minh hoạ. Bạn hãy làm rõ sự đan xen cũ – mới trong từng ví dụ đó. 

Hướng dẫn trả lời:

Hoài Thanh đã chỉ ra tình trạng khó phân biệt rạch ròi thơ mới - thơ cũ qua các ví dụ:

- Hôm nay tôi đã chết trong người

Xưa hẹn nghìn năm yêu mến tôi

Xuân Diệu - một nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ mới – vẫn dùng thể thơ thất ngôn truyền thống, nhưng đổi mới cách dùng chữ đặt câu (ngắt câu không trùng với dòng thơ, tạo thành câu thơ vắt dòng).

- Người giai nhân: bến đợi dưới cây già

Tình du khách: thuyền qua không buộc chặt.

Cũng chính Xuân Diệu - nhà thơ được coi là “mới nhất trong các nhà Thơ mới vẫn viết câu thơ bảy chữ theo kiểu thất ngôn truyền thống với ngôn từ, hình ảnh quen thuộc (giai nhân - du khách, bến - thuyền).

- Ô hay! Cảnh cũng ưa người nhỉ!

Ai thấy ai mà chẳng ngẩn ngơ?

Hai câu thơ của một nhà thơ thời trung đại là Bà Huyện Thanh Quan (có tài liệu cho là của Hồ Xuân Hương) tả cảnh thu nhưng cả câu thơ và ý thơ đều mới mẻ hiện đại.

Câu 5. Trong văn bản này, yếu tố biểu cảm có tác dụng gì?

Hướng dẫn trả lời:

Trong văn bản này, yếu tố biểu cảm có tác dụng:

-  Bộc lộ cảm xúc, làm cho văn bản thêm hấp dẫn, thuyết phục. 

- Biểu cảm là một yếu tố bổ trợ trong văn bản nghị luận, giúp người viết

- Trong văn bản này, yếu tố biểu cảm kết hợp, bổ trợ cho lí lẽ, bằng chứng một cách nhuần nhuyễn, thường xuyên. 

- Những sắc thái cảm xúc đáng chú ý: đùa bỡn, hài hước, châm biếm, cảm thương, thấu hiểu, tin tưởng,..

Bài tập 5: Đọc lại văn bản Một thời đại trong thi ca trong SGK Ngữ văn 11, tập một (tr. 86), đoạn từ”Cứ đại thể thì tất cả tinh thần thời xưa” đến “nó đến một mình” và trả lời các câu hỏi:

Câu 1. Bạn hiểu như thế nào về ý nghĩa”chữ tôi” và “chữ ta” trong cách diễn giải của Hoài Thanh?

Hướng dẫn trả lời:

Về nghĩa của từ: “chữ tôi” và “chữ ta” đều là đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất, nhưng “tôi” chỉ số ít, “ta” chỉ số nhiều.

Hoài Thanh đã dùng biện pháp tu từ để hình tượng hoá những khái niệm trừu tượng. “Chữ tôi” là ý thức cá nhân, “chữ ta” là ý thức cộng đồng (Hoài Thanh dùng từ “đoàn thể”). Hai vấn đề này song song tồn tại và có ý nghĩa rất lớn trong đời sống tinh thần của con người.

Câu 2. Tìm những từ ngữ diễn tả tình trạng “chữ tôi” khi mới xuất hiện trong văn học Việt Nam.

Hướng dẫn trả lời:

Hoài Thanh đã dùng nhiều từ ngữ đồng nghĩa, gần nghĩa, cùng trường nghĩa để làm rõ tình trạng “chữ tôi” bị xem thường, bị lấn át: bỡ ngỡ, lạc loài, chìm đắm, rẻ rúng,..; giọt nước trong biển cả, ẩn mình...; lắm khi cũng chẳng thèm ghi tên, nó cứ luôn luôn đi theo,...

Câu 3. Những dấu hiệu nào cho thấy sự hiện diện hiếm hoi của “chữ tôi” trong

văn học Việt Nam thời trước?

Hướng dẫn trả lời:

Hoài Thanh đã chỉ ra những biểu hiện ít ỏi của “chữ tôi”: Chỉ xuất hiện ở những bậc kì tài; thảng hoặc họ ghi hình ảnh họ trong văn thơ hoặc dùng “chữ tôi để nói chuyện với người khác; không một lần nào dám dùng “chữ tôi” để nói chuyện với mình hay với tất cả mọi người; họ không tự xưng, hoặc ẩn mình sau “chữ ta”.

Câu 4. Những nhận xét, diễn giải của Hoài Thanh trong đoạn trích này có gì đáng chú ý?

Hướng dẫn trả lời:

Có thể thấy rằng phần lớn những nhận xét, diễn giải ở đoạn trích này là ý kiến của cá nhân tác giả, nhưng có tính khái quát và căn cứ thực tế. Hoài Thanh vừa phân tích thực trạng vừa cung cấp thông tin một cách nhuần nhuyễn nên có sức

thuyết phục.

Câu 5. Hãy chỉ ra những dấu hiệu thể hiện giọng điệu tâm tình thân mật trong đoạn trích.

Hướng dẫn trả lời:

Trong đoạn trích này, Hoài Thanh đã sử dụng nhiều từ ngữ diễn tả tâm thế chuyện trò thân mật dí dỏm: Dùng đại từ nhân xưng số nhiều để kết nối người nói Và người nghe (“Chúng ta hãy tìm những chỗ khác nhau”); dùng những từ ngữ trong giao tiếp đời thường (“lắm khi”, “chướng”,...); gia tăng những từ ngữ chỉ tình thái (“không một lần nào dám dùng”, “chẳng trách gì”, “chẳng thèm,...).

Bài tập 6: Đọc lại văn bản Tiếp xúc với tác phẩm trong SGK Ngữ văn 11, tập một (tr. 98 – 100) và trả lời các câu hỏi:

Câu 1. Văn bản gồm mấy phần? Nêu nội dung của từng phần và chỉ ra mối quan hệ giữa các phần.

Hướng dẫn trả lời:

Văn bản Tiếp xúc với tác phẩm có ba phần. Các phần của văn bản đã được người viết thể hiện rõ bằng các tiểu mục. Phần 1; Đời sống vật thể và đời sống hình tượng của tác phẩm; phần 2: Giá trị chủ quan của tác phẩm; phần 3: Nội dung của tác phẩm được người xem mở rộng.

Phần 1 đề cập vấn đề cơ bản nhất của tác phẩm hội hoạ. Nếu thiếu kiến thức nền cơ bản đó, khó có thể tìm được con đường đi vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm. Sau khi diễn giải tri thức có tính công cụ đó, tác giả tập trung bàn về ý nghĩa của tác phẩm. Ý nghĩa chủ quan chính là biểu hiện trước hết, luôn gắn với bản thể tác phẩm (phần 2). Tuy nhiên, một tác phẩm chỉ phát lộ đầy đủ ý nghĩa khi có sự tiến nhận của người đọc (phần 3). Như vậy, việc sắp xếp tuần tự các phần là hoàn toàn logic, chặt chẽ.

Câu 2. Những dấu hiệu nào chứng tỏ Tiếp xúc với tác phẩm là một văn bản nghị luận? 

Hướng dẫn trả lời:

- Văn bản có các đặc điểm tiêu biểu của một văn bản nghị luận, thể hiện qua

cấu trúc của nó:

• Có một luận đề bàn luận (nằm ở nhan đề của văn bản).

• Văn bản có ba luận điểm được tác giả triển khai đầy đủ (ba tiểu mục của

• văn bản).

• Trong văn bản, tác giả sử dụng lí lẽ để lập luận.

- Đặc biệt, tác giả rất chú trọng việc phân tích dẫn chứng (bức tranh Em Thuý của Trần Văn Cẩn) để những lí lẽ được nêu có sức thuyết phục.

Câu 3. Hãy phân tích mối quan hệ giữa đời sống vật thể và đời sống hình tượng của tác phẩm.

Hướng dẫn trả lời:

Ở phần 1, tác giả tập trung làm rõ hai vấn đề: đời sống vật thể và đời sống hình tượng của tác phẩm. Hai phương diện này có quan hệ chặt chẽ với nhau. Một tác phẩm trước hết phải có yếu tố vật thể, được tạo nên bởi chất liệu và các phương tiện vật chất khác, người xem nhận biết điều đó bằng các giác quan. việc tiếp xúc với phương diện vật thể của tác phẩm, người xem nảy sinh cảm xúc suy ngẫm, liên hệ và lĩnh hội ý nghĩa nào đó theo cảm nhận của mình. Đó chính là đời sống hình tượng của tác phẩm. Như vậy, trong hai phương diện ấy, đời sống vật thể phải có trước, là điều kiện để tác phẩm có được đời sống hình tượng. 

Câu 4. Theo bạn, nếu đặt lại tên cho văn bản là Bức tranh “Em Thuý” của Trần Văn Cẩn có hợp lí không? Vì sao?

Hướng dẫn trả lời:

Nếu căn cứ vào các thông tin khá phong phú về bức tranh Em Thuý được thể hiện trong bài viết mà dùng cụm từ Bức tranh “Em Thuý” của Trần Văn Cần làm nhan đề cho bài viết này thì hoàn toàn không thoả đáng. Sở dĩ ta có thể khẳng định như vậy, là vì việc phân tích các khía cạnh của bức tranh Em Thuỷ để làm sáng tỏ các luận điểm, giúp người đọc biết cách tiếp nhận một tác phẩm hội hoạ.

Câu 5. Trong văn bản này, tác giả lập luận dựa trên việc phân tích một tác phẩm hội hoạ. Theo bạn, việc tiếp xúc với tác phẩm thuộc các loại hình khác có tương tự như vậy không? Vì sao?

Hướng dẫn trả lời:

Là một chuyên gia trong lĩnh vực phê bình mĩ thuật, Thái Bá Vân đã đưa đến cho người đọc những kiến thức quan trọng về hội hoạ, bằng sự diễn giải thấu đáo, và sự phân tích tinh tế một bức tranh có giá trị. Tuy nhiên, vượt ra ngoài khuôn khổ của lĩnh vực hội hoạ, bài viết giúp nhận thức những vấn đề phổ quát liên quan đến các loại hình nghệ thuật khác nhau. Tác phẩm thuộc bất cứ loại hình nghệ thuật nào cũng đều có hai phương diện: đời sống vật thể và đời sống hình tượng; cũng đều có giá trị chủ quan (gắn với tư tưởng, tình cảm của tác giả) và ý nghĩa khách quan (gắn với sự tiếp nhận của người thưởng thức). Chẳng hạn, ở tác phẩm văn học, đời sống vật thể chính là ngôn từ (có thể đọc lên bằng ngôn ngữ âm thanh), còn đời sống hình tượng chính là những bức tranh thiên nhiên, bức tranh sinh hoạt được khắc họa, các nhân vật có số phận riêng; những tình cảm, triết lí nhân sinh mà tác phẩm gợi lên trong lòng người đọc; những điều người viết muốn gửi gắm và những ý nghĩa mà người đọc cảm nhận được theo cách đọc của mình;..