Giải chi tiết Sinh học 12 CTST Bài 23: Quần xã sinh vật

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Hình 23.1 thể hiện một quần xã sinh vật rừng ngập mặn ven biển. Trong quần xã này, có những quần thể nào cùng tồn tại? Các quần thể có mối quan hệ với nhau như thế nào? Tại sao quần xã sinh vật lại được coi là một cấp độ tổ chức của sự sống?

Bài làm chi tiết:

• Quần xã này cùng tồn tại các quần thể: quần thể đước, quần thể sú, quần thể vẹt, quần thể tôm,... 

• Các quần thể này có mối quan hệ hỗ trợ và cạnh tranh.

• Có thể coi quần xã sinh vật là một cấp độ tổ chức của sự sống vì những đẵ điểm: có cấu trúc ổn định, thực hiện được các chức năng sống cơ bản, có khả năng tự điều chỉnh, thích nghi với môi trường sống một cách độc lập.

I. KHÁI NIỆM QUẦN XÃ SINH VẬT

Câu 1: Trình bày các mối quan hệ được thể hiện trong Hình 23.2. Cho ví dụ minh hoạ.

Bài làm chi tiết:

• Các mối quan hệ trong nội bộ quần xã và giữa quần xã với các nhân tố sinh thái vô sinh.

• Ví dụ: Các nhân tố sinh thái tạo điều kiện cho sự phát triển của cây cỏ, mà cây cỏ là nguồn thức ăn cho thỏ và côn trùng. Thỏ lại là nguồn thức ăn cho sói, trong khi côn trùng là nguồn thức ăn cho chim. Khi sói và chim chết, chất dinh dưỡng từ xác chúng sẽ phân hủy và trở thành một phần của môi trường, đồng thời cũng làm tăng nguồn dinh dưỡng cho cây cỏ và một phần trở thành các nhân tố sinh thái khi đi vào môi trường.

II. CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN XÃ SINH VẬT

Câu 2: Quan sát Hình 23.3 và cho nhận xét về thành phần loài cây có trong hai quần xã.

Bài làm chi tiết:

Thành phần loài giống nhau giữa quần xã 1 với quần xã 2 (đều gồm 4 loài).

Luyện tập: Hãy xác định số loài và độ phong phú tương đối của các loài trong quần xã 1 và quần xã 2 (Hình 23.3).

Bài làm chi tiết:

• Hai quần xã đều có 4 loài.

• Quần xã 1 có độ phong phú cao hơn do tỉ lệ số cá thể của mỗi loài trên tổng số cá thể có trong quần xã cao hơn so vói quần xã 2.

Câu 3: Lấy ví dụ chứng minh khi loài ưu thế bị loại ra khỏi quần xã thì cấu trúc thành phần loài của quần xã bị biến đổi rất mạnh.

Bài làm chi tiết:

Ví dụ chứng minh khi loài ưu thế bị loại ra khỏi quần xã thì cấu trúc thành phần loài của quần xã bị biến đổi rất mạnh:

Trong một hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới, loài chồn lông dài (Bradypus variegatus) là loài ưu thế, chúng có vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng sinh thái. Chúng ăn lá cây, côn trùng và phân tán hạt giống qua phân. Nếu chồn lông dài bị săn bắn mạnh hoặc mất môi trường sống, số lượng côn trùng mà chúng thường săn có thể tăng, cạnh tranh với các loài khác về thức ăn và không gian sống. Điều này có thể dẫn đến tăng số lượng côn trùng ăn lá và gặp khó khăn trong việc phát tán hạt giống.

Câu 4: Quan sát Hình 23.4, trình bày sự phân bố của các quần thể thực vật trong một kiểu rừng mưa nhiệt đới.

Bài làm chi tiết:

Các quần thể khác loài được phân bố thành nhiều tầng khác nhau trong một kiểu rừng mưa nhiệt đới. Tầng thấp nhất là tầng cỏ, quyết; cao hơn là tầng dưới tán, sau đó đến tán rừng và cuối cùng tầng cao nhất là tầng vượt tán.

Câu 5: Quan sát Hình 23.5, trình bày sự phân bố của các quần thể theo phương ngang ở quần xã thực vật ven biển.

Bài làm chi tiết:

Sự phân bố của các quần thể theo phương ngang ở quần xã thực vật ven biển: 

• Biển là nơi tập trung của các loài tôm cua cá.

• Ven biển tập trung quần thể cây đước và cò.

• Trên cây là quần thể chim.

Luyện tập: Lấy thêm ví dụ về sự phân bố của quần thể trong quần xã.

Bài làm chi tiết:

Ví dụ:

• Trong khu rừng, các loài cây gỗ nhỏ và cây bụi ưa sáng thường tập trung ở phần ngoại vi (bìa rừng), trong khi các loài cây gỗ lớn thường được tìm thấy ở phần sâu bên trong rừng.

• Ở các hồ nước, các loài phân bố theo tầng: ở tầng mặt nước thường có bèo, tảo lam, trùng roi; ở tầng giữa chủ yếu là các loài tôm và cá; ở tầng đáy có nhiều động vật không xương sống như cua, ốc, trai, cùng vi sinh vật như vi khuẩn và vi nấm.

Câu 6: Căn cứ vào đặc điểm dinh dưỡng, hãy phân chia các loài sinh vật trong quần xã thành các nhóm khác nhau.

Bài làm chi tiết:

• Sinh vật sản xuất: gồm những sinh vật có khả năng tổng hợp chất hữu cơ của cơ thể từ chất vô cơ. 

• Sinh vật tiêu thụ: gồm những sinh vật tổng hợp chất hữu cơ của cơ thể từ chất hữu cơ.

• Sinh vật phân giải: gồm những sinh vật có khả năng phân giải chất hữu cơ thành chất vô cơ.

Luyện tập: Quan sát Hình 23.6, hãy trình bày cấu trúc chức năng dinh dưỡng của một quần xã sinh vật trong hồ nước ngọt.

Bài làm chi tiết:

Cấu trúc chức năng dinh dưỡng

• Sinh vật sản xuất: cỏ, bèo, thực vật thủy sinh,... 

• Sinh vật tiêu thụ: vịt, rùa, cá, rắn, ếch, côn trùng,..

• Sinh vật phân giải: sinh vật tầng đáy, vi khuẩn,..

III. QUAN HỆ GIỮA CÁC LOÀI TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT

Luyện tập: Lấy thêm ví dụ tương ứng với các mối quan hệ khác loài được thể hiện trong Hình 23.7.

Bài làm chi tiết:

Ví dụ: 

• MQH cộng sinh: a, c, d. Ví dụ: mối và các loài vi sinh vật phân giải cellulose sống trong ruột mối.

• MQH động vật ăn thịt - con mồi: b. Ví dụ: sư tử săn bắt và ăn thịt hươu.

• MQH hội sinh: e. Ví dụ: sâu bọ sống nhờ trong tổ kiến, tổ mối.

• MQH hợp tác: g. Ví dụ: Rệp cây cung cấp dường cho kiến, còn kiến chăm sóc, bảo vệ rệp. Khi cây chủ dã cạn kiệt chất dinh dưỡng, kiến sẽ mang rệp dến một cây chủ khác.

• MQH kí sinh - vật chủ: h, i. Ví dụ: giun đũa (Ascaris lumbricoides) kí sinh trong ruột người.

IV. Ổ SINH THÁI

Câu 7: Trình bày ý nghĩa của sự phân hoá ổ sinh thái đối với các loài thực vật trong rừng nhiệt đới.

Bài làm chi tiết:

Ý nghĩa của sự phân hoá ổ sinh thái: giảm sự cạnh tranh giữa các loài và giúp các loài tận dụng được nguồn sống trong môi trường.

V. TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƯỜI LÊN QUẦN XÃ SINH VẬT

Câu 8: Trình bày tác động của một số loài ngoại lai xâm hại đến trạng thái cân bằng của quần xã. Cho ví dụ.

Bài làm chi tiết:

Loài ngoại lai lấn chiếm nơi sinh sống và gây hại cho các sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái nơi chúng xuất hiện và phát triển. 

Ví dụ: ốc bươu vàng, rùa tai đỏ, hải ly nam Mỹ, bèo lục bình, cây mai dương, cây ngũ sắc,...

Vận dụng: Quan sát Hình 23.12, cho biết: Nếu một loài nào đó trong quần xã bị mất đi sẽ ảnh hưởng như thế nào đến trạng thái cân bằng của quần xã? Trong quần xã này, loài nào mất đi sẽ gây ra mất cân bằng nghiêm trọng nhất? Tại sao?

Bài làm chi tiết:

• Nếu một loài A trong quần xã biến mất, điều này sẽ dẫn đến giảm nguồn thức ăn cho loài B, ảnh hưởng đến số lượng B trong quần xã và làm thay đổi các loài khác phụ thuộc vào B làm nguồn thức ăn, làm quần xã bị mất cân bằng.

• Trong quần xã này, mất đi cỏ sẽ có hậu quả nghiêm trọng nhất vì cỏ là sinh vật chủ yếu trong việc sản xuất năng lượng cho quần xã. Nếu không có sinh vật sản xuất, quần xã sẽ không thể tiếp tục tồn tại.

Câu 9: Căn cứ vào các tác động tiêu cực của con người lên quần xã sinh vật, hãy đề xuất một số biện pháp bảo vệ quần xã.

Bài làm chi tiết:

Một số biện pháp bảo vệ quần xã:

• Nghiêm cấm khai thác, chặt phá rừng bừa bãi; không khai thác rừng đầu nguồn.

• Trồng cây gây rừng; trồng rừng ngập mặn ven biển.

• Xử lí rác thải ở các khu công nghiệp trước khi thải ra môi trường.

• Quy hoạch bãi rác thải, nghiêm cấm đổ chất độc hại ra môi trường.

• Có biện pháp sử dụng các chất hóa học bảo vệ thực vật một cách an toàn, theo tiêu chuẩn quy định.

Luyện tập: Tại sao nói quần xã là một cấp độ tổ chức sống?

Bài làm chi tiết:

Vì quần xã có cấu trúc ổn định, có thể thực hiện được các chức năng sống cơ bản, có khả năng tự điều chỉnh, thích nghi với môi trường sống một cách độc lập.

=> Quần xã là một cấp độ tổ chức sống.