Soạn mới giáo án Lịch sử 8 KNTT bài 16: Việt Nam dưới thời Nguyễn (Nửa đầu thế kỉ XIX)

Mảnh ghép số 1: C

Mảnh ghép số 2: A

Mảnh ghép số 3: C

Mảnh ghép số 4: C

Mảnh ghép số 5: A

Vua Gia Long (1762 – 1820)

Vua Minh Mạng (1791 – 1841)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Sự thành lập Vương triều Nguyễn

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác thông tin mục 1a SGK tr.69 và trả lời câu hỏi: Hãy cho biết Vương triều Nguyễn được thành lập như thế nào?

- GV mở rộng kiến thức, trình chiếu hình ảnh, video và giới thiệu thêm thông tin về Nguyễn Ánh:

https://www.youtube.com/watch?v=x0c3muBuJTM

(Từ đầu đến 1p46s).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin, hình ảnh và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu sự thành lập Vương triều Nguyễn.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

1. Nhà Nguyễn thành lập và củng cố quyền thống trị

a. Sự thành lập Vương triều Nguyễn

- Năm 1792:

+ Vua Quang Trung qua đời.

+ Triều Tây Sơn mất đi trụ cột quan trọng.

→ Mâu thuẫn nội bộ sâu sắc, uy tín giảm sút, lực lượng suy yếu.

- Năm 1802: Đươc sự ủng hộ của Gia Định, Nguyễn Ánh đánh bại Triều Tây Sơn.

→  Lập ra Triều Nguyễn, lấy niên hiệu là Gia Long, đặt kinh đô ở Phú Xuân (Huế).  

(Hình ảnh kinh đô Phú Xuân đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 1).

KINH ĐÔ PHÚ XUÂN (HUẾ)

Nhiệm vụ 2: Nhà Nguyễn củng cố quyền thống trị

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Sau khi lên ngôi hoàng đế, Gia Long thâu tóm mọi quyền lực, từng bước củng cố chế đố quân chủ trung ương tập quyền, lãnh thổ đất nước được thống nhất. Nhờ sự cai trị khôn khéo, Gia Long có thời gian để xây dựng pháp luật, hành chính, ngoại giao,….

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác lược đồ Hình 16.3 SGK tr.70 và trả lời câu hỏi: Em có nhận xét gì về đơn vị hành chính thời Nguyễn.

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm như sau:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

- GV cung cấp thêm cho HS một số thông tin, hình ảnh về vua Minh Mạng và tình hình chính trị thời Nguyễn (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, thông tin trong mục, thảo luận, trả lời câu hỏi và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả, hoạt động thảo luận

- GV mời đại diện 1 HS nhận xét về đơn vị hành chính qua lược đồ Hình 16.3: Trên một lãnh thổ đất nước được thống nhất từ mục Nam Quan (Lạng Sơn) đến mũi Cà Mau (Cà Mau), rộng lớn nhất từ trước đến nay, nhà Nguyễn đã chia thành 30 tỉnh và một phủ Thừa Thiên với ranh giới khá rõ ràng.

→ Triều đình nhà Nguyễn (vua Minh Mạng) rất quan tâm và chú trọng đến cải cách hệ thống chính quyền địa phương, tăng cường sự quản lí thống nhất của nhà nước đối với địa phương.

- GV yêu cầu 2 nhóm lần lượt nêu những nét chính về tình hình chính trị dưới thời Nguyễn theo Phiếu học tập số 1.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV chuyển sang nội dung mới.

b. Nhà nguyễn củng cố quyền thống trị

Kết quả Phiếu học tập số 1 đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2.

Tư liệu 1:

Tư liệu 2: Nhà Nguyễn là triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam, đã tồn tại trong suốt 143 năm (1802 – 1945) với 13 đời vua:

Thế phả các vua nhà Nguyễn

Lễ phục mạng (tâu với vua hoàn tất công việc được giao)

 – nghi thức thường triều của nhà nước quân chủ thời Nguyễn

Tư liệu 3: Sơ đồ tổ chức bộ máy nhà nước thời Nguyễn

     Đặc điểm nổi bật của bộ máy chính quyền dưới thời Gia Long là sự tồn tại của hai khu vực hành chính là Bắc Thành và Gia Định Thành, thiếu thống nhất trong tổ chức hành chính giữa miền Bắc và miền Nam, giữa đồng bằng và miền núi.

     Vua Minh Mạng lên ngôi đã sớm nhận ra những hạn chế này. Minh Mạng đã từng bước khắc phục tình trạng phân quyến, thống nhất tổ chức hành chính thông qua cuộc cải cách lớn tiến hành trong các năm 1831 - 1832. Trọng tâm cải cách hành chính của Minh Mạng là hệ thống chính quyền địa phương. Năm 1831, Minh Mạng quyết định xoá bỏ Bắc Thành, chia vùng lãnh thổ từ phủ Phụng Thiên ra Bắc làm 18 tỉnh. Năm 1832, xoá bỏ Gia Định Thành, chia vùng lãnh thổ từ phủ Phụng Thiên vào Nam thành 12 tỉnh.

     Đứng đầu cấp tỉnh là chức Tổng đốc. Tổng đốc là người phụ trách hai tỉnh, trực tiếp cai trị một tỉnh, tỉnh còn lại do một Tuần phủ đứng đầu, vẫn đặt dưới sự kiêm quản của Tổng đốc.

Tư liệu 4: Hoàng Việt luật lệ (Luật Gia Long) sao chép gần như nguyên vẹn bộ luật nhà Thanh (Trung Quốc), trong đó có có những điều luật hết sức hà khắc. Mọi cải cách tiến bộ thời Tây Sơn đều bị đàn áp, khủng bố khốc liệt.

Hoàng Việt luật lệ (Luật Gia Long)

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Kinh tế

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác thông tin mục 2a SGK tr.71 và trả lời câu hỏi: Nêu những nét chính về tình hình nông nghiệp thời Nguyễn.

- GV cung cấp hình ảnh, tư liệu cho HS khai thác về nông nghiệp thời Nguyễn:

“Trong thời gian trị vì của Minh Mạng và Thiệu Trị, diện tích canh tác đã tăng thêm hơn 1 triệu mẫu”

(Theo Nguyễn Quang Ngọc (Chủ biên), Tiến trình lịch sử Việt Nam, NXB Giáo dục, 2005, tr.194)

Hình tượng cây lúa nước – cây lương thực chính

của Việt Nam được khắc trên Cửu đỉnh thời Nguyễn

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi và cho biết: Những chính sách về nông nghiệp có thực sự mang lại ruộng đất cho nông dân không?

- GV yêu cầu HS tiếp tục thảo luận cặp đôi, khai thác Hình 16.4, hình ảnh do GV cung cấp, thông tin mục 2a SGK tr.71 và trả lời câu hỏi: Nêu những nét chính về tình hình thủ công nghiệp, thương nghiệp thời Nguyễn.

Đồng tiền đúc ở thời Gia Long. Hai mặt trước sau
với bốn chữ “Gia Long thông bảo” và “Thất phân”

Thợ xẻ đá xử ở Ngũ Hành Sơn – Đã Nẵng

Áo hoàng bào bằng vóc được thêu thùa tinh xảo

Cửu đỉnh đúc năm 1837 (Tử Cấm Thành, Huế)

Cảnh buôn bán trên sông Đồng Nai khoảng năm 1820

- GV cung cấp thông tin cho HS khai thác về thủ công nghiệp thời Nguyễn: Trong nửa đầu thế kỉ XIX, các đô thị ngày càng suy thoái, không còn vẻ sầm uất như trước. Phố Hiến, Thanh Hà, Hội An dần suy tàn; Thăng Long trở nên tiêu điều đúng như mô tả của Bà Huyện Thanh Quan:

“Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo

Nền cũ lâu đài bóng tịch dương”

Cảnh tàu thuyền ở cảng Đà Nẵng Triều Nguyễn

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS suy nghĩ và trả lời câu hỏi: Vì sao thời kì này nhiều ngành, nghề thủ công tuy có điều kiện để phát triển nhưng thực tế lại không phát triển được, nhiều đô thị, trung tâm buôn bán thời kì này lại sa sút, tiêu điều?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, tư liệu, thông tin trong mục 2a và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 2 HS lần lượt trình bày tình hình nông nghiệp, thủ công nghiệp dưới thời Nguyễn.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng;

Thời kì này nhiều ngành, nghề thủ công tuy có điều kiện để phát triển nhưng thực tế lại không phát triển được, nhiều đô thị, trung tâm buôn bán thời kì này lại sa sút, tiêu điều vì:

+ Những quy định ngặt nghèo của Nhà nước về thuế, màu sắc, mẫu mã, chủng loại, hàng hóa đối với các làng nghề chuyên nghiệp và đối với người tiêu dùng.

+ Chính sách bế quan tỏa cảng, tập trung thợ giỏi vào làm việc trong các quan xưởng.

+ Tư tưởng “trọng nông ức thương” gây ảnh hưởng đến sự phát triển của thương nghiệp, hạn chế buôn bán với phương Tây.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Tình hình kinh tế, xã hội Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX

a. Kinh tế

- Về nông nghiệp:

+ Quan tâm đến việc tổ chức khai hoang, di dân lập ấp, lập đồn điển ở nhiều tỉnh phía bắc và phía nam..

+ Địa chủ, cường hào bao

chiếm ruộng đất nên nông dân vẫn không có ruộng để cày cấy, phải lưu vong. + Ở các tỉnh phía bắc, lụt lội, hạn hán xảy ra thường xuyên.

à Những chính sách về nông nghiệp không thực sự mang lại ruộng đất cho nông dân.

- Về thủ công nghiệp, thương nghiệp:

+ Có những cải tiến nhất định về kĩ thuật. Nghề khai mỏ được đẩy mạnh.

+ Hoạt động buôn bán trong nước và với nước ngoài ngày càng tăng.

+ Một số ngành nghề không phát triển được.

+ Nhiều đô thị, trung tâm buôn bán nổi tiếng từ thời kì trước (Thăng Long, Phố Hiến, Thanh Hà, Hội An) dần sa sút. 

Nhiệm vụ 2: Xã hội

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác thông tin mục 2b SGK tr.71 và trả lời câu hỏi: Hãy nêu nét nổi bật về tình hình xã hội thời Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX.

- GV yêu cầu HS khai thác Tư liệu 1 và cho biết: Số lượng cuộc khởi nghĩa nổ ra gợi cho em suy nghĩ gì?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nét nổi bật về tình hình xã hội thời Nguyễn nửa đầu thế kỉ XX.

- GV mời đại diện 1 HS trả lời câu hỏi khai thác Tư liệu 1:

Số lượng cuộc khởi nghĩa nổ ra chứng tỏ xã hội Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX tiếp tục lún sâu vào cuộc khủng hoảng trầm trọng với làn sóng phản đối mạnh mẽ của các tầng lớp nhân dân chống lại chính quyền.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận.

- GV mở rộng kiến thức (tư liệu, hình ảnh) về một số cuộc nổi dậy chống nhà Nguyễn: Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2.

 - GV chuyển sang nội dung mới.

b. Xã hội

- Người dân sống trong cảnh lầm than, cơ cực.

- Mâu thuẫn xã hội làm bùng nổ nhiều cuộc nổi dậy chống nhà Nguyễn:

+ Lực lượng tham gia: nông dân, thợ thuyền, binh lính, nhà nho, nhân dân các dân tộc thiểu số.

+ Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu:

·      Khởi nghĩa Phan Bá Vành (1821 – 1827) ở Nam Định, Thái Bình.

·      Khởi nghĩa của Lê Duy Lương (1833 – 1838) ở Ninh Bình, Thanh Hóa.

·      Khởi nghĩa của Nông Văn Vân (1838 – 1835) ở Cao Bằng.

·      Khởi nghĩa của Cao Bá Quát (1854 – 1856) ở Hà Nội,….

Tư liệu 1:

     Cuộc khởi nghĩa Phan Bá Vành (1821 – 1827) là cuộc khởi nghĩa nông dân kéo dài nhất, phạm vi ảnh hưởng rộng nhất do Phan Bá Vành lãnh đạo nhằm chống lại đường lối cai trị của nhà Nguyễn ở nửa đầu thế kỷ XIX.

     Với chủ trương “lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo”, ngay từ giai đoạn đầu, người đi theo đã có hơn 5.000, về sau thêm mấy ngàn quân của thủ lĩnh Ba Hùm (người Mường) từ thượng du Thanh Hóa cùng với quân nổi dậy ở các tỉnh lân cận kéo đến hiệp lực, thì lực lượng của ông đã lên đến hàng vạn.

     Sau cùng, Phan Bá Vành bị thương rồi bị bắt sống, cùng với 765 thuộc hạ. Trên đường áp giải, Phan Bá Vành cắn lưỡi tử tử, còn số quân lính trên đều bị xử cực hình.

Sơ đồ một số địa danh trong khởi nghĩa Phan Bá Vành

Tư liệu 2:

     Cuộc nổi dậy Lê Duy Lương (1833 – 1838): là cuộc nổi dậy của đa số người Mường ở Ninh Bình và Thanh Hóa dưới sự lãnh đạo của con cháu nhà Lê, của các tù trưởng họ Quách và họ Đinh với danh nghĩa “phù Lê”.

     Trước hàng vạn quân triều cùng voi và đại bác, các căn cứ chính của quân nổi dậy lần lượt bị phá vỡ. Sau nhiều ngày giáp chiến ác liệt, đến khoảng tháng 6 (âm lịch) cùng năm (1833), Lê Duy Lương và Lê Duy Nhiên đều bị tham tán Hoàng Đăng Thuận bắt sống. Ngay sau đó, Lê Duy Lương và Lê Duy Nhiên đều bị đóng cũi đưa về Huế xử lăng trì.

Tư liệu 3:

     Cuộc khởi nghĩa của Nông Văn Vân (1833 – 1835): Nông Văn Vân hay còn gọi là Nùng Văn Vân là thủ lĩnh cuộc nổi dậy chống Nguyễn của các dân tộc vùng Việt Bắc. Cuộc nổi dậy nổ ra từ đầu tháng 7 (âm lịch) năm Quý Tỵ (1833) đến khoảng giữa tháng 3 (âm lịch) năm Ất Mùi (1835) thì bị triều đình nhà Nguyễn dập tắt với việc phóng hỏa đốt rừng Thẩm Pát ở Tuyên Quang và tuyên bố là đã tìm thấy Nông Văn Vân bị chết cháy ở trong đó. Tuy không đầy hai năm, nhưng đây là một cuộc đấu tranh rộng lớn và tiêu biểu nhất của các dân tộc thiểu số ở thế kỷ XIX, làm cho quan quân nhà Nguyễn khá khốn đốn.