Giải KHTN 9 sách VNEN bài 16: Chu kì tế bào và nguyên phân

A. Hoạt động khởi động

Em có biết tại sao cây non có kích thước nhỏ, khi trưởng thành, kích thước của cây tăng lên? Nhờ quá trình nào để từ một em bé lớn lên thành một người trưởng thành với chiều cao và cân nặng rất nhiều so với khi mới sinh ra?

Từ một hợp tử phát triển thành cơ thể gồm rất nhiều tế bào có bộ NST giống nhau và giống bộ NST trong hợp tử ban đầu?

Trả lời:

+ Cây non có kích thước nhỏ nhờ sự sinh trưởng (tăng về kích thước) và phân chia (tăng số lượng) của tế bào nên khi trưởng thành, kích thước của cây tăng lên.

+ Nhờ quá trình sinh trưởng và phân chia của tế bào để từ một em bé lớn lên thành một người trưởng thành với chiều cao và cân nặng rất nhiều so với khi mới sinh ra.

+ Từ một hợp tử nhờ quá trình nguyên phân tạo ra các tế bào mới giống nhau và giống tế bào ban đầu để phát triển thành có thể gồm rất nhiều tế bào có bộ NST giống nhau và giống bộ NST trong hợp tử ban đầu.

B. Hoạt động hình thành kiến thức

I. Chu kì tế bào

+ Hãy quan sát hình 16.1 và trả lời các câu hỏi:

• Chu kì tế bào là gì? Chu kì tế bào gồm những pha nào ?
• So sánh số lượng NST trước và sau pha M. Ở pha S của kì trung gian, nhờ quá trình nào mà NSt đơn trở thành NST kép ?

- Hãy quan sát hình 16.2 và cho biết mức độ đóng xoắn của NST qua các giai đoạn của chu kì tế bào bằng cách điền vào chỗ chấm :

     NST trả qua quá trình biến đổi về …………. Và ………… thông qua sự thay đổi mức độ ……….. của chất nhiễm sắc. Ở kì trung gian, NST ……….tối đa, sau đố mức độ ………….tăng dần từ ………..đến………. của nguyên phân. Từ ………….đến ……………, NST dần ……..

Trả lời:

+ Hình 16.1:

• Chu kì tế bào là quá trình  biến đổi có tính chu kì sảy ra giữa 2 lần phân bào liên tiếp.
• Chu kì tế bào gồm 2 giai đoạn: kì trung gian (pha G1,S,G2) và phân bào
• Số lượng NST trước và sau pha M không thay đổi.
• Ở kì trung gian, tại pha S có sự nhân đôi ADN => NST đơn thành NST kép

+ Hình 16.2:

     NST trả qua quá trình biến đổi về hình thái và cấu trúc thông qua sự thay đổi mức độ đóng xoắn của chất nhiễm sắc. Ở kì trung gian, NST duỗi xoắn tối đa, sau đố mức độ đóng xoắn tăng dần từ kì đầu đến kì giữa của nguyên phân. Từ kì sau đến kì cuối, NST dần duỗi xoắn trở lại,

II. Nguyên nhân

1. Diễn biến cơ bản của nguyên nhân

Trước khi bước vào nguyên phân, NST có dạng NST đơn hay NST kép? Vì sao?

Hãy quan sát hình 16.3 và cho biết, nguyên nhân là gì? Nguyên nhân gồm những giai đoạn nào? Kết quả của nguyên phân là gì?

Hãy quan sát hình 16.4 và mô tả diễn biến cơ bản của nguyên phân về mức độ xoắn và sự vận động của NST, màng nhân, thoi phân bào, ...

Trả lời:

+ Trước nguyên phân, NST ở dạng kép vì NST đã biến đổi ở kì trung gian từ NST đơn thành NST kép

+ Nguyên phân là sự phân bào tạo ra các tế bào con giống nhau và giống tế bào mẹ về số lượng NST

+ Nguyên phân gồm 4 kì: đầu, giữa, sau, cuối

+ Kết quả của NP: từ một tế bào qua nguyên phân tạo ra 2 tế bào con giống nhau và giống tế bào mẹ

* Hình 16.4: 

+ Kì đầu: NST bắt đầu co xoắn. Màng nhân và nhân con biến mất. Trung tử và thoi phân bào xuất hiện.

+ Kì giữa: NST co xoắn cực đại và xếp thành một hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào. Thoi phân bào đính vào 2 phía của tâm động.

+ Kì sau: 2 cromatit trong từng NST kép tách nhau ở tâm động thành 2 NST đơn và đi về hai cực của tế bào.

+ Kì cuối: NST duỗi xoắn, nằm trong 2 nhân mới. Tế bào hình thành eo thắt để phân chia tế bào chất.

2. Ý nghĩa của nguyên phân

- Dựa vào các ví dụ nêu ở hình 16.5, hãy cho biết nguyên phân có ý nghĩa gì đối với tế bào và cơ thể sinh vật?

+ Điều gì xảy ra nếu các tế bào của cơ thể không thể phân chia?

+ Nhờ có quá trình nào mà một cây khoai lang hoặc cây sắn có thể được tạo thành từ chỉ một đoạn thân của chúng?

Trả lời:

• Nguyên phân giúp làm tăng số lượng tế bào => giúp tăng số lượng cơ thể với sinh vật đơn bào, giúp có thể lớn lên với cơ thể đa bào
• Nếu các tế bào trong cơ thể không nguyên phân thì cơ thể đó không thể lớn lên
• Nhờ quá trình nguyên phân mà một cây khoai lang hoặc cây sắn có thể được tạo thành từ chỉ một đoạn thân của chúng

C. Hoạt động luyện tập

Bài 1. Giai đoạn của nguyên phân khi NST bắt đầu co xoắn được gọi là......, giai đoạn màng nhân xuất hiện trở lại bao quanh các  NST được gọi là .......

A. Kì sau, kì cuối.

B. Kì đầu, kì giữa.

C. Kì đầu, kì cuối.

D. Kì giữa, kì cuối.

Bài 2. Giai đoạn của nguyên phân khi các NST nằm ở mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào được gọi là ..............., giai đoạn khi NST kép bắt đầu phân tách được gọi là ............

A. Kì giữa, kì sau.

B. Kì giữa, kì cuối.

C. Kì đầu, kì giữa.

D. Kì sau, Kì cuối.

Bài 3. Trong quá trình nguyên phân, NST được hình thành ở giai đoạn nào?

A. Kì trung gian.

B. Đầu kì đầu.

C. Giữa kì đầu.

D. Đầu kì giữa.

Bài 4. Trật tự đúng của các giai đoạn trong nguyên phân là:

A. Kì giữa, kì cuối, kì sau, kì đầu.

B. Kì đầu, kì giữa, kì sau, kì cuối.

C. Kì đầu, kì sau, kì giữa, kì cuối.

D. Kì sau, kì giữa, kì đầu, kì cuối.

Trả lời:

1. C

2. A

3. A

4. B

Bài 5. Một tế bào có 2n NST. Hãy xác định ở mỗi giai đoạn sau của nguyên phân: kì trung gian, kì đầu, kì giữa, kì sau, kì cuối, trong tế bào có:

+ Bao nhiêu cromatit cấu thành các NST?

+ Nhân con có mặt không?

+ Xuất hiện sợi thoi phân bào không?

+ Có màng nhân không?

Trả lời:

• Số cromatit lần lượt trong các kì trên là: 4n, 4n,4n, 0,0
• Nhân con có mặt ở kì trung gian, đầu kì đầu, kì cuối
• Xuất hiện thoi phân bào ở kì đầu
• Có màng nhân ở kì trung gian, đầu kì đầu, kì cuối

Bài 6. Một tế bào có 8 NST ở ki trung gian. Có bao nhiên NST và các NST này ở dạng nào trong tế bào này nếu tế bào đang ở:

+ Kì đầu của nguyên phân?

+ Kì sau của nguyên phân?

+ Kết thúc giai đoạn phân chia tế bào chất của nguyên phân?

Trả lời:

• Ở kì đầu: có 8 NST kép bắt đầu co xoắn
• Ở kì sau: có 16 NST đơn duỗi xoắn
• Kết thúc phân chia tế bào chất là kết thúc nguyên phân: 8 NST đơn duỗi xoắn

D. Hoạt động vận dụng

Một tế bào lưỡng bội có 2n NST nguyên phân liên tiếp k lần. Hãy lập công thức tính:

1. Số tế bào con được sinh ra

2. Số NST đơn môi trường cung cấp cho quá trình nguyên phân đó.

Trả lời:

1. Số tế bào con tạo thành sau k lần NP liên tiếp là: 2k

2. Số NST môi trường cung cấp cho quá trình trên: (2k -1).2n

E. Hoạt động tìm tòi mở rộng

Bài 1. Hãy kể ra những việc làm trong đó con người đã ứng dụng hiện tượng nguyên phân. Em có tư liệu gì liên quan đến việc đó?

Trả lời:

Một số việc làm ứng dụng hiện tượng nguyên phân: nhân giống vô tính trong ống nghiệm, nuôi cấy mô, cấy ghép da, ...

Bài 2. Điều gì sẽ xảy ra nếu ở kì sau của nguyên phân, một NST kép không tách ở tâm động và đi về một cực của tế bào?

Trả lời:

Vậy thì sẽ tạo ra 2 tế bào con: 1 tế bào không có NST, 1 tế bào nhận 2n NST kép

Bài 3. Điều gì xảy ra nếu thoi phân bào không hình thành trong quá trình phân chia tế bào?

Trả lời:

Nếu thoi phân bào không hình thành thì NST phân chia không đều cho các tế bào con, giống như mục 2.