Soạn mới giáo án Lịch sử 11 cánh diều bài: Thực hành chủ đề 5 - Một số cuộc cải cách lớn trong lịch sử Việt Nam

Hồ Quý Ly

(1336 – 1407)

Lê Thánh Tông

(1442 – 1297)

Minh Mạng

(1791 – 1841)

CUỘC CẢI CÁCH CỦA HỒ QUÝ LY

Nhóm:………………….

Bối cảnh

 lịch sử

Nội dung chính

Kết quả, ý nghĩa

Bài học có thể rút ra

CUỘC CẢI CÁCH CỦA LÊ THÁNH TÔNG

Nhóm:………………….

Bối cảnh

 lịch sử

Nội dung chính

Kết quả, ý nghĩa

Bài học có thể rút ra

CUỘC CẢI CÁCH CỦA MINH MẠNG

Nhóm:………………….

Bối cảnh

 lịch sử

Nội dung chính

Kết quả, ý nghĩa

Bài học có thể rút ra

CUỘC CẢI CÁCH CỦA HỒ QUÝ LY

Bối cảnh lịch sử

Nội dung chính

Kết quả, ý nghĩa

Bài học có thể

rút ra

- Về chính trị:

+ Từ năm 1358, triều Trần khủng hoảng, suy yếu:

·      Vua Trần Dụ Tông  ăn chơi, hưởng lạc, triều chính bị gian thần lũng đoạn, không quan tâm việc nước.

·      Tầng lớp quý tộc suy thoái, không giữ kỉ cương, phép nước.

+ Ở phía nam, nửa sau thế kỉ XIV, Chiêm Thành liên tục đưa quân tấn công Đại Việt.

+ Ở phía bắc, nhà Minh yêu cầu Đại Việt cống nộp thầy thuốc, giống cây, lương thực, voi, ngựa.,...

- Về kinh tế: từ những năm 40 của thế kỉ XIV:

+ Hạn hán, bão, lụt, vỡ đê.....

+ Mất mùa, đói kém.

+ Làng xã xuất hiện tình trạng che giấu, gian dối về ruộng đất và dân đinh.

+ Quý tộc, quan lại, địa chủ chiếm đoạt ruộng đất trên quy mô lớn.

- Về xã hội: từ những năm 40 của thế kỉ XIV, các cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì diễn ra liên tục ở nhiều vùng miền.

Về chính trị

- Tổ chức chính quyền lập pháp:

+ Đổi tên và đặt thêm các đơn vị hành chính; thành lập nhiều cơ quan, đặt ra nhiều chức quan mới; bãi bỏ nhiều cơ quan, chức quan cũ.

+ Tăng cường kiểm tra, giám sát quan lại, đặc biệt là ở các cấp địa phương.

+ Định kì mở các khoa thi tuyển chọn quan lại. Khoa cử trở thành phương thức tuyển chọn quan lại.

+ Cải cách nghi lễ của triều đình và y phục của quan lại theo hướng quy củ, thống nhất, chuyên nghiệp.

+ Ban hành quy chế, hình luật mới quốc gia.

- Quân đội, quốc phòng:

+ Tuyển chọn người giỏi võ nghệ làm tướng chỉ huy, không căn cứ vào nguồn gốc tổn thất như trước.

+ Thải hồi binh sĩ già yếu, lấy người khỏe mạnh bổ sung vào quân ngũ.

+ Tăng cường quyển quân quy mô lớn, bổ sung lực lượng hương quân ở địa phương.

+ Xây dựng lại binh chế, đặt lại tổ chức quân đội theo hướng quy củ, chặt chẽ, dưới sự thống nhất của triều đình.

+ Cải tiến vũ khí, tăng cường trang bị quốc phòng, xây dựng hệ thống phòng thủ quốc gia quy mô lớn.

Về kinh tế, xã hội:

- Năm 1396: in và phát hành tiền giấy “Thông bảo hội sao”. Cấm, thu hết tiền đồng, đổi sang tiền giấy.

- Năm 1397: hạn chế sở hữu ruộng đất quy mô lớn của tư nhân. Quy định mức sở hữu tối đa về ruộng đất.

- Năm 1398: xóa bỏ tình trạng che giấu, gian dối về ruộng đất. Lập sổ ruộng trên cả nước.

- Năm 1401: hạn chế sở hữu gia nô. Chủ gia nô chỉ được có một số nô tì nhất định. Kiểm soát hộ tịch trên cả nước.

- Năm 1402: điều chỉnh thuế khóa, tăng thuế ruộng, hạ thuế bãi dâu, thu theo hạng đất.

Về văn hóa:

- Về tư tưởng:

+ Đề cao Nho giáo trên cơ sở có phê phán, chọn lọc.

+ Từng bước đưa Nho giáo trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống chính trị và đời sống cung đình.

- Về tôn giáo:

+ Hạn chế sự phát triển thái quá của Phật giáo và Đạo giáo.

+ Bắt sư tăng chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục, 50 tuổi trở lên phải trải qua kì sát hạch, nêu không đạt phải hoàn tục làm dân thường.

- Về chữ viết:

 + Đề cao và khuyến khích sử dụng chữ Nôm.

+ Biên soạn sách chữ Nôm giải thích về Kinh Thi để dạy hậu phi và cung nhân.

- Về giáo dục:

+ Chú trọng giáo dục, chủ trương mở rộng hệ thống trường học.

+ Bổ sung chức học quan ở các địa phương, ban cấp ruộng đất cho trường học.

- Về khoa cử:

+ Sửa đổi nội dung các khoa thi, quy định chặt chẽ phương thức thi.

+ Bổ sung nội dung thi viết, làm tính, định lệ thi Hương và thi Hội theo định kì.

3. Kết quả, ý nghĩa

Kết quả

- Về pháp luật:

+ Xác lập bước đầu thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền theo đường lối pháp trị, tổ chức thống nhất, chặt chẽ.

+ Sức mạnh nhà nước được tăng cường.

- Về quân đội, quốc phòng:

+ Được củng cố.

+ Vai trò và sức mạnh của nhà nước được tăng cường.

- Về kinh tế:

+ Bước đầu giải quyết được bất cập: sở hữu tài sản, chế độ thuế khóa, hạn chế sở hữu tư nhân quy mô lớn, tình trạng gian dối ruộng đất, bộ phận lớn nô tì được giải phóng.

+ Tăng nguồn thu của nhà nước.

- Về văn hóa:

+ Nho giáo trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo của xã hội Đại Việt.

+ Phật giáo, Đạo giáo suy giảm vai trò, vị trí so với trước.

- Về giáo dục, khoa cử: có bước phát triển mới theo hướng quy củ, chuyên nghiệp.

Ý nghĩa:

- Bước đầu xác lập mô hình phát triển mới của Đại Việt.

- Thể hiện tinh thần dân tộc, ý thức tự cường của Hồ Quý Ly, Triều Hồ và tầng lớp lãnh đạo Đại Việt đương thời.

- Để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về việc trị nước. 

- Sự kết hợp giữa nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, về thực hiện chính sách thân dân, về phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc trong sự nghiệp giữ nước và dựng nước.

- Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc phải có sự lãnh đạo đúng đắn về chỉ đạo chiến lược, về phương thức tiến hành chiến tranh và chỉ đạo tác chiến phù hợp.

- Bài học về tập hợp sức mạnh toàn dân, thi hành chính sách “thân dân” hợp lòng dân.

- Bài học về tính tất yếu khách quan của sự đổi mới. Cải cách muốn thành công phải phù hợp với thực tiễn đất nước và được đông đảo nhân dân ủng hộ.

- Sự nghiệp đổi mới giáo dục và đào tạo nhân tài phải gắn liền với thực tiễn cuộc sốn, học phải đi đôi với hành, lí luận phải gắn liền với thực tiễn.

CUỘC CẢI CÁCH CỦA LÊ THÁNH TÔNG

Bối cảnh lịch sử

Nội dung chính

Kết quả, ý nghĩa

Bài học có thể

rút ra

- Về chính trị:

+ Triều Lê sơ bước đầu xây dựng bộ máy nhà nước mới, kế thừa mô hình nhà nước thời Trần, Hồ.

+ Triều đình có nhiều mâu thuẫn và biến động:

·      Xuất hiện phe cánh trong triều.

·      Một bộ phận công thần lộng quyền.

- Về kinh tế:

+ Nền kinh tế sau chiến tranh được phục hồi.

+ Chế độ ruộng đất tồn tại nhiều hạn chế, bất cập:

·      Một bộ phận nông dân thiếu ruộng đất canh tác.

·      Nguồn thu của nhà nước bị ảnh hưởng.

- Về xã hội:

·      Cường hào lộng hành, quan lại tham ô.

·      Tình trạng coi thường pháp luật trở nên phổ biến.

Về tổ chức bộ máy chính quyền:

- Ở trung ương: cải cách theo hướng hoàn thiện hệ thống cơ quan, tập trung quyền lực vào nhà vua, tăng cường chế độ kiểm tra, giám sát, hỗ trợ lẫn nhau giữa các cơ quan.

- Ở địa phương: tổ chức lại hệ thống đơn vị hành chính, thiết lập hệ thống cơ quan, chức quan quản lí từ đạo đến phủ, huyện/châu, xã.

Về luật pháp:

Bộ Quốc triều hình luật (Luật Hồng Đức) được hoàn chỉnh, thể hiện một số điểm mới và tiến bộ.

Về quân đội:

- Hệ thống tổ chức quân đội Đại Việt được cải tổ trên quy mô lớn.

- Có chính sách ưu đãi đối với binh lính, nhất là ban cấp ruộng đất công.

- Quy định chặt chẽ: kỉ luật quân đội, huấn luyện, tập trận, thao diễn võ nghệ hằng năm.

Về kinh tế:

- Năm 1477, Lê Thánh Tông ban hành chính sách lộc điền và chính sách quân điền.

- Thực hiện chính sách khuyến khích khai khẩn đồn điền, mở rộng diện tích canh tác trên cả nước.

Về văn hóa:

- Đề cao Nho giáo, đưa Nho giáo trở thành hệ tư tưởng độc tôn, chính thống của triều đình và toàn xã hội.

- Giáo dục - khoa cử được chú trọng và có nhiều đổi mới.

 - Kết quả:

+ Đưa tới sự xác lập của thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền mang tính quan liêu theo đường lối pháp trị.

+ Bộ máy nhà nước thời Lê sơ hoàn chỉnh, chặt chẽ.

+ Đời sống kinh tế, xã hội có những biến đổi lớn (sự phát triển của nền kinh tế tiểu nông, sự thống trị của tư tưởng Nho giáo).

- Ý nghĩa:

+ Thể hiện tinh thần dân tộc của Vương triều Lê sơ.

+ Đưa nhà nước đạt đến giai đoạn phát triển đỉnh cao.

+ Đặt cơ sở cho hệ thống hành chính của Đại Việt nhiều thế kỉ sau đó.

- Thực hiện nguyên tắc “trên dưới liên kết hiệp đồng, trong ngoài kiềm chế lẫn nhau” trong hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước.

- Thực hiện nguyên tắc “chức vụ và trách nhiệm nghiêm minh, quyền lợi và nghĩa vụ tương xứng”.

- Kết hợp “đức trị” và “pháp trị” trong quản lý nhà nước.

- Quản lý nhà nước bằng pháp luật, đề cao pháp luật.

- Tuyển chọn quan lại công khai, minh bạch.

- Kiểm tra, giám sát quan lại.

- Mở rộng diện và đối tượng áp dụng chế độ “hồi tỵ”.

- Kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng

CUỘC CẢI CÁCH CỦA MINH MẠNG

Bối cảnh lịch sử

Nội dung chính

Kết quả, ý nghĩa

Bài học có thể

rút ra

- Những năm đầu nhà Nguyễn thành lập:

+ Bộ máy chính quyền về cơ bản tiếp tục kế thừa mô hình nhà Lê trung hưng kết hợp một số biện pháp tạm thời.

+ Triều đình trung ương ở Phú Xuân chỉ trực tiếp kiểm soát 4 dinh, 7 trấn từ Thanh Hóa đến Bình Thuận.

·      Quản lí 11 trấn ở phía bắc là Bắc Thành.

·      Quản lí 5 trấn ở phía nam là Gia Định Thành.

·      Đứng đầu Bắc Thanh, Gia Định Thành là Tổng trấn.

- Bộ máy chính quyền thời Gia Long, những năm đầu thời Minh Mạng: thiếu sự thống nhất, đồng bộ, tập trung.

+ Quyền lực nhà vua, triều đình bị hạn chế, không kiểm soát chặt chẽ được các trấn.

+ An ninh – xã hội ở các địa phương bất ổn.

Về bộ máy chính quyền trung ương

- Hoàn thiện bộ máy chính quyền trung ương. Hệ thống cơ quan chủ chốt của triều đình gồm: Nội các, Đô sát viện, Cơ mật viện, Lục bộ, Lục khoa, Lục tự, các cơ quan chuyên môn (Nội các, Đô sát viện, Cơ mật viện có vai trò đặc biệt quan trọng). 

- Chế độ giám sát được chú trộng, tăng cường, quyền lực tập trung vào tay nhà vua.

Về bộ máy chính quyền địa phương:

- Bộ máy hành chính cấp tỉnh:

+ Xóa bỏ Bắc Thành và Gia Định, chức Tổng trấn. + Đổi đặt các trấn trên cả nước thành 30 tỉnh, đặt dưới sự quản lí trực tiếp của triều đình trung ương.

- Bộ máy hành chính cấp phủ, huyện/châu, tổng, xã, các quan phụ trách, cơ chế làm việc được hoàn thiện.

- Kết quả:

+ Hệ thống hành chính trên cả nước đã được cấu trúc lại một cách thống nhất, chặt chẽ và tập trung; quyền lực của hoàng đế và triều đình được tăng cường cao độ.

+ Hệ thống cơ quan, chức quan các cấp được hoàn thiện và có sự giám sát, ràng buộc chặt chẽ với nhau.

+ Nền quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền được xác lập cao độ, mang tính quan liêu.

- Ý nghĩa:

+ Thể hiện tài năng, tâm huyết của nhà vua, nỗ lực của triều Nguyễn.

+ Đặt nền móng cho thể chế chính trị triều Nguyễn nhiều thập ki sau đó.

+ Để lại những di sản quan trọng trong nền hành chính quốc gia thời kì cận - hiện đại.

- Tăng cường kiểm tra, giám sát trong bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương.

- Hạn chế được tình trạng cục bộ, bè phái, quan lại câu kết với nhau trong những vấn đề nhạy cảm của nền hành chính.