Soạn mới giáo án Sinh học 11 cánh diều bài 19: Các nhận tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật

H

A

U

P

H

O

I

P

H

O

I

S

I

N

H

T

R

U

O

N

G

M

O

I

T

R

U

O

N

G

L

O

A

I

S

I

N

H

L

I

B

I

E

N

T

H

A

I

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV hướng dẫn HS quan sát hình 19.1 và 19.2, yêu cầu HS làm việc nhóm (4 - 5 HS) hoàn thành Phiếu học tập.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS hoạt động nhóm, quan sát hình 19.1 và 19.2, thảo luận hoàn thành Phiếu học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm báo cáo kết quả thảo luận - ĐÍNH KÈM DƯỚI HOẠT ĐỘNG.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận của HS, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV tổng kết, chốt kiến thức và dẫn dắt HS sang nhiệm vụ mới.

I. Các nhân tố bên trong ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật

1. Di truyền

- Hệ gene quy định đặc điểm sinh học đặc trưng cho loài.

VD: Lợn Đại Bạch trưởng thành có thể đạt khối lượng lên đến 200kg trong khi lợn Ỉ chỉ khoảng 50kg.

    Lợn Đại Bạch                     Lợn Ỉ

- Hệ gene quy định hiệu quả chuyển đổi thức ăn; tốc độ, giới hạn và thời gian sinh trưởng, phát triển.

VD: Ở gia súc, gene Booroola có vai trò quan trọng đối với sự phát triển và chất lượng thịt.

- Cơ chế điều khiển của hệ gene: các yếu tố phiên mã đặc hiệu → quyết định vị trí và thời điểm biểu hiện gene → điều khiển các quá trình sinh trưởng, phát triển ở động vật từ giai đoạn phôi thai.

2. Giới tính

- Ở từng thời kì, quá trình sinh trưởng, phát triển giữa giới đực và giới cái không giống nhau do có sự khác biệt về hormone.

VD: Ở người, trong giai đoạn dậy thì, do ảnh hưởng của hormone sinh dục nên chiều cao của nam tăng nhiều hơn so với nữ.

- Sự khác biệt về tốc độ sinh trưởng, phát triển cũng như thành phần các loại mô giữa giới đực và giới cái dẫn đến sự khác nhau khác nhau về kích thước.

VD: Gà mía trưởng thành

      Gà trống                             Gà mái

nặng 3,5 - 4 kg                   nặng 2,5 - 3 kg

→ Gà mái có tỉ lệ mỡ cao hơn so với gà trống.

3. Hormone

Các hormone điều hòa sinh trưởng và phát triển của động vật bao gồm:

- Ở động vật không xương sống: juvenile, ecdysteroid.

- Ở động vật có xương sống: GH, thyroxine, testosterone, estrogen.

PHIẾU HỌC TẬP

Ảnh hưởng của các nhân tố bên trong đến sinh trưởng và phát triển ở động vật

Đọc thông tin, kết hợp quan sát hình 19.1 và 19.2 trang 126 SGK, trả lời các câu hỏi sau về ảnh hưởng của các nhân tố bên trong đến sinh trưởng và phát triển ở động vật:

Câu 1: Nêu ví dụ (ngoài SGK) về ảnh hưởng của yếu tố di truyền đến sinh trưởng và phát triển ở động vật.

..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... .....................................................................................................................

Câu 2: Nêu ví dụ (ngoài SGK) về ảnh hưởng của yếu tố giới tính đến sinh trưởng và phát triển ở động vật.

...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ......................................................................................................................

Câu 3: Quan sát hình 19.1 và 19.2, đọc thông tin, hoàn thành bảng 19.1.

Bảng 19.1. Ảnh hưởng của hormone đến sự sinh trưởng và phát triển ở côn trùng và ở người

PHIẾU HỌC TẬP

Ảnh hưởng của các nhân tố bên trong đến sinh trưởng và phát triển ở động vật

Đọc thông tin, kết hợp quan sát hình 19.1 và 19.2 trang 126 SGK, trả lời các câu hỏi sau về ảnh hưởng của các nhân tố bên trong đến sinh trưởng và phát triển ở động vật:

Câu 1: Nêu ví dụ (ngoài SGK) về ảnh hưởng của yếu tố di truyền đến sinh trưởng và phát triển ở động vật.

- Chiều cao trung bình của người thuộc các chủng tộc khác nhau ở độ tuổi trưởng thành là khác nhau:

+ Mỹ: 1,75 m ở nam và 1,61 m ở nữ.

+ Indonesia: 1,63 m ở nam và 1,53 m ở nữ.

Câu 2: Nêu ví dụ (ngoài SGK) về ảnh hưởng của yếu tố giới tính đến sinh trưởng và phát triển ở động vật.

- Chiều cao trung bình ở nam cao hơn so với nữ. Theo kết quả Tổng điều tra dinh dưỡng năm 2019 - 2020, chiều cao trung bình của nam thanh niên là 1,68 m và của nữ thanh niên là 1,56 m.

Câu 3: Quan sát hình 19.1 và 19.2, đọc thông tin, hoàn thành bảng 19.1.

Bảng 19.1. Ảnh hưởng của hormone đến sự sinh trưởng và phát triển ở côn trùng và ở người

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm 4 - 5 HS đọc mục II tr.127 SGK.

- GV sử dụng kĩ thuật phòng tranh, yêu cầu các nhóm vẽ sơ đồ tư duy mô tả ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài đến sinh trưởng và phát triển ở động vật và giải thích ảnh hưởng của các nhân tố đó.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS đọc SGK, thảo luận nhóm vẽ sơ đồ tư duy mô tả ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài đến sinh trưởng và phát triển ở động vật.

- GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Các nhóm treo sơ đồ tư duy lần lượt trên bảng cho tất cả HS trong lớp quan sát.

- Mỗi nhóm cử 2 HS đại diện là giám khảo nhận xét, chữa, bổ sung sơ đồ tư duy dưới sự giám sát của GV.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận của HS, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV tổng quát kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

II. Các nhân tố bên ngoài ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật

- Chế độ dinh dưỡng: là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng của động vật qua các giai đoạn.

- Điều kiện môi trường: bao gồm nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, hàm lượng O₂… ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất ở động vật.

- Tác nhân gây bệnh: những tác nhân có hại trong không khí hoặc thức ăn như virus, vi khuẩn, nấm, kí sinh trùng… gây bệnh cho động vật dẫn đến kìm hãm quá trình sinh trưởng và phát triển, thậm chí gây tử vong hàng loạt.

Các nhân tố bên ngoài ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật

Chế độ dinh dưỡng

Điều kiện môi trường

Tác nhân gây bệnh

Là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và phát triển của động vật qua các giai đoạn.

Ví dụ: trẻ em thiếu protein, calcium, vitamin D → còi xương, chậm lớn.

Giải thích: chất dinh dưỡng trong thức ăn cung cấp nguyên liệu, năng lượng cho tế bào để duy trì hoạt động sống của cơ thể..

Bao gồm: nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, hàm lượng O₂…

Ví dụ: trẻ em tắm nắng đúng cách giúp tiền vitamin D → vitamin D có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa calcium.

Giải thích: các nhân tố môi trường ảnh hưởng đến các enzyme, hormone trong quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng của cơ thể động vật.

Tác nhân gây hại trong không khí hoặc thức ăn như: virus, vi khuẩn, nấm, kí sinh trùng…

Ví dụ: virus Newcastle gây bệnh gà rù …

Giải thích: tác nhân gây bệnh hội tụ đủ ba yếu tố có độc lực, con đường xâm nhiễm phù hợp, số lượng đủ lớn → gây bệnh cho động vật.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV sử dụng phương pháp dạy học theo góc, yêu cầu HS tự chọn góc phù hợp với phong cách học của mình và tại mỗi góc HS thảo luận theo cặp đôi để hoàn thành nhiệm vụ:

+ Góc quan sát:  HS quan sát video, chỉ ra những biện pháp ứng dụng kiến thức về sinh trưởng và phát triển vào thực tiễn (https://youtu.be/zLX22RydHFM).

+ Góc phân tích: HS quan sát Hình 19.3, đọc thông tin SGK trang 128, trả lời câu hỏi: Dựa trên hiểu biết về ảnh hưởng của nhân tố bên trong và bên ngoài đến sinh trưởng và phát triển ở động vật, con người có những biện pháp nào giúp tăng năng suất vật nuôi?

+ Góc áp dụng: HS nêu và lấy ví dụ về các biện pháp nâng cao chất lượng cuộc sống con người.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS lựa chọn góc học tập phù hợp và thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV mời một số HS chia sẻ trước lớp.

- Các HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV đánh giá và kết luận

- GV mở rộng thêm (Đính kèm dưới Hoạt động 3).

- GV tổng quát kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

➩ Kết luận:

- Nhằm điều khiển tốc độ sinh trưởng và phát triển của vật nuôi, con người sử dụng một số biện phpas như chọn lọc và cải tạo giống; điều khiển bằng hormone; sử dụng loại thức ăn thích hợp theo từng giai đoạn sinh trưởng và phát triển; bổ sung thêm vitamin, khoáng chất, enzyme tiêu hóa đúng cách; kiểm soát các điều kiện môi trường; vệ sinh chuồng trại; tiêm phòng…

- Có nhiều biện pháp giúp quá trình sinh trưởng và phát triển của con người diễn ra thuận lợi, nâng cao chất lượng cuộc sống như chế độ dinh dưỡng cân bằng, luyện tập thể dục, thể thao, tư vấn di truyền thai kì, bảo vệ môi trường,…

III. Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng và phát triển ở động vật vào thực tiễn

- Tác động đến nhân tố bên trong: di truyền, giới tính, hormone.

+ Di truyền: chọn lọc và cải tạo giống vật nuôi, tư vấn di truyền thai kì…

Chọn lọc, cải tạo giống

Tư vấn di truyền

+ Giới tính: chọn lọc giới tính vật nuôi, thực hiện bình đẳng giới…

Bình đẳng giới

+ Hormone: sử dụng hormone để kích thích sinh trưởng ở vật nuôi hoặc trị liệu bằng hormone ở người…

Công nghệ nano ứng dụng trong chăn nuôi

(Liệu pháp hormone trong điều trị ung thư vú https://www.youtube.com/watch?v=w6b4wAwGsMY)

-  Tác động đến nhân tố bên ngoài:

+ Chế độ dinh dưỡng: chế độ dinh dưỡng hợp lí, bổ sung thêm vitamin, enzyme… đúng cách.

+ Điều kiện môi trường: kiểm soát điều kiện ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm… cho chuồng trại vật nuôi; nâng cao đời sống vật chất, ổn định quy mô dân số ở người.

Kiểm soát nhiệt độ bên ngoài chuồng gà

+ Tác nhân gây bệnh: vệ sinh chuồng trại, tiêm vaccine vật nuôi; bảo vệ môi trường, tiêm vaccine, luyện tập thể dục, thể thao đều đặn.