Soạn mới giáo án Lịch sử 8 CTST bài 8: Phong trào Tây Sơn

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác Tư liệu 8.1 SGK tr.40:

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS tìm hiểu tư liệu:

+ Thương nhân này đến Đàng Trong vào thời kì trị vì của chúa Nguyễn nào? (chúa Nguyễn Phúc Khoát).

+ Việc buôn bán của người Pháp ở Đàng Trong như thế nào? (gặp nhiều khó khăn).

+ Nếu muốn việc buôn bán trôi chảy thì họ phải làm gì? (phải có lễ vật đút lót, hối lộ cho bọn quan lại).

+ Nếu không làm vậy thì họ phải đối mặt với vấn đề gì?(bị trộm cắp, bị gặp mọi điều trở ngại phiền phức).

- GV hướng dẫn HS khai thác thêm thông tin mục 1 SGK tr.40 và trả lời câu hỏi: Em hãy cho biết tại sao phong trào Tây Sơ bùng nổ?

- GV cung cấp thêm cho HS tư liệu:

Nhận xét về hệ thống thu thuế của chúa Nguyễn thế kỉ XVIII, Lê Quý Đôn viết: “…đến nay có chỗ một xã có đến 16 hay 17 tướng thần (nhân viên thu thuế) và hơn 20 xã trưởng, đều được làm việc,… Ở các xã ven biển trấn Thuận Hóa, gián hoặc có xã theo nghề đánh cá thì thu thuế mắm, lấy số người hoặc lấy có lưới hay không có lưới làm chuẩn”.

(Lê Quý Đôn toàn tập, tập 1 – Phủ biên tạp lục,

 NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1977 tr.148, 229)

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Theo em, tại sao phong trào Tây Sơn được nhân dân Đàng Trong ủng hộ?

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS:

+ Ai là người khiến đời sống của nhân dân Đàng Trong rơi vào cực khổ?

+ Việc Tây Sơn ngay từ đầu nêu cao khẩu hiệu “lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo” đã có tác dụng gì?

+ Phong trào Tây Sơn nổi lên lật đổ chúa Nguyễn có đáp ứng nguyện vọng của nhân dân không?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng: Phong trào Tây Sơn được nhân dân Đàng Trong ủng hộ vì:

+ Là cuộc khởi nghĩa mang tính chất sống còn vì dân.  

+ Đề ra khẩu hiệu hợp với lòng dân, nhất là dân nghèo: “Lấy của người giàu chia cho dân nghèo”.

+ Xóa nợ cho nông dân và bãi bỏ nhiều thứ thuế.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn là do tình trạng chế độ phong kiến bị khủng hoảng trầm trọng, kinh tế suy sụp, đời sống nhân dân đói khổ triền miên, mâu thuẫn xã hội diễn ra gay gắt.

- GV chuyển sang hoạt động mới.

1. Nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn

- Tình hình chính quyền phong kiến Đàng Trong:

+ Chính quyền họ Nguyễn suy yếu dần.

+ Quan lại nhũng nhiễu dân chúng.

+ Nhiều thứ thuế mới xuất hiện.

- Đời sống nhân dân: vô cùng cực khổ.

- Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ: bất bình trước chính quyền phong kiến suy đồi, phong trào Tây Sơn bùng nổ cuối thế kỉ XVIII.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Lật đổ chúa Nguyễn  và chính quyền Lê – Trịnh

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ dựng cờ khởi nghĩa.

+ Xây dựng căn cứ:

·      Ban đầu, ở vùng Tây Sơn thượng đạo (An Khê, Gia Lai).

·      Sau đó, chuyển xuống Tây Sơn hạ đạo (Tây Sơn, Bình Định).

+ Thu hút đông đảo nhân dân Đàng Trong tham gia.

Ba anh em Tây Sơn

(Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ)

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác thông tin mục 2a SGK tr.41 và hoàn thành Phiếu học tập số 1: Nêu những nét chính về quá trình lật đổ chúa Nguyễn và chính quyền Lê – Trịnh của nghĩa quân Tây Sơn.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận, khai thác thông tin trong mục và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 cặp đôi nêu những nét chính về quá trình lật đổ chúa Nguyễn và chính quyền Lê – Trịnh của nghĩa quân Tây Sơn theo Phiếu học tập số 1.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Thắng lợi đầu tiên của phong trào Tây Sơn chỉ trong thời gian ngắn đã lật đổ 3 tập đoàn phong kiến (Nguyễn, Trịnh, Lê) tồn tại hàng trăm năm.

- GV mở rộng kiến thức:

+ Phong trào Tây Sơn bùng nổ và giành được thắng lợi nhanh chóng vì đã nói lên tiếng nói bất bình với chính quyền, khát vọng tìm kiếm cuộc sống mới và ý thức bảo vệ nền độc lập dân tộc của nhân dân cả nước.

+ Cùng với sự lớn mạnh của nghĩa quân Tây Sơn, dưới tài chỉ huy của Nguyễn Huệ là sự mục ruỗng của chính quyền Lê – Trịnh sau hơn 30 năm phải đương đầu với các cuộc khởi nghĩa nông dân, sau đó là nạn kiêu binh, tạo điều kiện thuận lợi để quân Tây Sơn quét sạch chỉ trong vòng 3 năm (1786 – 1788).

- GV đặt vấn đề và chuyển sang nhiệm vụ mới: Phải chăng, việc lật nhào 3 tập đoàn phong kiến đã mở ra cơ hội cho đất nước?

2. Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn

a. Lật đổ chúa Nguyễn và chính quyền Lê – Tịnh

Đính kèm kết quả Phiếu học tập số 1 phía dưới Nhiệm vụ 1.

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhiệm vụ 2: Chiến thắng quân xâm lược Xiêm (1785)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác tư liệu 8.2:

+ Bức tranh cho biết địa hình chiến đấu như thế nào? (Địa hình thiên hiểm, bí mật tạo lập thế trận hiểm hóc đánh địch).

+ Quân Tây Sơn gồm những bộ phận nào tham gia tác chiến? (thủy binh, bộ binh phối hợp từ các hướng tấn công vào đội hình quân Xiêm).

+ Các cánh rừng dừa nước hai bên ven sông và các con rạch có hỗ trợ gì cho quân Nguyễn Huệ không? (Thuận lợi trong hoạt động tác chiến mai phụcm triệt để lợi dụng được địa hình, tạo lập thế trận mai phục hiểm hóc).

+ Ngoài các vũ khí thông thường, quân Tây Sơn còn sử dụng vũ khí nào? (Vũ khí thuốc súng, hỏa hổ, hỏa cầu lưu hoàng, đại bác, thuốc súng, pháo, voi chiến).

+ Dụng ý của Nguyễn Huệ khi sử dụng thuyền nhỏ là gì? (Để vượt sông, đầm, phá; sang sông chủ động, an toàn; khi công đồn thì nó được dùng làm khiên, cản tên đạn của kẻ thù để cho quân ta tiến lên, rất có hiệu quả).

+ Khói lửa nghi ngút xuất hiện từ phía quân Xiêm cho biết kết quả gì? (Quân Xiêm bị tiêu diệt).

- GV trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác lược đồ Hình 8.3:

+ Nguyễn Huệ đã bố trí quân lực như thế nào? (Bố trí trên sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm tới Xoài Mút (Tiền Giang).

+ Doanh trại của nghĩa quân Tây Sơn đóng ở đâu?(Tây sơn hạ đạo – Tây Sơn, Bình Định).

+ Trận chiến chính diễn ra ở đoạn sông nào của sông Tiền? (Rạch Gầm – Xoài Mút).

+ Làm sao để quân Xiêm rơi vào trận địa mai phục của nghĩa quân Tây Sơn?(Quân Tây Sơn dụ quân Xiêm vào trận địa mai phục, đồng loạt cho thủy binh, bộ binh phối hợp từ các hướng tấn công vào đội hình quân Xiêm).

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, kết hợp Hình 8.2, 8.3 vừa khai thác và trả lời câu hỏi: Mô tả lại chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút năm 1785.

- GV lưu ý và cung cấp thêm thông tin cho HS:

+ Về lực lượng hai bên: có sự chênh lệch về quân số giữa Xiêm – Nguyễn với Tây Sơn:

+ Về đoạn sông Rạch Gầm – Xoài Mút: “Đoạn sông này chỉ dài 6 km, rộng chừng vài km. Giữa sông có cù lao Thái Sơn, hai bên bờ sông cây cỏ rậm rạp, phía Bắc là Đồng Tháp Mười rộng mênh mông. Nguyễn Huệ quyết định bố trí một trận địa mai phục lớn ở đây. Thủy binh giấu quân sâu trong các nhánh sông như Rạch Gầm, Xoài Mút và những dòng sông nhỏ giữa các cù lao. Bộ binh và pháo binh mai phục bên bờ và trên cù lao giữa sông”.

- GV cho HS xem thêm video về trận đánh Rạch Gầm – Xoài Mút:

https://www.youtube.com/watch?v=wREgKak9V9I

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, video, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mô tả chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút năm 1785.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

b. Chiến thắng quân xâm lược Xiêm (1785)

- Chính quyền chúa Nguyễn bị lật đổ, Nguyễn Phúc Ánh chạy sang nước Xiêm cầu cứu.

- Tháng 7/1784: vua Xiêm phái 5 vạn quân, chiếm đóng gần hết Tây Nam Bộ.

- Tháng 1/1785: Nguyễn Huệ đưa 2 vạn quân vào Gia Định, bố trí trận địa trên đoạn sông từ Rạch Gầm tới Xoài Mút..

- 19/1/1785:

+ Quân Tây Sơn dụ quân Xiêm vào trân địa mai phục.

+ Thủy binh, bộ binh phối hợp tấn công từ các hình vào quân Xiêm.

+ Trong vòng 1 ngày, 4 vạn quân Xiêm bị tiêu diệt.

+ Quân Tây Sơn làm chủ vùng Gia Định.

Nhiệm vụ 3: Quang Trung đại phá quân Thanh (năm 1789)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác lược đồ Hình 8.4 SGK tr.42:

+ Chủ lực của quân Tây Sơn tấn công vào những địa điểm nào? (Ngọc Hồi, Đống Đa, Thăng Long).

+ Quân Tây Sơn tập kết ở đâu? (xây dựng phong tuyến thủy bộ Tam Điệp – Biện Sơn, 5 đạo quân tiến về Thăng Long).

+ Kể tên những tướng lĩnh chủ chốt của quân Tây Sơn? (Đô đốc Long, Đô đốc Bảo).

+ Những thành trì nào bị quân Tây Sơn tiêu diệt trong trận chiến này? (Đống Đa, Yên Quyết, Nam Đồng, Văn Điển, Đại Áng, Ngọc Hồi, Hà Hồi).

+ Hướng rút chạy của quân Thanh là gì? (Men theo bờ sông, sang bên kia sông Hồng).

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, kết hợp hình Hình 8.4 vừa khai thác, mục Em có biết và hoàn thành Phiếu học tập số 2: Em hãy mô tả lại trận Ngọc Hồi – Đống Đa năm 1789.

c. Quang Trung đại phá quân Thanh (năm 1789)

Đính kèm kết quả Phiếu học tập số 2 phía dưới Nhiệm vụ 3.