Giải sách bài tập Lịch sử 8 kết nối bài 18: Phong trào chống Pháp trong những năm 1885 - 1896
Hướng dẫn giải bài 18: Phong trào chống Pháp trong những năm 1885 - 1896 SBT Toán 4 cánh diều. Đây là sách bài tập nằm trong bộ sách "Cánh diều" được biên soạn theo chương trình đổi mới của Bộ giáo dục. Hi vọng, với cách hướng dẫn cụ thể và giải chi tiết học sinh sẽ nắm bài học tốt hơn.
A. TRẮC NGHIỆM
Bài tập 1. Hãy xác định chỉ một phương án đúng.
1.1. Về danh nghĩa, đứng đầu phái chủ chiến trong Triều đình Huế là
A. vua Hàm Nghi.
B. Tôn Thất Thuyết.
C. vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết.
D. Nguyễn Văn Tường.
Hướng dẫn trả lời:
A. vua Hàm Nghi.
1.2. Ý nào không phải là bối cảnh bùng nổ phong trào Cần vương?
A. Thực dân Pháp cơ bản hoàn thành quá trình xâm lược Việt Nam.
B. Cuộc phản công quân Pháp ở kinh thành Huế của phái chủ chiến thất bại.
C. Dụ Cần vương được ban bố kêu gọi nhân dân cả nước giúp vua cứu nước.
D. Phong trào đấu tranh chống Triều đình nhà Nguyễn diễn ra quyết liệt.
Hướng dẫn trả lời:
D. Phong trào đấu tranh chống Triều đình nhà Nguyễn diễn ra quyết liệt.
1.3. Quan sát lược đồ hình 18.4 (SGK, tr. 83), nhận xét nào dưới đây là đúng?
A. Phong trào Cần vương diễn ra chủ yếu ở tỉnh Bắc Kì và Trung Kì.
B. Phong trào Cần vương chỉ diễn ra ở các tỉnh Bắc Kỳ.
C. Phong trào Cần vương phát triển mạnh ở các tỉnh Trung Kỳ.
D. Phong trào Cần vương diễn ra rộng khắp trên địa bàn cả nước.
Hướng dẫn trả lời:
A. Phong trào Cần vương diễn ra chủ yếu ở tỉnh Bắc Kì và Trung Kì.
1.4. Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương là
A. khởi nghĩa Bãi Sậy.
B. Khởi nghĩa Hương Khê.
C. Khởi nghĩa Ba Đình.
D. Khởi nghĩa Yên Thế.
Hướng dẫn trả lời:
B. Khởi nghĩa Hương Khê.
1.5. Địa bàn chính của cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Thiện Thuật chỉ huy là
A. vùng Bãi Sậy (Hưng Yên).
B. vùng căn cứ Hai Sông (Hải Dương).
C. vùng đồng bằng sông Hồng.
D. vùng Nam Định, Thái Bình.
Hướng dẫn trả lời:
A. vùng Bãi Sậy (Hưng Yên).
1.6. Căn cứ chính của cuộc khởi nghĩa Hương Khê ở đâu?
A. Vùng miền núi tỉnh Hà Tĩnh.
B. Huyện Hương Khê (tỉnh Hà Tĩnh).
C. Nghệ An – Hà Tĩnh.
D. Vùng miền núi tỉnh Quảng Bình.
Hướng dẫn trả lời:
B. Huyện Hương Khê (tỉnh Hà Tĩnh).
1.7. Ý nào không đúng về điểm nổi bật của khởi nghĩa Hương Khê
A. Nghĩa quân được tổ chức tương đối quy củ, huấn luyện chu đáo.
B. Nghĩa quân đã chế tạo thành công súng trường theo mẫu của Pháp.
C. Tham gia nghĩa quân chủ yếu là đồng bào các dân tộc Mường, Thái,...
D. Cuộc khởi nghĩa diễn ra trong thời gian dài, gây cho quân Pháp nhiều thiệt hại.
Hướng dẫn trả lời:
C. Tham gia nghĩa quân chủ yếu là đồng bào các dân tộc Mường, Thái,...
1.8. Căn cứ chính của cuộc khởi nghĩa Ba Đình là
A. ba làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê (huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá).
B. huyện Nga Sơn (tỉnh Thanh Hoá)
C. vùng núi Hùng Linh (huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá).
D. vùng núi Mã Cao (miền Tây Thanh Hoá).
Hướng dẫn trả lời:
A. ba làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê (huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá).
1.9. Điểm chung trong chiến thuật đánh địch của các cuộc khởi Bãi Sậy, Hương Khê, Ba Đình là
A. đánh điểm, diệt viện.
B. đánh du kích, bố trí trận địa phục kích.
C. đánh nhanh, thắng nhanh.
D. có giai đoạn chủ động giảng hoà với quân Pháp.
Hướng dẫn trả lời:
B. đánh du kích, bố trí trận địa phục kích.
1.10. Lãnh đạo của khởi nghĩa nông dân Yên Thế là
A. Đề Nắm
B. Đề Thám.
C. Đề Năm sau đó là Đề Thám.
D. Bộ chỉ huy nghĩa quân đứng đầu là Đề Thám.
Hướng dẫn trả lời:
C. Đề Năm sau đó là Đề Thám.
1.11. Địa bàn bùng nổ khởi nghĩa Yên Thế ở đâu?
A. Vùng Bắc Ninh – Bắc Giang.
B. Vùng Phủ Lạng Thương.
C. Yên Thế (Bắc Giang).
D. Vùng núi tỉnh Bắc Giang lan sang vùng chân núi Tam Đảo.
Hướng dẫn trả lời:
C. Yên Thế (Bắc Giang).
Bài tập 2. Hãy xác định các câu dưới đây đúng hay sai về nội dung lịch sử.
1. Đứng đầu phe chủ chiến trong Triều đình Huế là Tôn Thất Thuyết.
2. Sự ủng hộ của đông đảo nhân dân và quan lại ở các tỉnh là nguồn cổ vũ phe chủ chiến trong triều đình mạnh tay hành động.
3. Khởi nghĩa Bãi Sậy là cuộc khởi nghĩa kéo dài nhất trong phong Cần vương.
4. Cuộc khởi nghĩa Hương Khê diễn ra qua ba giai đoạn ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình.
5. Mốc chấm dứt của khởi nghĩa Hương Khê cũng là mốc kết thúc của phong trào Cần vương.
6. Khởi nghĩa nông dân Yên Thế thuộc phạm trù phong trào Cần vương.
7. Khởi nghĩa Yên Thế là một trong những cuộc khởi nghĩa chống xâm lược tiêu biểu nhất ở Việt Nam thời kì cận đại.
Hướng dẫn trả lời:
Đáp án đúng:
1. Đứng đầu phe chủ chiến trong Triều đình Huế là Tôn Thất Thuyết.
2. Sự ủng hộ của đông đảo nhân dân và quan lại ở các tỉnh là nguồn cổ vũ phe chủ chiến trong triều đình mạnh tay hành động.
5. Mốc chấm dứt của khởi nghĩa Hương Khê cũng là mốc kết thúc của phong trào Cần vương.
7. Khởi nghĩa Yên Thế là một trong những cuộc khởi nghĩa chống xâm lược tiêu biểu nhất ở Việt Nam thời kì cận đại.
Đáp án sai:
3. Khởi nghĩa Bãi Sậy là cuộc khởi nghĩa kéo dài nhất trong phong Cần vương.
4. Cuộc khởi nghĩa Hương Khê diễn ra qua ba giai đoạn ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình.
6. Khởi nghĩa nông dân Yên Thế thuộc phạm trù phong trào Cần vương.
Bài tập 3. Hãy hoàn thiện trục thời gian (theo gợi ý dưới đây) thể hiện những diễn biến chính của khởi nghĩa Yên Thế.
Khởi nghĩa bùng nổ | … (3) … | … (6) … | … (7) … | ||
1884 | … (1) … | … (2) … | … (4) … | … (5) … | 1913 |
Hướng dẫn trả lời:
Khởi nghĩa bùng nổ | Giảng hòa lần thứ nhất | Giảng hòa lần thứ hai | Đề Thám bị sát hại, khởi nghĩa suy yếu rồi tan rã | ||
1884 | 1894 | 1895 | 1897 | 1898 | 1913 |
Bài tập 4. Hãy ghép tên nhân vật lịch sử ở ô bên trái với nội dung lịch sử ở ô bên phải sao cho phù hợp.
1. Hàm Nghi | a. Lãnh tụ tối cao của phong trào Cần Vương. |
2. Tôn Thất Thuyết | b. Thủ lĩnh của khởi nghĩa Bãi Sậy. |
3. Nguyễn Thiện Thuật | c. Thủ lĩnh của khởi nghĩa nông dân Yên Thế. |
4. Phan Đình Phùng | d. Lãnh tụ tối cao của khởi nghĩa Hương Khê. |
5. Phạm Bạch - Đinh Công Tráng | e. Lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi ban bố Dụ Cần vương. |
6. Đề Nắm - Đề Thám | g. Lãnh đạo khởi nghĩa Ba Đình. |
Hướng dẫn trả lời:
1. Hàm Nghi - a. Lãnh tụ tối cao của phong trào Cần Vương.
2. Tôn Thất Thuyết - e. Lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi ban bố Dụ Cần vương.
3. Nguyễn Thiện Thuật - b. Thủ lĩnh của khởi nghĩa Bãi Sậy.
4. Phan Đình Phùng - d. Lãnh tụ tối cao của khởi nghĩa Hương Khê.
5. Phạm Bạch - Đinh Công Tráng - g. Lãnh đạo khởi nghĩa Ba Đình.
6. Đề Nắm - Đề Thám - c. Thủ lĩnh của khởi nghĩa nông dân Yên Thế.
B. TỰ LUẬN
Bài tập 1. Hãy lập và hoàn thành bảng hệ thống kiến thức (theo gợi ý dưới đây) về các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương chống Pháp cuối thế kỷ XIX.
Tên cuộc khởi nghĩa, thời gian | Người lãnh đạo | Căn cứ và địa bàn hoạt động | Kết quả | Ý nghĩa |
Hướng dẫn trả lời:
Tên cuộc khởi nghĩa, thời gian | Người lãnh đạo | Căn cứ và địa bàn hoạt động | Kết quả | Ý nghĩa |
|---|---|---|---|---|
Khởi nghĩa Ba Đình (1886 - 1887) | Phạm Bành, Đinh Công Tráng | Ba làng: Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê thuộc huyện Nga Sơn (Thanh Hóa) | Thất bại | - Làm tiêu hao một bộ phận sinh lực quân Pháp. - Góp phần làm chậm quá trình bình định quân sự của thực dân Pháp ở Việt Nam. - Để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho các phong trào đấu tranh yêu nước sau này. |
Khởi nghĩa Bãi Sậy (1883 - 1892) | Đinh Gia Quế, Nguyễn Thiện Thuật | Vùng bãi sậy ở phủ Khoái Châu (Hưng Yên); sau đó mở rộng ra: Hải Dương, Bắc Ninh, Quảng Ninh,… | Thất bại | |
Khởi nghĩa Hương Khê (1885 - 1896) | Phan Đình Phùng, Cao Thắng | Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình | Thất bại |
Bài tập 2. Theo em, cuộc khởi nghĩa nào là tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương? Vì sao?
Hướng dẫn trả lời:
Cuộc khởi nghĩa Hương Khê tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương. Vì:
Khởi nghĩa Hương Khê có thời gian tồn tại lâu nhất (hơn 10 năm, từ 1885 - 1896) so với các cuộc khởi nghĩa khác trong phong trào Cần vương.
Khởi nghĩa Hương Khê diễn ra trên địa bàn rộng lớn nhất, khắp 4 tỉnh Bắc Trung Kì (Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình).
Trình độ tổ chức lực lượng của khởi nghĩa Hương Khê rất quy củ: nghĩa quân được chia làm 15 thứ quân (mỗi thứ quân có từ 100 cho đến 500 người) do các tướng lĩnh tài ba chỉ huy; giữa các thứ quân có sự chỉ huy thống nhất, phối hợp khá chặt chẽ,...
Vũ khí chiến đấu của nghĩa quân Hương Khê có sự tiến bộ hơn. Bên cạnh các loại vũ khí thô sơ như: giáo mác, đại đao,... tướng Cao Thắng còn tổ chức cướp súng giặc, rồi nghiên cứu, chế tạo súng trường theo kiểu Pháp trang bị cho nghĩa quân.
Nghĩa quân Hương Khê có phương thức tác chiến linh hoạt, sáng tạo. Bên cạnh việc dựa vào địa thế núi rừng hiểm trở và hệ thống công sự chằng chịt để tiến hành chiến tranh du kích; nghĩa quân Hương Khê còn phân tán hoạt động, đánh địch với nhiều hình thức khác, như: công đồn, chặn đường tiếp tế của giặc,....
Bài tập 3. Lập bảng so sánh điểm giống và khác nhau của các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần vương và khởi nghĩa Yên Thế (theo gợi ý dưới đây).
Cuộc khởi nghĩa | Các cuộc khởi nghĩa Cần vương | Khởi nghĩa Yên Thế | |
Nội dung so sánh | |||
Giống nhau | |||
Khác nhau |
Hướng dẫn trả lời:
Điểm giống nhau:
Bối cảnh lịch sử: đất nước mất độc lập, nhiệm vụ giải phóng dân tộc được đặt ra cấp thiết.
Khuynh hướng chính trị: là các cuộc đấu tranh yêu nước theo khuynh hướng phong kiến.
Mục tiêu cao nhất: đánh đuổi thực dân Pháp, giành độc lập dân tộc.
Lực lượng tham gia: đông đảo các tầng lớp nhân dân, động lực chính là nông dân.
Hình thức: Khởi nghĩa vũ trang.
Phương thức gây dựng căn cứ: dựa vào địa hình để xây dựng căn cứ chiến đấu.
Kết quả: thất bại.
Ý nghĩa: làm tiêu hao một bộ phận quân Pháp; góp phần làm chậm quá trình bình định Việt Nam của Pháp; để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho các phong trào đấu tranh yêu nước sau này.
Điểm khác nhau:
| Phong trào Cần vương (1885 - 1896) | Khởi nghĩa Yên Thế (1884 - 1914) |
Tư tưởng | Chịu sự chi phối của chiếu Cần vương (ban ra ngày 13/7/1885). | Không chịu sự chi phối của chiếu Cần vương. |
Phương hướng đấu tranh | Đánh đuổi thực dân Pháp, giành độc lập dân tộc, khôi phục lại chế độ phong kiến chuyên chế. | Chống lại chính sách cướp bóc, bình định quân sự của Pháp, bảo vệ quê hương,… → Chưa đưa ra phương hướng đấu tranh rõ ràng. |
Lực lượng lãnh đạo | Các văn thân, sĩ phu yêu nước chủ động đứng lên dựng cờ khởi nghĩa theo tiếng gọi Cần vương. | Các thủ lĩnh nông dân có uy tín, được nghĩa quân bầu lên.
|
Phạm vi, quy mô | Diễn ra trên phạm vi rộng lớn, nhất là ở Bắc Bì và Trung Kì; kéo dài 11 năm (1885 - 1896). | Diễn ra chủ yếu tại địa bàn huyện Yên Thế (Bắc Giang); kéo dài 30 năm (1884 - 1913). |
Bài tập 4.
4.1. Theo em, nguyên nhân thất bại của phong trào Cần vương và khởi nghĩa Yên Thế là gì?
Hướng dẫn trả lời:
Nguyên nhân thất bại:
Kẻ thù là thực dân Pháp còn mạnh, đủ sức đàn áp những cuộc khởi nghĩa lẻ tẻ, thiếu tính thống nhất.
Phong trào thiếu một đường lối lãnh đạo đúng đắn, thiếu giai cấp lãnh đạo tiên tiến,...
4.2. Từ đó, có thể rút ra bài học gì cho công cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc sau đó, cũng như trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc hiện nay?
Hướng dẫn trả lời:
Một số bài học kinh nghiệm có thể rút ra từ sự thất bại của phong trào Cần vương và khởi nghĩa Yên Thế:
Tập hợp, đoàn kết các cuộc đấu tranh thành một phong trào chung, rộng lớn và thống nhất trong cả nước.
Kết hợp nhiều hình thức, phương pháp đấu tranh.
Tận dụng yếu tố thuận lợi về địa hình để xây dựng căn cứ hoặc tổ chức chiến đấu.
Phát huy tinh thần yêu nước và sức mạnh đoàn kết của các tầng lớp nhân dân.