Số phận của nàng Tiểu Thanh được hiện lên qua hai câu đề:
“Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư.” (Phiên âm)
“Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang,
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn.” (Dịch thơ)
- Nguyễn Du thở dài xót xa trước sự đổi thay của vườn hoa bên Hồ Tây, nơi ở của nàng Tiểu Thanh khi còn sống: xưa thì đẹp đẽ, mà nay dang dở. Chỉ một từ “tẫn” đã đủ hô biến thắng cảnh thành tro bụi hoang tàn trong cái nháy mắt của thời gian, khiến “có” thành “không”.
- Trong vòng xoáy dâu bể biến thiên vô lường ấy, người con gái vô tình bị cuốn vào là nàng Tiểu Thanh tài sắc vẹn toàn. Nghẹn ngào chua xót, Nguyễn Du cầm tập thơ trên tay, tựa người bên song cửa sổ, ngậm ngùi khóc người con gái đáng thương ấy. “Độc” và “nhất” cùng chỉ: một. Nhưng trong khi “nhất” là từ chỉ lượng thì “độc” còn thể hiện tâm thế nhà thơ. “
- Độc điếu song tiền nhất chỉ thư” còn được hiểu là: một mình ta khóc thương nàng. “Thiên hạ hà nhân liên bạc mệnh?” (Thiên hạ ai kẻ thương người bạc mệnh?), chỉ có một Tố Như với lòng nhân hậu, tình thương người, đặc biệt là những người phụ nữ tài hoa bạc mệnh, mới rưng rưng khóc cho kiếp người xa lạ sống cách nhau đến hàng trăm năm. Những từ “tẫn”, “độc”, “nhất” đã hình thành sợi dây vô hình gắn kết hai tâm hồn của Nguyễn Du và Tiểu Thanh, để nhà thơ thấu hiểu, đồng cảm với nàng. Lòng nhân đạo của thi nhân đã vượt ra ngoài biên giới của thời gian trải dài hàng trăm năm và không gian bao la.
=> Hai câu thơ vẽ nên một cuộc chiến khốc liệt – cuộc chiến của đời người đổi thay khôn lường. Một bên là tạo hóa trêu ngươi: “Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư”, bên kia là một tập thơ bị đốt còn sót lại và lẻ loi một người khóc viếng. Vận mệnh con người trong sự vần xoay của đất trời mới thật mong manh, nhỏ bé.
=> Hai câu thơ diễn tả tâm trạng của Nguyễn Du trước cảnh hoaong tàn, đó cũng chính là nỗi niềm xót xa, tiếc nuối cho số phận của nàng Tiểu Thanh.