Giải kinh tế pháp luật 10 CTST bài 23: Nội dung cơ bản của hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 về kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường

Câu hỏi trong bài học:

1. Em hãy quan sát những tranh dưới đây và trả lời câu hỏi.

Theo em, những tranh trên thể hiện nội dung gì của Hiến pháp năm 2013?

Trả lời:

Những tranh trên thể hiện các nội dung liên quan đến Môi trường, Khoa học - công nghệ, Giáo dục của Hiến pháp 2013.

2. Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN 1.

Độc lập, tự chủ của quốc gia đòi hỏi Việt Nam phải có một nền kinh tế độc lập, tự chủ. Đó là nền kinh tế có cơ cấu kinh tế hợp lí, hiệu quả và bảo đảm độ an toàn cần thiết; nền kinh tế phát triển bền vững và có năng lực cạnh tranh cao; cơ cấu xuất, nhập khẩu cân đối; đầu tư trực tiếp của nước ngoài trong một số ngành kinh tế, nhất là những ngành kinh tế quan trọng, chiếm một tỷ lệ không thể chi phối được nền kinh tế; hạn chế hoặc không cho phép đầu tư nước ngoài vào những ngành nhạy cảm,... Nói cách khác, một nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh toàn cầu hoá là nền kinh tế có khả năng thích ứng cao với những biến động của tình hình quốc tế và ít bị tổn thương trước những biến động đó; trong bất cứ tình huống nào nó cũng có thể cho phép duy trì được các hoạt động bình thường của xã hội và phục vụ đắc lực nhiệm vụ quốc phòng - an ninh.

(Trích Tạp chí Tuyên giáo, ngày 29/07/2021)

• THÔNG TIN 2.

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế; các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật; thị trường đóng vai trò chủ yếu trong huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực phát triển, là động lực chủ yếu để giải phóng sức sản xuất; các nguồn lực nhà nước được phân bổ theo chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phù hợp với cơ chế thị trường. Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh; sử dụng các công cụ, chính sách và các nguồn lực của Nhà nước để định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất kinh doanh và bảo vệ môi trường; thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển. Phát huy vai trò làm chủ của nhân dân trong phát triển kinh tế - xã hội.

(Trích Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần XII, tr. 583,

NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2019)

- Em hãy cho biết thế nào là một nền kinh tế độc lập, tự chủ?

- Theo em nền kinh tế Việt Nam gồm các hình thức sở hữu và thành phần kinh tế nào?

Trả lời:

- Nền kinh tế độc lập, tự chủ là nền kinh tế có cơ cấu kinh tế hợp lí, hiệu quả và bảo đảm độ an toàn cần thiết, có khả năng thích ứng cao với những biến động của tình hình quốc tế và ít bị tổn thương trước những biến động đó; trong bất cứ tình huống nào nó cũng có thể cho phép duy trì được các hoạt động bình thường của xã hội và phục vụ đắc lực nhiệm vụ quốc phòng - an ninh.

- Nền kinh tế Việt Nam có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế.

3. Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi.

• THÔNG TIN 1.

1. Nhà nước, xã hội chăm lo xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tỉnh hoa văn hoá nhân loại.

2. Nhà nước, xã hội phát triển văn học, nghệ thuật nhằm đáp ứng nhu cầu tỉnh thần đa dạng và lành mạnh của Nhân dân; phát triển các phương tiện thông tin đại chúng nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của Nhân dân, phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

3. Nhà nước, xã hội tạo môi trường xây dựng gia đình Việt Nam ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; xây dựng con người Việt Nam có sức khoẻ, văn hoá, giàu lòng yêu nước, có tỉnh thần đoàn kết, ý thức làm chủ, trách nhiệm công dân.

(Trích Điều 60 Hiến pháp năm 2013)

• THÔNG TIN 2.

1. Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.

2. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư khác cho giáo dục; chăm lo giáo dục mầm non; bảo đảm giáo dục tiểu học là bắt buộc, Nhà nước không thu học phí; từng bước phổ cập giáo dục trung học; phát triển giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; thực hiện chính sách học bổng, học phí hợp lí.

3. Nhà nước ưu tiên phát triển giáo dục ở miền núi, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn; ưu tiên sử dụng, phát triển nhân tài; tạo điều kiện để người khuyết tật và người nghèo được học văn hoá và học nghề.

(Trích Điều 61 Hiến pháp năm 2013)

- Theo em, Nhà nước có nghĩa vụ gì trong phát triển văn hoá đất nước?

- Tại sao giáo dục được xem là “quốc sách hàng đầu” của Nhà nước ta?

- Các nội dung về văn hoá, giáo dục được quy định tại Hiến pháp có ý nghĩa gì đối với đời sống của người dân và đất nước?

Trả lời:

- Nhà nước có trách nhiệm chăm lo, xây dựng và tạo điều kiện để phát triển nền văn hóa đất nước.

- Giáo dục được xem là “quốc sách hàng đầu” của Nhà nước ta vì đây là một lĩnh vực quan trọng đóng góp cho sự phát triển của đất nước, nhằm nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước.

- Các nội dung về văn hóa, giáo dục được quy định tại Hiến pháp giúp nâng cao đời sống người dân, đảm bảo cho người dân có một cuộc sống ấm no, đầy đủ, được đáp ứng các nhu cầu cả về vật chất lẫn tinh thần. Đồng thời, các chính sách này cũng nhằm mục đích xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

4. Em hãy đọc các trường lợp sau và trả lời câu hỏi.

• Trường hợp 1.

Trong cuộc thi sáng tạo Khoa học kĩ thuật dành cho thanh thiếu niên tỉnh C. Hai bạn M và N đã đạt giải nhất nhờ ý tưởng sáng tạo sản xuất khẩu trang than hoạt tính từ bã mía. Ban giám khảo đánh giá đây là ý tưởng thiết thực, có tính ứng dụng cao, góp phần bảo vệ môi trường. Một doanh nghiệp đã nhận bảo trợ tài chính cho hai bạn tiếp tục phát triển ý tưởng nghiên cứu.

• Trường hợp 2.

Ngày 22 tháng 10 năm 2003, Chính phủ ban hành Nghị định số 122/2003/NĐ-CP về việc thành lập Quỹ phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (NAFOSTED). Quỹ có sứ mệnh Tạo dựng môi trường nghiên cứu thuận lợi, theo chuẩn mực quốc tế nhằm nâng cao năng lực khoa học và công nghệ quốc gia, bao gồm nâng cao chất lượng nghiên cứu và phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ trình độ cao. Cho đến nay Quỹ đã góp phần rất lớn vào sự phát triển khoa học, công nghệ của Việt Nam.

- Theo em, có nên khuyến khích ý tưởng của hai bạn M và N không? Tại sao?

- Theo em Quỹ phát triển Khoa học Công nghệ Quốc gia có ý nghĩa như thế nào với sự phát triển khoa học công nghệ của Việt Nam?

- Các nội dung về phát triển khoa học, công nghệ và môi trường được quy định tại Hiến pháp có ý nghĩa gì?

Trả lời:

- Ý tưởng của hai bạn M và N rất cần được khuyến khích vì đây là những ý tưởng sáng tạo, có khả năng ứng dụng cao và nên được áp dụng rộng rãi trong cuộc sống hàng ngày để góp phần bảo vể mội trường sống của chúng ta.

- Quỹ phát triển Khoa học Công nghệ Quốc gia đã góp phần rất lớn vào sự phát triển khoa học, công nghệ của Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi, chuẩn quốc tế để nâng cao chất lượng nghiên cứu cũng như phát triển nguồn nhân lực trình độ cao.

- Các nội dung về phát triển khoa học, công nghệ và môi trường được quy định tại Hiến pháp giúp quản lí, sử dụng có hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; xử lí nghiêm những tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường. Từ đó, phát triển nền khoa học và đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.

5. Em hãy đọc các trường hợp sau và trả lời câu hỏi.

• Trường hợp 1.

Nhân ngày Văn hoá các dân tộc Việt Nam (19 - 4), trường Trung học phổ thông A tổ chức cuộc thi Làn điệu dân tộc quê em với sự tham gia của toàn thể học sinh. Các em thích thú tham gia với rất nhiều tiết mục như: múa cồng chiêng của các dân tộc anh em khu vực Tây Nguyên; múa Răm Vông (múa vòng tròn) của người Khmer Nam bộ, hát quan họ,...

• Trường hợp 2.

Anh H có ý định thành lập doanh nghiệp tư nhân kinh doanh máy rửa tay tự động. Khi anh đến Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh P để đăng kí thành lập doanh nghiệp thì được chị E (chuyên viên phòng Đăng kí doanh nghiệp) thông tin rằng: Hạn mức đăng kí kinh doanh máy rửa tay năm 2021 đã hết nên không thể duyệt hồ sơ của anh H.

- Em có nhận xét gì về việc làm của các bạn học sinh trường Trung học phổ thông A và hành vi của chị E?

Trả lời:

- Các bạn học sinh trường THPT A đã tích cực tham gia các phong trào do nhà trường phát động để tìm hiểu về văn hóa các dân tộc Việt Nam. Tinh thần của các bạn rất cần được tuyên dương và khuyến khích.

- Cách xử lí của chị E là đúng theo quy định của pháp luật, anh H nên tìm cách khác để vay vốn đầu tư vì kế hoạch phân bổ ngân sách nhà nước cần được tuân thủ, nếu vi phạm sẽ dẫn đến thâm hụt ngân sách, gây ra những hậu quả xấu đối với nền kinh tế.