Soạn mới giáo án Lịch sử 11 cánh diều bài 7: Khái quát về chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

“Vậy nên:

Lưu Cung tham công nên thất bại

Triệu Tích thích lớn phải tiêu vong”.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về vị trí địa chiến lược của Việt Nam

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS thành các nhóm nhỏ (4 – 6 HS/nhóm).

- GV yêu cầu các nhóm khai thác Tư liệu, Hình 1 SGK tr.42 và trả lời câu hỏi: Nêu vị trí địa chiến lược của Việt Nam.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, thông tin trong mục, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu vị trí chiến lược của Việt Nam.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận:

Lãnh thổ Việt Nam là:

+ Đối tượng nhòm ngó, can thiệp, xâm lược của các thế lực bên ngoài.

+ Địa bàn cạnh tranh địa chính trị, xác lập, mở rộng phạm vi ảnh hưởng của các nước lớn trong khu vực và trên thế giới.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

1. Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

a. Vị trí địa chiến lược của Việt Nam

- Việt Nam nằm ở Đông Nam Á – một khu vực có vị trí đặc biệt:

+ Là ngã tư giữa lục địa Á – Âu và châu Đại Dương, giữa Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương.

+ Nằm trên tuyến đường giao thông, giao thương lâu đời, quan trọng giữa Ấn Độ và Trung Quốc.

- Vị trí của Việt Nam liên quan đến Trung Quốc, Biển Đông, Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo:

+ Liền kề Trung Quốc, án ngữ Biển Đông.

+ Nằm ở vị trí cầu nối giữa Đông Nam Á lục địa với Đông Nam Á hải đảo.

+ Là địa bàn “tiền tiêu” của Đông Nam Á (phía Bắc).

+ Là “cửa ngõ” tiến vào bán đảo Trung - Ấn (phía Đông), Trung Quốc (phía Nam).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu về vai trò, ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS làm việc theo cặp, khai thác Tư liệu, Hình 2 SGK tr.43 và trả lời câu hỏi: Phân tích vai trò, tác động và ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam.

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS thảo luận:

+ Tại sao chiến tranh bảo vệ Tổ quốc lại quyết định sự tồn vong của quốc gia, dân tộc trước các cuộc chiến tranh xâm lược và can thiệp từ bên ngoài.

+ Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc có thể ảnh hưởng như thế nào đến chính sách quản lí đất nước của các vương triều?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu vai trò, ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

b. Vai trò, ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

* Vai trò:

- Có vai trò đặc biệt đối với sự nghiệp bảo vệ độc lập, thống nhất, toàn vẹn chủ quyền, lãnh thổ quốc gia.

- Quyết định sự tồn vong của quốc gia, dân tộc trước các cuộc chiến tranh xâm lược và can thiệp từ bên ngoài.

* Tác động đến:

- Quá trình hình thành quốc gia, dân tộc.

- Tiến trình lịch sử dân tộc và chính sách quản lí đất nước.

- Tính chất xã hội, công cuộc xây dựng đất nước, phát triển kinh tế, văn hóa.

* Ý nghĩa:

- Có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành, phát triển truyền thống yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất trong đấu tranh chống ngoại xâm.

- Góp phần khơi dậy, củng cố tinh thần đoàn kết, lòng tự hào dân tộc.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về kháng chiến chống quân Nam Hán (938)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu, đọc thông tin mục 2a SGK tr.44 và trả lời câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán (938).

- GV cho HS xem thêm hình ảnh, video về cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán (938) (tùy vào thời lượng bài học, thực tế bài giảng).

https://www.youtube.com/watch?v=ZPIUuLtRUFY

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, video và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán (938).

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán (938) thắng lợi đã kết thúc thời kì Bắc thuộc, mở ra thời kì độc lập, tự chủ lâu dài của nước Việt.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

2. Một số cuộc kháng chiến thắng lợi tiêu biểu

a. Kháng chiến chống quân Nam Hán (938)

- Năm 938 quân Nam Hán do Lưu Hoằng Tháo chỉ huy kéo vùng biển Đông Bắc.

- Tại cửa sông Bạch Đằng, Ngô quyền cho người đóng cọc gỗ vạt nhọn tạo thành vài cọc ngầm.

- Trận địa phục kích của quân Ngô Quyền khiến quân Nam Hán bị bất ngờ và thất bại nhanh chóng.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu về kháng chiến chống quân Tống (981)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc theo cặp, khai thác thông tin, đọc thông tin mục 2b SGK tr.44 và trả lời câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Tống (981).

- GV cho HS xem thêm lược đồ, hình ảnh, video về cuộc kháng chiến chống quân quân Tống (981) (tùy vào thời lượng bài học, thực tế bài giảng).

https://www.youtube.com/watch?v=P1dimC41brI

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, video và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nội dung chính của cuộc kháng chiến chống Tống (981).

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV mở rộng: Do thiếu sử liệu nên một số diễn biến của cuộc kháng chiến chống quân Tống (981) vẫn chưa thực sự rõ ràng. Những nghiên cứu gần đây cho thấy vùng ven biển Đông Bắc, sông Lục Đầu và sông Bạch Đằng là chiến trường chính, diễn ra những trận đánh lớn, đóng vai trò quyết định đối với toàn bộ cuộc kháng chiến.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

b. Kháng chiến chống quân Tống (981)

- Đầu năm 981: quân Tống tiến hành xâm lược Đại Cồ Việt.

- Lê Hoàn trực tiếp tổ chức và lãnh đạo cuộc kháng chiến.

- Khi tiến vào lãnh thổ Đại Cồ Việt, quân Tống liên tục bị chặn đánh.

- Nhiều trận chiến lớn diễn ra trên sông Lục Đầu, sông Bạch Đằng,...

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 3: Tìm hiểu về kháng chiến chống quân Tống (1075 – 1077)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc theo cặp, khai thác Hình 3, đọc thông tin mục 2c SGK tr.44, 45 và trả lời câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Tống (1075 – 1077).

+ GV hướng dẫn HS khai thác lược đồ: vị trí hiểm yếu của phòng tuyến sông Như Nguyệt - án ngữ phía bắc đến kinh thành Thăng Long, chặn mọi đường trên bộ mà quân Tống có thể sử dụng để tiến vào Thăng Long.

- GV cho HS xem thêm hình ảnh, video về cuộc kháng chiến chống quân Tống (1075 - 1077) (tùy vào thời lượng bài học, thực tế bài giảng).

https://www.youtube.com/watch?v=3QpVE2cg_E0

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, video và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Tống (1075 – 1077).

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV mở rộng: hai điểm đặc sắc, nổi bật trong quá trình tổ chức kháng chiến của nhà Lý là “Tiên phát chế nhân” và chủ động kết thúc chiến tranh bằng cách đề nghị giảng hòa.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

c. Kháng chiến chống quân Tống (1075 – 1077)

- Tháng 10/1075:

+ Nhà Lý thực hiện kế sách “Tiên phát chế nhân” (tấn công trước để chế ngự đối phương), tấn công vào châu Ung (Quảng Tây) và châu Khâm, châu Liêm (Quảng Đông).

- Khẩn trương chuẩn bị kháng chiến, xây dựng phòng tuyến phía bắc kinh thành Thăng Long.

- Đầu năm 1075:

Quân Tống;

+ Chia làm hai đại tiến vào Đại Việt, bị chặn lại ở phòng tuyến bên bờ sông Như Nguyệt.

+ Tổ chức vượt sông đánh sang phòng tuyến của quân nhà Lý nhưng thất bại.

- Cuối năm 1077:

+ Lý Thường Kiệt cho quân tấn công vào doanh trại dịch. Quân Tống thiệt hại nặng.

+ Nhà Lý chủ động kết thúc chiến tranh bằng cách đề nghị giảng hòa. Quân Tống nhanh chóng chấp nhận và rút quân về nước.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 4: Tìm hiểu về kháng chiến chống quân Mông – Nguyên (1258 – 1288)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS cả lớp thành 3 nhóm.

- GV yêu cầu các nhóm khai thác Hình 4, 5, đọc thông tin mục 2d SGK tr.44 – 46 và thực hiện nhiệm vụ:

+ Nhóm 1: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ (1258).

+ Nhóm 2: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Nguyên (1285).

+ Nhóm 3: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Nguyên (1287 – 1288).

- GV cho HS xem thêm hình ảnh, video về cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên (1258 - 1288) (tùy vào thời lượng bài học, thực tế bài giảng).

https://www.youtube.com/watch?v=BDuq30woAM8

+ Kháng chiến chống quân Mông Cổ (1258):

Bình Lệ Nguyên (1258)

Đông Bộ Đầu (1258)

+ Kháng chiến chống quân Nguyên (1285):

Vạn Kiếp - Lục Đầu (1285)

Chương Dương cướp giáo giặc (1285)

Hàm Tử bắt quân thù (1285)

Trận Tây Kết (1285)

Truy kích Như Nguyệt - Vạn Kiếp - Vĩnh Bình (1285):

+ Kháng chiến chống quân Nguyên (1287 – 1288):

Chiến thắng Vân Đồn (1288)

Ải Nội Bàng (1288)

Bạch Đằng lần thứ 3 (1288)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, video, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên (1258 – 1288).

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

d. Kháng chiến chống quân Mông – Nguyên (1258 – 1288)

* Kháng chiến chống quân Mông Cổ (1258):

- Đầu năm 1258:

+ 3 vạn quân Mông Cổ tràn vào Đại Việt.

+ Nhà Trần chặn đánh địch tại Bình Lệ Nguyên (Vĩnh Phúc).

 → Không thành công.

- Nhà Trần rời Thăng Long, nhân dân thực hiện kế “thanh dã” (vườn không nhà trống).

→ Quân Mông Cổ rơi vào tình thế bế tắc.

- Tháng 1258: nhà Trần tổ chức phản công và giành thắng lợi lớn ở Đông Bộ Đầu (Hà Nội), quân Mông Cổ tháo chạy về nước.

* Kháng chiến chống quân Nguyên (1258)

- Đầu năm 1258:

+ 60 vạn quân Nguyên tràn vào lãnh thổ Đại Việt.

+ Nhân dân tiếp tục thực hiện kế “thanh dã”, tiến hành chiến tranh du kích. + Quân Nguyên từng bước rơi vào khó khăn.

- Giữa năm 1258:

 + Quân nhà Trần tổ chức phản công, giành thắng lợi lớn ở Tây Kết, Hàm Tử (Hưng Yên); Chương Dương, Thăng Long (Hà Nội); Vạn Kiếp (Hải Dương),...

+ Quân Nguyên thiệt hại nặng nề.

* Kháng chiến chống quân Nguyên (1278 – 1288)

Vua Nguyên ra lệnh dồn binh lực (30 vạn quân) quyết đánh Đại Việt lần nữa, nhưng lại thất bại.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 5: Tìm hiểu về kháng chiến chống quân Xiêm (1785)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu, đọc thông tin mục 2e SGK tr.47 và trả lời câu hỏi: Trình bày nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785).

- GV cho HS xem thêm hình ảnh, video về cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785) (tùy vào thời lượng bài học, thực tế bài giảng).

Rạch Gầm Xoài Mút - mô phỏng trận thủy chiến xưa

https://www.youtube.com/watch?v=wREgKak9V9I&t=12s

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, video, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nội dung chính của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785).

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.- GV mở rộng: Nét đặc sắc về nghệ thuật quân sự của quân Tây Sơn: nghi binh, mai phục tấn công bất ngờ,... Đoạn tư liệu trong sách Đại Nam thực lực của Quốc sứ quán triều Nguyễn cúng cho biết hầu hết quân Xiêm đã bị tiêu diệt.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

e. Kháng chiến chống quân Xiêm (1785)

- Giữa năm 1874: 5 vạn quân Xiêm kéo vào Gia Định (Nam Bộ ngày nay).

- Đầu năm 1785: lực lượng Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ huy tiến vào đặt đại bản doanh tại Mỹ Tho.

- Ngày 19-1-1785: diễn ra trận đánh quyết định giữa quân Tây Sơn và quân Xiêm trên đoạn sông từ Rạch Gầm đến Xoài Mút.