Soạn mới giáo án Lịch sử 8 CTST bài 22: Trào lưu cải cách ở Việt Nam nửa cuối thế kỉ XIX

Năm 1859, có một người Việt Nam đi sang các nước châu Âu. Ông đã nhìn thấy những chiếc đèn không cần thắp dầu vẫn sáng, những chiếc xe chạy mà không cần ngựa, bò kéo đi và tận mắt so sánh được khoảng cách của Việt Nam với những vùng đất xa xôi mà người dân lúc bấy giờ không hề biết đến. Đó chính là nhà cải cách Nguyễn Trường Tộ.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu 22.1, và trả lời câu hỏi: Mô tả tranh vẽ Bình văn (Lê Văn Miến).

22.1. Bình văn (tranh vẽ, Lê Văn Miến (1873 – 1943))

- GV yêu cầu HS tiếp tục làm việc cá nhân, khai thác thông tin mục 1 SGK tr.88 và trả lời câu hỏi: Vì sao các quan lại, sĩ phu yêu nước đưa ra những đề nghị cải cách?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mô tả bức tranh vẽ Bình văn:

+ Bình văn là một bức tranh sinh hoạt lấy chủ đề là một buổi bình văn của thầy đồ với tám người học trò nhỏ xung quanh. Trung tâm bức tranh là thầy đồ đang ngồi trên ghế, tay trái cầm sách, tay phải cầm bút chỉ vào trang sách. Tám người học trò ngồi phía dưới hướng về phía thầy giáo, phần lớn các em mặc áo dài chít khăn, trừ một em nhỏ còn để tóc trái đào.

→ Lớp học của thầy đồ nho vẫn giữ được vị trí trọng yếu trong xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX.

+ Bức tranh Bình văn được coi là tác phẩm có giá trị trong bộ sưu tập tranh cận đại của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS lí giải vì sao các quan lại, sĩ phu yêu nước đưa ra những đề nghị cải cách.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Nguyên nhân các quan lại, sĩ phu yêu nước đưa ra đề nghị cải cách

- Nửa sau thế kỉ XIX, Triều Nguyễn lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng, đất nước suy yếu, lo đối phó với cuộc xâm lược của thực dân Pháp.

→ Một số quan lại, sĩ phu thức thời nhận thấy sự bảo thủ của triều đình (lấy Nho giáo làm trọng, quay lưng lại với những tiến bộ khoa học kĩ thuật đương thời.

- Các nhà cải cách mạnh dạn đem kinh nghiệm và hiểu biết của bản thân xây dựng các bản điều trần gửi lên triều đình Huế đề nghị thực hiện cải cách.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Trào lưu cải cách ở Việt Nam nửa sau thế kỉ XIX gắn liền với:

+ Tên tuổi của các nhà cải cách: Nguyễn Trường Tộ, Trần Đình Túc, Phạm Thú Thứ, Nguyễn Lộ Trạch,….

+ Cơ quan của triều là Viện Thương Bạc.

→ Gửi đề nghị cải cách lên triều đình.

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác Tư liệu 22.2, thông tin mục 2 SGK tr.89 và trả lời câu hỏi:

+ Trình bày nội dung chính của những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa sau thế kỉ XIX.

+ Theo em, các nhà cải cách quan tâm đến những vấn đề nào nhất?

+ Trong bối cảnh đất nước vào cuối thế kỉ XIX, em có đồng ý với những đề xuất đó không? Vì sao?

- GV cung cấp thêm một số hình ảnh về trào lưu cải cách nửa sau thế kỉ XIX (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

- GV mở rộng, liên hệ và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Theo em, cuộc cải cách nào là nổi bật và toàn diện nhất? Vì sao?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 cặp đôi nêu nội dung chính của những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa sau thế kỉ XIX;

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng (HS nêu quan điểm cá nhân, ví dụ đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét, đánh giá và kết luận:

- Ngoài các cuộc khởi nghĩa vũ trang, trong nửa cuối thế kỉ XIX ở Việt Nam còn xuất hiện trào lưu đòi cải cách duy tân nhằm đưa đất nước thoát khỏi tình trạng bế tắc. Trào lưu xuất phát từ lòng yêu nước, thương dân của một bộ phận sĩ phu, văn thân và một số quan lại.

- Các đề nghị cải cách ở thế kỉ XIX không được thực hiện (hoặc chỉ được thực hiện một phần rất nhỏ) do có nhiều lí do chi phối. Tuy nhiên, tư tưởng đề cao canh tân đất nước, tự cường dân tộc cử trào lưu cải cách đã tạo nên những tiền đề thiết yếu cho sự chuyển biến trong đời sống tư tưởng, văn hóa, xã hội Việt Nam và làm dấy lên một phong trào Duy tân sôi nổi ở nước ta vào đầu thế kỉ XX.

2. Những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa sau thế kỉ XIX

- Năm 1863 – 1871 (Nguyễn Trường Tộ):

+ Gửi gần 60 văn bản điều trần.

+ Đề nghị chấn chỉnh bộ máy quan lại, phát triển nông nghiệp, công – thương nghiệp tài chính, chỉnh đốn võ bị, mở rộng ngoại giao, cải tổ giáo dục.

- Năm 1868:

+ Trần Đình Túc – Nguyễn Huy Tế: đề nghị triều đình mộ dân, khai khẩn đất hoang.

+ Đinh Văn Điền: mở các cơ sở buôn bán ở cửa biển Trà Lí (Nam Định), khai mỏ, đóng tàu, chấn chỉnh quốc phòng.

- Năm 1872 (Viện Thương Bạc): xin mở cửa biển ở miền Bắc, miền Trung để đẩy mạnh giao thương với bên ngoài.

 - Năm 1873 (Phạm Thú Thứ): đề nghị chấn chỉnh võ bị, hậu dưỡng quan binh, mở cửa thông thương, đặt lãnh sự tại Hương Cảng để giao thiệp với nước ngoài.

- Năm 1877 – 1882 (Nguyễn Lộ Trạch):

+ Viết các bản Thời vụ sách lên vua Tự Đức.

+ Đề nghị chấn hưng dân khí, khai thông dân trí, bảo vệ đất nước.

→ Các nhà cải cách đều quan tâm đến vấn đề: mở cửa đất nước, tiếp thu những tiến bộ khoa học kĩ thuật, đổi mới giáo dục.

HÌNH ẢNH VỀ TRÀO LƯU CẢI CÁCH NỬA SAU THẾ KỈ XIX

https://www.youtube.com/watch?v=sc7sbPpcunc&t=147s

https://www.youtube.com/watch?v=GsC4ekO1ZT8

Trả lời câu hỏi mở rộng

Trong số các đề nghị cải cách của quan lại, sĩ phu thời kì này, đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ được coi là nổi bật và toàn diện nhất.

- Về mặt kinh tế:

+ Khuyên Triều đình ra sức mở mang nghề nghiệp, mở mang buôn bán trong nước và giao thương với nước ngoài, tránh bế quan tỏa cảng, mời các công ty nước ngoài đến giúp ta khai thác tài lợi, để có thêm của cải và học được kỹ thuật, cách làm ăn tiên tiến của họ.

+ Sửa đổi thuế khóa, đánh thuế nhà giàu nặng hơn nhà nghèo, đánh mạnh vào xa xỉ phẩm, làm sao cho “nước giàu dân cũng giàu”.

Tu viện Thánh Phaolo, số 4 Tôn Đức Thắng, quận 1, Sài Gòn

do Nguyễn Trường Tộ thiết kế

- Về mặt văn hóa, xã hội và giáo dục:

 + Đề xuất cải cách phong tục, chủ trương coi trọng dân, sửa đổi chế độ thi cử mở mang việc học hành, thay đổi nội dung giáo dục.

+ Tìm mọi cách nâng cao văn hóa đất nước theo hướng coi trọng khoa học, kỹ thuật, nhằm sớm nâng cao đời sống của nhân dân.

+ Phê phán tình trạng Kinh đô Huế luộm thuộm, mất vệ sinh, công thự dột nát, lương bổng quan lại quá ít ỏi.

+ Nên sáp nhập các tỉnh để giảm bớt số quan lại, có điều kiện tăng lương cho quan lại nhằm giảm tệ tham nhũng, khuyến khích tính liêm khiết.

+ Không nên cấm dân dùng đồ đẹp, đồ sang khiến cho văn vật ngày càng kém, áo xiêm ngày càng tồi.

+ Sửa đổi chế độ thi cử, chú trọng bồi dưỡng nhân tài, thành lập các môn học thực dụng, dùng Quốc văn thay cho chữ Hán trong công văn, lập địa đồ quốc gia và các tỉnh, kiểm kê dân số, lập trại tế bần, viện dục anh (nhà trẻ),…

- Về mặt ngoại giao:

+ Phân tích cho Triều đình Huế thấy rõ cục diện chính trị trên toàn thế giới lúc bấy giờ, những mâu thuẫn về quyền lợi giữa Pháp với Anh và Tây Ban Nha.

+ Khuyên Triều đình nên có quan hệ ngoại giao trực tiếp với Chính phủ Pháp tìm cách ngăn chặn âm mưu xâm lược của bộ phận cai trị của Pháp bên này, khéo léo chọn thời cơ lấy lại 6 tỉnh Nam Kỳ, xác lập “tư thế làm chủ đón khách”.

- Về mặt quân sự: khuyên Triều đình cải tu võ bị, trọng cả võ lẫn văn, ưu ái người lính, biên soạn binh pháp, đào tạo sĩ quan, mua sắm tàu thuyền, vũ khí, xây dựng phòng tuyến cả ở thành thị lẫn nông thôn, đề phòng quân Pháp xâm lược lan ra cả nước.

→ Vua Tự Đức đã nhiều lần tiếp nhận các điều trần của Nguyễn Trường Tộ và chấp nhận thực hiện một số việc (chuẩn bị mở trường kỹ thuật ở Huế, việc hòa đàm với Pháp…). Vì nhiều lý do khác nhau mà những việc làm này đều không thành, các bản điều trần dần bị Triều đình Huế bỏ qua.