HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Nhắc lại kiến thức về thể loại truyện thơ dân gian

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, dựa vào kiến thức đã học, thực hiện yêu cầu sau:

+ Trình bày những hiểu biết của em về thể loại truyện thơ dân gian.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Hiểu biết chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, dựa vào kiến thức đã học về văn bản Lời tiễn dặn, trả lời câu hỏi:

- Trình bày những hiểu biết của em về văn bản Lời tiễn dặn (tác giả, thể loại, nội dung,…).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 3: Nhắc lại kiến thức bài học

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV lập một nhóm trung tâm và giao nhiệm vụ, các thành viên còn lại của lớp sẽ ngồi xung quanh, tập trung quan sát nhóm đang thảo luận.

- GV yêu cầu nhóm trung tâm trả lời câu hỏi:

+ Nhận xét về tâm trạng của cô gái qua sự cảm nhận của chàng trai trong đoạn trích “Lời tiễn dặn”.

+ Nhận xét về tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn người yêu về nhà chồng và khi ở nhà chồng cô gái trong đoạn trích “Lời tiễn dặn”.

+ Nhận xét về tình yêu của đôi nam nữ trong đoạn trích “Lời tiễn dặn”.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện nhóm trung tâm lần lượt trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu các thành viên còn lại trong lớp lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến cho nhóm trung tâm (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 4: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, thực hiện yêu cầu sau:

 Từ nội dung văn bản “Lời tiễn dặn”, em hãy rút ra đặc trưng của truyện thơ dân gian bằng sơ đồ tư duy.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, rút ra tổng kết đặc trưng thể loại của truyện thơ dân gian qua văn bản “Lời tiễn dặn” bằng sơ đồ tư duy.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại 1 – 2 HS trình bày sơ đồ tư duy về đặc trưng truyện thơ dân gian qua văn bản “Lời tiễn dặn”.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV gợi mở cho HS theo PHỤ LỤC 6 trang 106.

1. Nhắc lại kiến thức về thể loại truyện thơ dân gian

- Là một thể loại tự sự trong văn học dân gian, sáng tác dưới hình thức văn vần, thường xoay quanh đề tài tình yêu, hôn nhân, kết hợp tự sự với trữ tình, rất gần gũi với ca dao, dân ca; phát triển nhiều ở các dân tộc miền múi.

- Cốt truyện: đơn giản, xoay quanh số phận của nhân vật chính, có sử dụng yếu tố kì ảo hoặc không sử dụng.

- Nhân vật chính: thường là những con người có số phận ngang trái, bất hạnh trong cuộc sống.

- Ngôn ngữ: là ngôn ngữ truyền khẩu, giàu chất trữ tình và mang âm hưởng của các làn điệu dân ca Việt Nam.

2. Hiểu biết chung về văn bản.

a. Văn bản “Lời tiễn dặn”

- Tác giả: Không xác định cụ thể. Đây là truyện dân gian của dân tộc Thái.

- Thể loại: truyện thơ

- Văn bản được trích từ truyện thơ Tiễn dặn người yêu.

- Nội dung: Qua hai lời tiễn dặn của chàng trai dành cho cô gái, ta thấy được tậm trạng đau xót khi yêu nhau mà không thể bên nhau của chàng trai và cô gái, cùng với đó là tình yêu mãnh liệt, mãi đi cùng năm tháng, sánh ngang với “trời đất, thiên nhiên” của hai người.

- Bố cục:

+ Phần 1 (Từ đầu đến …góa bụa về già): Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn dặn.

+ Phần 2 (Còn lại): Cử chỉ, hành động, tâm trạng của chàng trai lúc ở nhà chồng cô gái.

3. Nhắc lại kiến thức bài học

a. Tâm trạng của cô gái qua sự cảm nhận của chàng trai trong đoạn trích “Lời tiễn dặn”.

- Cô gái cất bước theo chồng mang theo gánh nặng tâm tư sầu thương.

- Biểu hiện: “Vừa đi vừa ngoảnh lại / Vừa đi vừa ngoái trông”.

=> Lưu luyến, nuối tiếc tình yêu, chờ đợi, nuôi hi vọng về sự thay đổi.

- Chân bước, lòng càng đau, càng nhớ.

=> Nỗi đau giằng xé.

+ Tâm trạng cô gái mâu thuẫn, đau khổ, cay đắng đến tuyệt vọng.

+ Chàng trai thấu hiểu nỗi nhớ nhung, sự chờ đợi của cô gái, ta thấy được sự đồng điệu giữa hai người.

- Tâm trạng này xuất phát từ tình yêu tha thiết cháy bỏng của cô gái với chàng trai, là khát vọng cháy bỏng về tình yêu tự do.

b. Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn người yêu về nhà chồng và khi ở nhà chồng cô gái trong đoạn trích “Lời tiễn dặn”.

* Khi tiễn người yêu về nhà chồng:

- Tâm trạng chàng trai đau khổ, quyến luyến không nỡ xa rời: “Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay đi / Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi”.

* Khi ở nhà chồng cô gái:

- Ân cần chăm sóc người yêu: chải đầu, búi tóc, nấu thuốc bằng ống lam.

- Chàng trai động viên cô gái kiên can vượt qua khó khăn.

- Tình yêu của chàng trai thật chân thành, dịu dàng, đằm thắm, không chỉ thể hiện ở những lời thề nguyền mà biểu hiện cụ thể qua hành động và lời nói ân cần, tha thiết khiến người nghe xiết bao cảm động.

c. Nhận xét tình yêu của đôi nam nữ trong đoạn trích “Lời tiễn dặn”

- Tình yêu của đôi nam nữ được thể hiện chủ yếu qua lời của chàng trai bày bỏ với cô gái. Ta thấy đây là:

+ Một tình yêu tha thiết, sâu nặng.

+ Một tình yêu trường tồn, vĩnh cửu.

+ Một tình yêu giàu lòng nhân ái, vị tha và khát khao hạnh phúc được bày tỏ kín đáo.

+ Một tình yêu thủy chung, trọn vẹn nghĩa tình, không thay đổi.

4. Tổng kết

* Yếu tố tự sự:

- Cốt truyện:

+ Mô hình của cốt truyện: gặp gỡ - tai biến – đoàn tụ.

+ Đôi trai gái yêu nhau những chẳng thể chiến thắng được gia đình. Đoạn trích lời tiễn dặn tái hiện lại cảnh chàng trai bất chấp nguy hiểm vẫn chạy theo tiễn người yêu của mình về nhà chồng.

- Bi kịch: bị kịch mà nhân vật phải trải qua là bi kịch tình yêu lứa đôi và bi kịch bị ép duyên. Qua đó, người đọc thấy được số phận đáng thương của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

- Nhân vật: là những người bình thường, không thần thánh hóa, không mang yếu tố kì ảo, mang tính đại diện cho một lớp người trong xã hội. Tâm lý nhân vật được biểu hiện qua lời nói, lời độc thoại nội tâm một cách rất tự nhiên, từ đó người đọc có thể hình dung ra tính cách nhân vật.

* Yếu tố trữ tình

- Đề tài tình yêu vốn đã lãng mạn, trữ tình, đây là một đề tài hết sức quen thuộc không chỉ trong truyện thơ mà còn ở các thể loại văn học dân gian khác.

- Ngôn ngữ:

+ Ngôn ngữ Thái Đen, truyện thơ “Tiễn dặn người yêu” là tinh hoa của tiếng nói dân tộc ta.

+Đại từ nhân xưng “người đẹp anh yêu”, “anh yêu em”, “đôi ta yêu nhau” ; các hô ngữ, mệnh lệnh thức “xin hãy”, “dậy đi em”, “hỡi gốc dưa yêu”,… tăng tính trữ tình.

+ Bao thương nhớ, lời tự tình của trai gái vả lời vè, lời giễu của người dân toọc Thái đều hợp nhất vào nhưng không biến chất.

+ Đưa nhiều điển tích, điển cố, lời thơ sâu sắc mà vẫn gần gũi, dễ hiểu.

+ Tác giả đã viết truyện bằng lời thơ tự nhiên, dễ nhớ, dễ thuộc.

- Các cấu trúc câu lặp lại, lối sử dụng điệp từ, lấy thiên nhiên làm đối tượng biểu đạt, để so sánh, để giãi bày tâm trạng, nên thiên nhiên thân thuộc của núi rừng Tây Bắc tràn vào lời ca là đặc điểm nghệ thuật nổi bật trong đoạn trích. 

- Truyện thơ của dân tộc Thái sử dụng phương pháp trùng điệp như một phương pháp phổ biến, đặc thù. Một hành động, một tâm trạng ít khi chỉ được diễn tả bằng một hình ảnh mà luôn có sự lặp lại của nhiều hình ảnh theo một cấu trúc ngữ pháp nhằm khắc hoạ sâu sắc nội dung diễn tả. Điều đó tạo tính chất phô diễn, giãi bày đậm chất trữ tình đồng thời tạo sự cân đối, nhịp nhàng, hài hoà về nhạc điệu.

=> Sự kết hợp hài hoà giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình. Hình ảnh cô gái được hiện lên rõ nét qua quan sát và tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn dặn. Sự đan xen giữa kể sự kiện và miêu tả cảnh vật, tâm trạng nhân vật là ưu thế nổi bật của truyện thơ.