Ôn tập kiến thức địa lí 10 CTST bài 31: Tổ chức lãnh thổ công nghiệp, tác động của công nghiệp tới môi trường và định hướng phát triển ngành công nghiệp

[toc:ul]

I. QUAN NIỆM, VAI TRÒ CỦA TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÔNG NGHIỆP

- Quan niệm: tổ chức lãnh thổ công nghiệp là hệ thống các mối liên kết không gian của các ngành và sự kết hợp sản xuất trong lãnh thổ trên cơ sở khai thác lợi thế về vị trí địa lí, tài nguyên thiên nhiên, nguồn lao động, thị trường tiêu thụ, thành tựu khoa học - công nghệ,... nhằm đạt được hiệu quả cao nhất về kinh tế – xã hội – môi trường và đảm bảo an ninh quốc phòng.

- Vai trò: tổ chức lãnh thổ công nghiệp góp phần sử dụng một cách hợp lí các nguồn lực về vị trí địa lí, tự nhiên, kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia đồng thời thu hút nguồn lực từ bên ngoài. Ở các nước đang phát triển, tổ chức lãnh thổ công nghiệp còn góp phần thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước cũng như thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế.

II. MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÔNG NGHIỆP

• Điểm công nghiệp:

- Vai trò:

+ Là đơn vị cơ sở cho các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp khác.

+ Góp phần giải quyết việc làm tại địa phương

+ Đóng góp vào nguồn thu của địa phương. 

+ Góp phần thực hiện công nghiệp hoá tại địa phương.

- Đặc điểm:

+ Là hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp đơn giản nhất, gồm một số cơ sở sản xuất công nghiệp nằm trong phạm vi của một điểm dân cư (đồng nhất với điểm dân cư) hoặc xa điểm dân cư.

+ Các cơ sở sản xuất công nghiệp thường phân bố gần nguồn nhiên liệu, nguyên liệu (hoặc vùng nông sản). 

+ Giữa các cơ sở sản xuất công nghiệp không có (hoặc có rất ít) mối liên hệ với nhau.

• Khu công nghiệp:

- Vai trò:

+ Góp phần thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước 

+ Thúc đẩy chuyển giao công nghệ hiện đại.

+ Giải quyết việc làm, nâng cao chất lượng nguồn lao động. 

+ Tạo nguồn hàng tiêu dùng - trong nước và xuất khẩu.

- Đặc điểm:

+ Có ranh giới rõ ràng, không có dân cư sinh sống.

+ Có vị trí phân bố thuận lợi để vận chuyển hàng hoá và liên hệ với bên ngoài như gần cảng biển, đường giao thông lớn, gần sân bay, ngoại vi các thành phố lớn, . . . 

+ Tập trung tương đối nhiều cơ sở sản xuất công nghiệp. Các cơ sở này thường sử dụng chung cơ sở hạ tầng sản xuất; được hưởng một quy chế riêng, ưu đãi về sử dụng đất, thuế quan; ứng dụng mạnh mẽ thành tựu khoa học – công nghệ vào sản xuất; có khả năng hợp tác sản xuất cao.

+ Có các cơ sở sản xuất công nghiệp nòng cốt (hay cơ sở sản xuất công nghiệp hạt nhân) và các cơ sở sản xuất công nghiệp hỗ trợ.

+ Hình thức khác của khu công nghiệp là đặc khu kinh tế, khu chế xuất, khu công nghệ cao, công viên khoa học,.

• Trung tâm công nghiệp:

- Vai trò: Góp phần định hình hướng chuyên môn hoá cho vùng lãnh thổ và tạo động lực phát triển cho khu vực phụ cận.

- Đặc điểm:

+ Là hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp ở trình độ cao, thường gắn với các đô thị vừa và lớn, có vị trí địa lí thuận lợi. 

+ Bao gồm các khu công nghiệp, điểm công nghiệp và cơ sở sản xuất công nghiệp.

+ Giữa chúng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau về sản xuất, kĩ thuật, công nghệ. 

+ Trong trung tâm công nghiệp gồm nhiều cơ sở sản xuất công nghiệp thuộc nhiều ngành khác nhau, trong đó có các cơ sở sản xuất công nghiệp nòng cốt (đóng vai trò quyết định hướng chuyên môn hoá của trung tâm công nghiệp) và các cơ sở sản xuất công nghiệp bổ trợ.

• Vùng công nghiệp: 

- Vai trò: Thúc đẩy hướng chuyên môn hoá cho vùng lãnh thổ, góp phần khai thác có hiệu quả các nguồn lực theo lãnh thổ.

- Đặc điểm: 

+ Là hình thức cao nhất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp. 

+ Có không gian rộng lớn, gồm rất nhiều điểm công nghiệp, khu công nghiệp và trung tâm công nghiệp, có mối liên hệ mật thiết với nhau trong sản xuất.

+ Có một số nhân tố tạo vùng tương đồng (như cùng sử dụng một hay một số loại tài nguyên; sử dụng nhiều lao động; sử dụng chung hệ thống năng lượng, giao thông vận tải,...). 

+ Có một vài ngành công nghiệp chủ yếu, tạo nên hướng chuyên môn hoá của vùng.

III. TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG NGHIỆP TỚI MÔI TRƯỜNG

- Về tác động tích cực, ngành công nghiệp tạo ra các máy móc, thiết bị sử dụng công nghệ hiện đại để dự báo và khai thác hợp lí nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường. 

- Sản xuất công nghiệp thường gây tác động tiêu cực đến môi trường như:

+ Ô nhiễm môi trường nước và môi trường không khí. 

+ Ô nhiễm môi trường do chất thải rắn.

+ Ô nhiễm môi trường do sản phẩm công nghiệp sau khi sử dụng. 

+ Tình trạng cạn kiệt một số nguồn tài nguyên thiên nhiên, 

- Tác động tiêu cực của hoạt động sản xuất công nghiệp đến môi trường, việc phát triển các nguồn năng lượng tái tạo là cần thiết như: năng lượng từ mặt trời, gió, sóng biển, thuỷ triều.

IV. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NGÀNH CÔNG NGHIỆP TRONG TƯƠNG LAI

- Chuyển dần từ ngành công nghiệp truyền thống sang các ngành công nghiệp có hàm lượng kĩ thuật – công nghệ cao.

- Sự phát triển của các cuộc cách mạng công nghiệp (như Cách mạng công nghiệp lần thứ tư) tác động mạnh mẽ đến sự liên kết và phát triển công nghiệp theo ngành, theo vùng, – Hoạt động sản xuất công nghiệp ngày càng gắn với sự khai thác hợp lí, có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên.

- Phát triển ngành công nghiệp theo hướng công nghiệp xanh, nhằm hạn chế phát thải khí CO2, và các chất độc hại ra môi trường.