Giải kinh tế pháp luật 10 CTST bài 13: Đặc điểm, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Câu hỏi trong bài học:

1. Em hãy nêu những cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ trung ương tới địa phương.

Trả lời:

2. Em hãy đọc thông tin sau và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN

Theo Hiến pháp năm 2013, bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam do nhiều cơ quan hợp thành như: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Chính quyền địa phương, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng bầu cử Quốc gia và Kiểm toán nhà nước. Có những cơ quan nhà nước do Hiến pháp quy định, nhưng cũng có những cơ quan nhà nước được thành lập trên cơ sở luật và văn bản dưới luật. Những cơ quan nhà nước này nằm trong bộ máy nhà nước, tạo thành một tổng thể thống nhất nhưng có thẩm quyền riêng theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, khi thực hiện chức năng, thẩm quyền riêng cũng là góp phần thực hiện chức năng chung của Nhà nước. Tổng thể này là sự đảm bảo tính thống nhất của Nhà nước.

- Tính thống nhất của bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện như thế nào trong thông tin trên?

- Để thực hiện chủ trương của Đảng về xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thực hiện như thế nào?

Trả lời:

- Tính thống nhất của bộ máy Nhà nước CHXHCNVN thể hiện trong thông tin trên là: Hệ thống các cơ quan trong bộ máy nhà nước được sắp xếp, tổ chức thống nhất từ trung ương xuống địa phương và đều chịu sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Các cơ quan, cán bộ, công chức, viên chức nhà nước hoạt động vì lợi ích của nhân dân và lợi ích của dân tộc. 

- Để thực hiện chủ trương của Đảng về xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam tạo thành một thể thống nhất nhưng có thẩm quyền riêng theo quy định của pháp luật. Khi thực hiện chức năng, thẩm quyền riêng cũng là góp phần thực hiện chức năng chung của Nhà nước.

3. Em hãy đọc trường hợp sau và thực hiện yêu cầu.

Trên đường đi học về, D và H thấy tấm áp phích tuyên truyền về nhà nước Việt Nam.

D nói:

- Trên lớp, cô mình nói nước Việt Nam là nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân phải không H?

H đáp lời:

- Đúng rồi, nước mình do nhân dân làm chủ, quyền lực thuộc về nhân dân dựa trên nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. Điều này do Hiến pháp quy định.

Hai bạn tiếp tục câu chuyện rôm rả trên đường về nhà.

Câu hỏi:

- Trình bày biểu hiện của tính nhân dân trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cho ví dụ minh hoạ.

Trả lời:

Bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam do nhân dân thành lập nên, được nhân dân uỷ quyền để thực hiện việc quản, lí Nhà nước và xã hội. Mọi hoạt động của các cơ quan, cán bộ, công chức, viên chức trong bộ máy nhà nước đều nhằm mục đích phục vụ cho lợi ích của nhân dân và chịu sự kiểm tra, giám sát của nhân dân.

Ví dụ: Tất cả mọi công dân được sinh ra và lớn lên ở Việt Nam đều được hưởng quyền bình đẳng, quyền tự do ngôn luận, quyền bầu cử, ứng cử, quyền và nghĩa vụ học tập, lao động,…

4. Em hãy đọc thông tin dưới đây và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN

- Trích khoản 3 Điều 2 Hiến pháp năm 2013: 

Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

Câu hỏi:

- Tính quyền lực của bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện như thế nào?

- Tại sao các cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải phối hợp, giám sát lẫn nhau?

Trả lời:

- Tính quyền lực của bộ máy Nhà nước CHXHCNVN được thể hiện ở việc phân chia quyền lực nhà nước cho các cơ quan nhà nước để thực hiện những chức năng, nhiệm vụ riêng biệt. Đồng thời, thể hiện qua việc các cơ quan, cá nhân ở cấp dưới bắt buộc phải phục tùng, phải thực hiện,các nhiệm vụ, quyết định của cấp trên.

- Các cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải phối hợp, giám sát lẫn nhau để đảm bảo hoạt động hiệu quả, có trình tự, thống nhất trong toàn bộ hệ thống, đạt được mục tiêu chung phục vụ nhân dân, dân tộc.

5. Em hãy đọc thông tin dưới dây và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN

Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lí xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ.

Việc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước:

- Về mặt tổ chức: nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa đòi hỏi việc thành lập, giải thể, chia tách, hợp nhất cơ quan nhà nước, cơ cấu, bổ nhiệm, tuyển dụng phải dựa trên quy định của Hiến pháp và pháp luật.

-Về hoạt động, đòi hỏi các cơ quan và công chức, viên chức phải thực hiện theo đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn;... phải dựa trên quy định của Hiến pháp và pháp luật.

Câu hỏi:

Vì sao Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật?

Trả lời:

Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật vì Bộ máy Nhà nước CHXHCNVN mang tính pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thực hiện quản lí mọi mặt của đời sống xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật dưới sự lãnh đạo của ĐCSVN.

6. Em lấy đọc thông tin dưới đây và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN

Đảng lãnh đạo Nhà nước thông qua các nội dung cơ bản:

- Đảng đề ra đường lối, chính sách, thông qua đó, Nhà nước thể chế hoá thành pháp luật;

- Đảng lãnh đạo bằng công tác cán bộ thông qua việc quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng và giới thiệu các Đảng viên ưu tú, các quần chúng tiêu biểu vào các cương vị chủ chốt của cơ quan nhà nước ở trung ương, các cấp chính quyền địa phương để nhân dân bầu cử hay bổ nhiệm, từ đó bố trí họ vào các chức vụ quan trọng trong các cơ quan nhà nước theo quy định của pháp luật.

Câu hỏi:

- Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước được thể hiện như thế nào?

- Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua những nội dung nào?

Trả lời:

- Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước thế hiện ở việc bảo đảm môi trường, điều kiện pháp lý giữ vững vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước.

-  Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua những nội dung:

+ Đảng đề ra đường lối, chính sách, thông qua đó, Nhà nước thể chế hoá thành pháp luật.

+ Đảng lãnh đạo bằng công tác cán bộ thông qua việc quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng và giới thiệu các Đảng viên ưu tú, các quần chúng tiêu biểu vào các cương vị chủ chốt của cơ quan nhà nước ở trung ương, các cấp chính quyền địa phương để nhân dân bầu cử hay bổ nhiệm, từ đó bố trí họ vào các chức vụ quan trọng trong các cơ quan nhà nước theo quy định của pháp luật.

7. Em hãy đọc các thông tin sau và thực hiện yêu cầu.

• THÔNG TIN 1

Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

(Trích khoản 3 Điêu 2 Hiến pháp năm 2013)

• THÔNG TIN 2.

Theo Thông cáo báo chí số 13 kì họp thứ 2, Quốc hội khoá XV, Quốc hội đã thông qua:

¡) Kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2021, dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2022;

ii) Báo cáo về công tác phòng, chống là  dịch COVID-19 và tình hình thực hiện Nghị quyết số 30/2021/QH15 về kì họp thứ nhất, Quốc hội khoá XV;

iii) Tình hình thực hiện ngân sách nhà  nước năm 2021, dự toán ngân sách nhà nước, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2022 và Kế hoạch tài chính - ngân sách nhà nước 03 năm 2022 - 2024 (trong đó có việc bổ sung dự toán thu, chi vốn viện trợ nước ngoài năm 2021 của tỉnh Quảng Nam; lùi thời điểm cải cách chính sách tiền lương).

 - Cho biết cách hiểu của em về nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công, phối hợp, kiểm soát.

- Từ Thông cáo báo chí số 13 kì họp thứ 2, Quốc hội khoá XV, em hãy cho biết Quốc hội thể hiện quyền kiểm soát các cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam như thế nào.

Trả lời:

- Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công, phối hợp, kiểm soát: Tính thống nhất của quyền lực nhà nước Việt Nam được xác định bởi chính chủ thể duy nhất và tối cao của quyền lực là Nhân dân. Quyền lực nhà nước được phân chia thành quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và được giao cho các cơ quan tương ứng thực hiện, một cách độc lập nhưng có sự phối hợp, kiểm soát, giám sát lẫn nhau để thực hiện quyền lực nhà nước, đảm bảo mục tiêu chung phục vụ nhân dân và phục vụ dân tộc.

- Từ Thông cáo báo chí số 13 kì họp thứ 2, Quốc hội khoá XV, Quốc hội thể hiện quyền kiểm soát các cơ quan trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở việc thông qua các kế hoạch phát triển kinh tế, giám sát công tác phòng chống dịch Covid-19 và tình hình thực hiện nghị quyết của Quốc hội; thông qua tình hình thực hiện và các vấn đề liên quan đến ngân sách nhà nước.

8. Em hãy đọc thông tin dưới đây và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN

1. Bảo đảm để Nhân dân trực tiếp thể hiện ý chí của mình trong việc quyết định những vấn để quan trọng của đất nước; tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cường đồng thuận xã hội.

2. Thực hiện nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín khi trưng cầu ý dân.

(Trích Điều 4 Luật Trưng cầu ý dân năm 2015)

- Nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân được thể hiện như thế nào trong khoản 1 và 2 Điều 4 Luật Trưng cầu ý dân năm 2015?

Trả lời:

Nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân được thể hiện trong khoản 1 và 2 Điều 4 Luật Trưng cầu ý dân năm 2015: Nhân dân có quyền trực tiếp thể hiện ý chí của mình trong việc quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước; tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cường đồng thuận xã hội; Được bày tỏ ý kiến trực tiếp, đối xử bình đẳng.

9. Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN 1

Tập thể lãnh đạo là dân chủ, cá nhân phụ trách là tập trung. Một người tài giỏi đến mấy muốn lãnh đạo được sát, được đúng, phải có sự đóng góp ý kiến của nhiều người. Khi tập thể đã dân chủ bàn bạc kĩ lưỡng, kế hoạch đã được định rõ, giao cho cá nhân thực thi sẽ không bị chồng chéo, dựa dẫm, công việc sẽ đạt kết quả cao. Lãnh đạo không tập thể sẽ dẫn đến tệ bao biện, độc đoán, chủ quan. Kết quả là hỏng việc. Phụ trách không do cá nhân, sẽ dẫn đến tệ bừa bãi, lộn xôn, vô chính phủ. Kết quả cũng là hỏng việc. Tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn đi đôi với nhau.

(Trích Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, tr.334, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2011)

• THÔNG TIN 2.

Nguyên tắc tập trung dân chủ được ghi nhận tại khoản 1 Điều 8 Hiến pháp năm 2013: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lí xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ”. Trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, phải phân định những vấn đề thuộc thẩm quyền tập thể, những nhiệm vụ, quyền hạn thuộc thẩm quyền của người đứng đầu. Những vấn đề thuộc thẩm quyền tập thể thì thiểu số phục tùng đa số nhưng thiểu số có quyền bảo lưu ý kiến, đa số cũng cần xem xét, tham khảo ý kiến của thiểu số để kiểm tra tính đúng đắn trong quyết định của mình. Những vấn đề cá nhân có quyền quyết định thì cá nhân phải chịu trách nhiệm về quyết định của mình.

- Em hiểu thế nào là tập trung dân chủ qua trích đoạn ở thông tin 1?

- Nguyên tắc tập trung dân chủ được thể hiện như thế nào trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam?

Trả lời:

- Thông qua thông tin 1, em hiểu tập trung dân chủ có nghĩa là ý kiến chỉ đạo sẽ do tập thể bàn bạc, thống nhất và giao nhiệm vụ cho từng cá nhân cụ thể phụ trách.  Tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn đi đôi với nhau, nếu không sẽ không đạt được kết quả như mong muốn.

- Trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam các yếu tố tập trung và dân chủ được phối kết thông qua các hình thức và chế độ như: bầu cử, bổ nhiệm kết hợp với phê chuẩn một số chức danh trong bộ máy; mô hình tổ chức hội đồng, uỷ ban để kết hợp chế độ lãnh đạo tập thể, cá nhân phụ trách; thiểu số phục tùng đa số; cấp dưới phục tùng cấp trên; thảo luận dân chủ, quyết định theo đa số; Những vấn đề cá nhân có quyền quyết định thì các nhân phải chịu trách nhiệm về quyết định của mình.

10. Em hãy đọc thông tỉn dưới đây và trả lời câu hỏi

• THÔNG TIN. 

Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa được ghi nhận tại khoản 1 Điều 8 Hiến pháp năm 2013. Theo đó, Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải được thành lập và hoạt động tuân thủ theo Hiến pháp và pháp luật, điểu này có nghĩa là việc hình thành Nhà nước phải dựa trên quy định của Hiến pháp và pháp luật. Từ việc quy định về cơ cấu tổ chức, quy định về số lượng thành viên, cách thức thành lập các cơ quan, các chức danh trong bộ máy nhà nước không phải mang tính chất tự phát, cảm tính mà phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của Hiến pháp (văn bản có giá trị pháp lí cao nhất, quy định nền tảng đầu tiên cho việc hình thành nên bộ máy nhà nước) cũng như tuân thủ các văn bản pháp luật nói chung.

Theo em, nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện như thế nào?

Trả lời:

Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa: Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lí xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật. Pháp luật quy định rõ ràng, cụ thể, minh bạch toàn bộ việc thành lập, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu, hình thức hoạt động của cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức nhà nước và việc tổ chức bộ máy nhà nước phải tuân theo các quy định đó. Cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức nhà nước phải nghiêm chỉnh tuân thủ pháp luật, mọi hành vi vi phạm pháp luật đều bị xử lí.