Bài văn mẫu lớp 11: Phong cách nghệ thuật của Hồ Xuân Hương

Bài làm

Trong kho tàng văn học Việt Nam, có rất nhiều cái tên đã đi vào thời đại. Một trong những cái tên tiêu biểu ấy chính là Hồ Xuân Hương. Bà được mệnh danh là bà chúa thơ Nôm. Đặc biệt, với bài thơ “Bánh trôi nước” và “Tự tình” (bài II), Hồ Xuân Hương đã thể hiện phong cách nghệ thuật độc đáo qua cách sử dụng ngôn ngữ dân tộc đạt tới trình độ tinh tế và điêu luyện.

Phong cách nghệ thuật của Hồ Xuân Hương được thể hiện rõ nét qua cả hai bài thơ mà trước tiên là bài thơ “Bánh trôi nước”. Mở đầu bài thơ, bà dùng nói quen thuộc trong ca dao:

“Thân em vừa trắng lại vừa tròn,

Bảy nổi ba chìm với nước non.”

Ca dao xưa thường mở đầu bằng những lời lẽ than thân trách phận: Thân em như hạt mưa sa… Thân em như dải lụa đào… Trong bài thơ, Hồ Xuân Hương dùng ngôn ngữ thuần Việt giản dị tự nhiên để nhân vật trữ tình tự giới thiệu bằng lời lẽ khiêm nhường mà ẩn chứa niềm tự hào chính đáng: Thân em vừa trắng lại vừa tròn. Chiếc bánh trôi tròn trịa, xinh xẻo chính là hình ảnh tượng trưng cho người phụ nữ xinh đẹp. Nhưng trong xã hội đương thời với nhiều áp bức bất công, người phụ nữ phải chịu bao bất hạnh. Người phụ nữ không chỉ bị ràng buộc bởi những quan niệm luân lí khắt khe, bị tước đoạt quyền sống tự do mà còn bị khinh rẻ và chà đạp lên nhân phẩm.

Thành ngữ Bảy nổi ba chìm chỉ những số phận long đong, lận đận, vất vả trăm bề đã được Hổ Xuân Hương vận dụng tự nhiên và phù hợp, diễn tả chính xác sự suy ngẫm và nỗi ngậm ngùi, chua xót của nữ sĩ trước tình cảnh riêng của bản thân và tình cảnh chung của phụ nữ thời ấy.

“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.”

Người phụ nữ như  những chiếc bánh trôi nước, ngon hay dở là do tay kẻ nặn. May mắn hay rủi ro, hạnh phúc hay bất hạnh đều không thể tự mình quyết định. Nhưng họ vẫn giữ phẩm giá cao quý – tấm lòng son. Hồ Xuân Hương khẳng định rằng dù xã hội có nhẫn tâm vùi dập đến đâu chăng nữa thì người phụ nữ vẫn giữ trọn vẹn phẩm giá cao quý của mình.

Đến bài thơ Tự tình II, bà vẫn giữ phong cách ngôn ngữ nghệ thuật giản dị, tự nhiên để thể hiện tâm trạng cô đơn, buồn bã, tủi hờn nhưng vẫn tha thiết yêu đời, yêu cuộc sống của mình.

“Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn,

Trơ cái hồng nhan với nước non.”

Đêm khuya thanh vắng, tiếng trống canh thỉnh thoảng lại văng vảng. Nghệ thuật lấy động tả tĩnh đã được sử dụng khéo léo.Tiếng trống canh vang lên bức bối trong màn đêm thăm thẳm, mịt mùng khiến cho sự vắng lặng càng tăng lên. Thời gian trôi qua chậm chạp, nặng nề. Tâm trạng con người như lắng đọng lại và thỉnh thoảng lại như dồn; như thúc, như chồng chất thêm lên khiến cho lòng càng đau đớn, dằn vặt khôn nguôi.

Đến câu thơ sau, nhà thơ kết hợp tài tình giữa ngôn ngữ dân gian và ngôn ngữ văn chương bác học Hồng nhan – nước non.  Hồ Xuân Hương gọi là cái hồng nhan, đặt tính từ “trơ” lên đầu câu khiến cho vẻ đẹp mà tạo hóa ưu ái ban cho riêng phái nữ giống như một sự vật vô tri vô giác. Vẻ đẹp là tinh hoa của trời đất, rất đáng nâng niu, trân trọng. Vậy mà nó trơ ra trước con mắt lạnh lùng vô cảm của người đời. Hồ Xuân Hương đã đặc tả một cách thần tình nỗi đau âm ỉ, nung nấu và thiêu đốt tâm can mình bấy lâu bằng câu thơ giản dị mà có sức lay động, ám ảnh lạ lùng.

Tưởng chừng như nỗi cô đơn, sầu tủi đến mức đắng cay, chua chát đã biến con người thành gỗ đá. Nhưng tim còn để quên đi, chỉ là:

“Chén rượu hương đưa say lại tỉnh,

Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn.”

Một lần nữa, Hồ Xuân Hương đã lựa chọn từ ngữ hết sức tài tình, chuẩn xác nhưng vẫn tự nhiên, dung dị mà chứa chất tầng tầng lớp lớp ý nghĩa, khai thác mãi không vơi cạn.. Cố say, cố quên, vậy mà càng tỉnh hơn, thấy rõ bao nhiêu dối trá, hững hờ của người đời.  Nỗi cô đơn lại càng tăng lên gấp bội. Giống như hình ảnh vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn, cuộc đời mình cũng đã ngả chiều, đợi chờ mãi vẫn không biết bao giờ ước nguyện mới thành hiện thực?

“Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám.

Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.”

Vốn có cá tính mạnh mẽ, bà không thể đắm chìm mãi trong cảm xúc thương thân tủi phận. Ngọn lửa niềm tin trong lòng vẫn cháy, nữ sĩ tin vào tình yêu chân thành, tha thiết của mình đối với con người và cuộc đời, mạnh mẽ vùng lên. Một loạt động từ mạnh được sửu dụng như nhắc nhở, thúc giục nữ sĩ nói riêng và phụ nữ nói chung hãy xiên ngang, đâm toạc tất cả những gì phi lí ràng buộc, vây bủa con người để hướng tới một cuộc sống thật sự tự do, thật sự hạnh phúc.

Khép lại bài thơ, Hồ Xuân Hương đã giãi bày chân thực tâm trạng cô đơn, tiếc nuối, xót xa, cay đắng, chán chường nhưng không tuyệt vọng, vẫn âm ỉ, le lói ước mong được chia sẻ, yêu thương:

“Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại,

Mảnh tình san sẻ tí con con!”

Câu thơ sử dụng nghệ thuật ngôn từ đặc sắc cùng điệp khúc xuân đi xuân lại lại khẳng định quy luật không thể thay đổi của tạo hóa. Tuổi xuân qua đi không bao giờ trở lại. Nhưng tình cảm vẫn không được trọn vẹn, chỉ khao khát một tấm chân tình cũng không được, chỉ còn một mảnh. Mảnh tình ấy tiếp tục đem san sẻ thì cũng chỉ được một tí con con. Cách nói dân gian tự nhiên cùng sự sáng tạo của nữ sĩ tài hoa đã cụ thể hóa tình yêu khiến nó dễ hiểu, dễ đi vào lòng người hơn.

Hai bài thơ đều mang đậm dấu ấn tính cách và phong cách sáng tác của Hồ Xuân Hương – người được mệnh danh Bà chúa thơ Nôm. Với những giá trị ấy, hai bài thơ đã góp phần to lớn vào sự phát triển của ngôn ngữ dân tộc.