Giải KHTN 9 sách VNEN bài 28: Mối quan hệ giữa kiểu gen - Môi trường - Kiểu hình

A. Hoạt động khởi động

Thảo luận: Nêu nhận xét về sự liên quan giữa đặc điểm môi trường sống với màu sắc hoa liên hình và màu lông của cáo Bắc cực. Ý nghĩa của hiện tượng này.

Trả lời:

+ Khi điều kiện nhiệt độ môi trường thay đổi làm cho sự biểu hiện kiểu hình của KG AA thay đổi, KG aa không ảnh hưởng.

+ Khi điều kiện nhiệt độ, ánh sáng  theo mùa thay đổi làm thay đổi màu lông của cáo Bắc cực. 

=> khi điều kiện môi trường thay đổi sẽ ảnh hưởng tới sự biểu hiện tính trạng của sinh vật.

=> ứng dụng: có thể dùng để cải thiện đặc điểm, tính trạng của sinh vật.

B. Hoạt động hình thành kiến thức

I. Mối quan hệ giữa kiểu gen - môi trường - kiểu hình

+ Hãy dự đoán về kiểu gen của sinh vật trong các trường hợp sau:

• 2 sinh vật cùng loài có KG khác nhau sống trong cùng 1 điều kiện môi trường.
• Một sinh vật nhưng sống trong 2 môi trường khác nhau.

+ Tìm ví dụ thực tế cho điều em dự đoán ở trên. Giải thích.

+ Em hãy nêu vai trò của các nhân tố độ ẩm, ánh sáng tới kiểu hình cây rau dừa nước, cây bèo tây, cây lá lốt. Từ đó em rút ra kết luận gì?

Trả lời:

* Dự đoán:

+ 2 sinh vật có KG khác nhau dù sống trong cùng 1 môi trường vẫn có kiểu hình khác nhau. 

VD: cây AA (hoa đỏ) và cây aa (hoa trắng) dù sống cùng môi trường thì vẫn ra 2 màu hoa khác nhau.

+1 sinh vật sống ở 2 môi trường khác nhau thì vẫn có 1 KH.

VD: ở người, kiểu gen Aa quy định mắt đen thì dù sống ở môi trường nào vẫn biểu hiện mắt nâu.

=> bởi vì kiểu gen quy định kiểu hình 

* Dựa vào bảng 28 trang 155 có:

+ Độ ẩm ánh hưởng tới kích thước của thân, lá, rễ ở cây dừa nước.

+ Ánh sáng ảnh hưởng đến chiều cao cây, kích thước và màu sắc lá ở cây bèo tây, cây lá lốt.

=> Kết luận: Trong các điều kiện môi trường khác nhau, sự biểu hiện tính trạng của cùng 1 kiểu gen có thể khác nhau => tạo nên kiểu hình khác nhau.

II. Thường biến

+ Quan sát hình 28.3, mô tả màu lông thỏ Himalaya sp ở các vị trí khác nhau trên cơ thể. Thảo luận: Biểu hiện màu lông thỏ khác nhau ở các vị trí trên cơ thể phụ thuộc vòa những yếu tố nào? Nhiệt độ hay kiểu gen cơ thể?

+ Các tế bào ở đầu mút cơ thể có nhiệt độ thấp hơn nên chúng có khả năng tổng hợp được sắc tố meelanin làm cho lông đen. Hãy giải thích tại sao?

+ Thí nghiệm SGK có chứng minh cho nhận xét trên không?

Trả lời:

+ Biểu hiện khác nhau của màu lông trên các vị trí khác nhau phụ thuộc vào nhiệt độ vì trên cơ thể các tế bào có kiểu gen giống nhau.

+ Những tế bào ở đầu mút có sự thất thoát nhiệt so với môi trường nhiều hơn. Khi nhiệt độ thấp đó là điều kiện thích hợp để xảy ra phản ứng sinh hóa trong cơ thể tổng hợp melanin làm lông đen.

=> Sự khác nhau về màu lông trên các vị trí khác nhau trên cơ thể.

+ TN trong SGK hình 28.4 chứng minh cho nhận xét trên là đúng.

1. Khái niệm

Quan sát hình 28.5, em hãy mô tả sự khác nhau về kiểu hình ở những cây mạ trong mỗi điều kiện ánh sáng khác nhau, giải thích vì sao có sự khác nhau đó. Nêu thêm ví dụ khác.

Trả lời:

+ Sự khác nhau về KH ở các cây mạ hình 28.5:

• Ngoài sáng: do đầy đủ ánh sáng nên cây tổng hợp nhiều sắc tố quang  hợp (diệp lục) => làm cho lá cây có màu xanh lục
• Trong tối: do thiếu ánh sáng nên cây không tổng hợp được diệp lục => lá cây không có màu xanh lục.

* VD: cây rau muống trồng ở ao sẽ có thân và lá to hơn so với cây rau muống sống trong ruộng cạn.

2. Đặc điểm, ý nghĩa

 Thường biến có di truyền được không? Thường biến có ý nghĩa gì đối với sinh vật, với chăn nuôi và trồng trọt?

Trả lời:

• Thường biến không di truyền được vì nó không làm thay đổi vật chất di truyền.
• Thường biến giúp sinh vật tồn tại và thích nghi với môi trường thay đổi.
• Trong trồng trọt, chăn nuôi, người ta ứng dụng để làm tăng năng suất.

II. Mức phản ứng

1. Khái niệm

Mức phả ứng là giới hạn thường biến của một kiểu gen nhất định khi môi trường thay đổi.

2. Đặc điểm

+ Có 2 loại mức phản ứng:

• mức phản ứng rộng
• mức phản ứng hẹp

+ Mức phản ứng càng rộng càng dễ thích nghi.

+ Hãy trả lời các câu hỏi:

• Giới hạn năng suất của giống lúa DR2 là do giống hay do kĩ thuật trồng trọt quy định?
• Muốn tăng tỉ lệ nạc lên tren 40% ở giống lợn Ỉ Móng cái thì phải làm thế nào?

Trả lời:

• Giới hạn năng suất của giống lúa DR2 là do gen  (giống) quy định.
• Muốn tăng tỉ lệ nạc lên trên 40% (vượt ngoài mức phản ứng của gen) thì cần thay đổi kiểu gen của lợn Ỉ Móng Cái.

C. Hoạt động luyện tập

Câu 1. Hãy phân tích mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình thông qua một ví dụ cụ thể (giống - biện pháp kĩ thuật - năng suất). Từ đó rút ra kết luận gì?

Trả lời:

VD: với lợn Ỉ Móng cái có tỉ lệ nạc 30 - 40%

- Vậy với kiểu gen AA thì nếu được chăm nuôi tốt đúng kĩ thuật thì lợn có thể tăng tỉ lệ nạc lên tối đa 40%. Hay nói cách khác, với điều kiện môi trường thay đổi là kĩ thuật chăn nuôi thì kiểu hình là tỉ lệ nạc ở lợn Ỉ Móng Cái sẽ thay đổi từ 30% đến 40%.

Câu 2: So sánh thường biến với mức phản ứng.

Trả lời:

Phân biệt thường biến và đột biến

• Thường biến là những biến đổi ở KH phát sinh trong đời sống cá thể dưới tác động của môi trường. Thường biến không di truyền được.
• Mức phản ứng là giới hạn thường biến của một kiểu gen trước các môi trường khác nhau. Mức phản ứng do gen quy định nên di truyền được.

Câu 3: So sánh thường biến với đột biến.

Trả lời:

Câu 4: Hiện tượng nào dưới đây là không phải do sự mềm dẻo của kiểu hình (thường biến) tạo nên?

A. Cáo Bắc cực có màu sắc lông thay đổi theo mùa.

B. Tắc kè hoa có màu sắc thay đổi phù hợp với nền của môi trường.

C. Trên cùng một cây hoa giấy, có cả hoa đỏ và hoa trắng.

D. Gà gô có màu lông thay đổi theo mùa.

Trả lời:

=> Chọn câu C

D. Hoạt động vận dụng

Bài 1. Em hãy do chiều cao và cân nặng hiện tại của em, dự đoán chiều cao và cân nặng khi em 18 tuổi. Làm thế nào để em có chiều cao và cân nặng lí tưởng.

Trả lời:

Gợi ý: em hãy đo chiều cao, cân nặng của tất cả gia đình rồi tính trung bình. Từ đó đưa a dự đoán.

Muốn đạt chiều cao lí tưởng cần luyện tập và ăn uống hợp lí.

Bài 2. Nhóm em hãy bố trí 1 buổi quan sát thường biến theo nội dung bảng sau:

Trả lời:

Bài 3. Có ý kiến cho rằng: chúng ta chỉ biết mức phản ứng của 1 kiểu gen, ví dụ của 1 con lợn, bằng cách nhân bản vô tính con lợn thành nhiều con có cùng kiểu gen rồi cho chúng sống trong nhiều môi trường khác nhau. Theo em có đúng như vậy không? Giải thích ý kiến của em.

Trả lời:

Đúng. Vì với thí nghiệm đó chúng ta chỉ xác định được tác động của các môi trường khác nhau lên 1 kiểu gen duy nhất.

Bài 4. Vận dụng mối quan hệ giữa KG, môi trường và KH để giải thích kết quả học tập của em. Làm thế nào để có kết quả học tập cao nhất với em?

Trả lời:

Khi em học hành chăm chỉ, chủ động thì em có kết quả tốt hơn. Còn khi em không chăm chỉ và thụ động trong học tập thì kết quả sẽ không tốt.

Bài 5. Lập bản đồ khái niệm về biến dị.

E. Hoạt động tìm tòi mở rộng

Hãy bình luận câu tục ngữ "Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống" trong nghề trồng lúa khi Di truyền học chưa phát triển và hiện nay Di truyền học phát triển.

Trả lời:

- Câu tục ngữ có ý nghĩa nhấn mạnh các yếu tố của môi trường ảnh hưởng đến năng suất cây lúa. Trong đó, các yếu tố quan trọng chính là môi trường (nước, phân, chăm sóc) và giống lúa.

- Tuy nhiên, đối với Di truyền học hiện đại thì thấy rằng kiểu hình về năng suất lúa có thể thay đổi trong mức phản ứng khi thay đổi các yếu tố môi trường trên cho phù hợp nhưng được quy định bởi gen hay giống lúa.