Bài văn mẫu lớp 11: Tâm hồn của người thi sĩ Nguyễn Khuyến qua bài thơ Câu cá mùa thu

Bài làm

Nguyễn Khuyến được mệnh danh là nhà thơ của làng cảnh Việt Nam. Mùa thu chính là đề tài nổi bật trong các tác phẩm của ông. Nhắc tới thu trong thơ Nguyễn Khuyến không thể không nhắc tới bài thơ Câu cá mùa thu (Thu điếu). Bài thơ đã tái hiện bức tranh mùa thu giản dị, đơn sơ và thể hiện tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, yêu mến thiên nhiên tha thiết, tấm lòng  yêu  nước thầm kín của Nguyễn Khuyến.

Mở đầu bài thơ là khung cảnh yên ả, đẹp đẽ được miêu tả nhẹ nhàng qua những câu thơ:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

Hai câu thơ như 2 nét chấm phá phong cảnh đơn sơ, thanh thoát vẽ lên thần thái riêng của mùa thu vùng đồng bằng Bắc bộ. Từ “ lạnh lẽo” đặc tả khí lạnh của ao nước mùa thu, dường như cái lạnh ấy thấm sâu vào da thịt con người. Tính từ “trong veo” đã tuyệt đối hóa độ trong của nước, đồng thời còn gợi ra độ thanh sạch, sự bất động, tĩnh lặng của mặt ao. Ao nước trong veo, tưởng chừng có thể nhìn thấy đáy, sóng biêng biếc phản chiếu màu cây, màu trời xanh ngắt. Trên nền cảnh ấy xuất hiện một chiếc thuyền câu lẻ loi, đơn chiếc, bé nhỏ. Số từ chỉ số ít “một chiếc” kết hợp với từ láy “tẻo teo” khiến cho chiếc thuyền càng nhỏ bé hơn, như co lại thành một nét chấm trên nền ao cũng bé xíu và trong trong tận đáy. Thuyền trôi đi trên mặt ao lăn tăn gợn sóng:

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.

Dường như nhà thơ đang cảm nhận từng khoảnh khắc của thiên nhiên. Tâm hồn người thi sĩ hiện lên ở đây có một chút cảm xúc có chút cô đơn, nhưng vẫn hòa nhập với không khí chung của không gian, tạo nên một cảm giác mới mẻ, vô cùng hấp dẫn người đọc. Tác giả đã rất nhạy cảm, tinh tế khi phát hiện được những biến động tinh vi của tạo vật. Đó là sự chuyển động “ hơi gợn tí” của sóng, là sự đưa nhẹ, khẽ khàng của chiếc lá vàng, là sự mong manh uốn lượn của hơi nước mờ ảo trên mặt ao.

Tâm hồn thi sĩ còn tinh tế cảm nhận được không gian cảnh vật mùa thu theo cả chiều cao, chiều sâu:

Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,

Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

Màu da trời mùa thu dường như ám ảnh sâu đậm trong tâm hồn Nguyễn Khuyến nếu như ông tả “Trời thu xanh ngắt mấy từng cao” (Thu vịnh ), “Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt” ( Thu ẩm ) thì đến đây là màu xanh ngắt. Màu xanh ngắt của da trời bởi thế không chỉ đơn giản là sắc màu đặc trưng cảu trời thu mà có lẽ còn chính là tâm trạng nhiều ẩn ức, là chiều sâu tâm hồn đầy trăn trở của thi nhân. Cảnh vật thoáng đãng và yên tĩnh. Ngõ trúc quanh co vắng vẻ. Từ “vắng teo” đặc tả cảnh vắng tanh vắng ngắt, không chút cử động, không chút âm thanh, không một bóng người. Bởi thế, hai câu thơ gợi ra sự trống vắng, nỗi cô đơn trong lòng người.

Để rồi khép lại bài thơ, Nguyễn Khuyến viết:

Tựa gối ôm cần lâu chẳng đặng,

Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Giữa thiên nhiên, hình ảnh con người xuất hiện trong tư thế ngồi bó gối, trong trạng thái trầm tư mặc tưởng. Nhà thơ ngồi câu cá mà chẳng chú tâm đến việc câu, giật mình trước tiếng cá “ đớp động dưới chân bèo”. Tâm hồn nhà thơ phải trong trẻo nhường nào mới nghe rõ âm thanh nhỏ nhẹ như vậy. Từ “cá đâu” vừa tạo nên sự mơ hồ trong không gian vừa gợi ra sự ngỡ ngàng của lòng người. Ông dường như mất cảm giác về không gian thực tại mà chìm đắm trong không gian suy tưởng nên không thể xác định rõ hướng gây ra tiếng động mặc dù đang ngồi trong một chiếc ao rất nhỏ.

Cảnh thu tuy đẹp mà buồn, buồn vì quá quạnh quẽ, vắng lặng, buồn vì người ngắm cảnh cũng đang chất chứa nỗi niềm thế sự của kẻ sĩ trước cảnh vong quốc mà thân lại nhàn nhã. Tâm hồn tác giả đang mang nặng những mối lo và suy tư về cuộc đời, ngập tràn trong những cảm xúc riêng. Những cảm xúc cô đơn xen lẫn những hoài niệm xa xôi, những cảm xúc của thời cuộc. Mặc dù viết về vùng nông thôn vùng Bắc Bộ nhưng tâm trạng thi sĩ vẫn mang một nỗi lòng với biết bao nhiêu lo toan và những cái nhìn mới mẻ nhất.

Với những nghệ thuật đặc sắc và những dòng cảm xúc riêng, tác giả đã tái hiện sinh động bức tranh cảnh sắc thiên nhiên mua thu vùng đồng bằng bắc bộ tuyệt đẹp. Đồng thời hòa quyện vào đó nhiều cảnh sắc của tâm hồn. Không chỉ là sự tinh tế, nhạy cảm, yêu mến thiên nhiên mà còn mang nặng những dòng cảm xúc riêng, đó là những cảm xúc của những con người với thời cuộc. Để rồi từ đó, Câu cá mùa thu trở thành tác phẩm tiêu biểu nhất của ông, đặc trưng cho ngồi bút nhà thơ Nguyễn Khuyến.