Bài soạn lớp 9: Các phương châm hội thoại

[toc:ul]

I.Phương châm về lượng:

Ví dụ: Xét đoạn đối thoại sau

An : - Cậu có biết bơi không ?

Ba: - Biết chứ ,thậm chí còn bơi giỏi nữa.

An:- Cậu học bơi ở đâu vậy ?

Ba:- Dĩ nhiên là ở dưới nước chứ còn ở đâu.

Khi An hỏi “Học bơi ở đâu”Ba trả lời: “Ở dưới nước” thì câu trả lời có đáp ứng điều mà An muốn biết không ? Cần trả lời như thế nào? Từ đó có thể rút ra bài học gì về giao tiếp?

Trả lời:

• Câu trả lời của Ba không mang nội dung mà An cần biết. Điều mà An cần biết là một địa điểm bơi cụ thể nào đó: như bể bơi ,sông, hồ...
• Để trả lời An, Ba có thể trả lời: Mình học bơi cùng vời bố ở bể bơi Tăng Bạt Hổ
• Từ đó ta có thể rút ra bài học: Câu nói phải có nội dung đúng với yêu cầu giao tiếp, không nên nói ít hơn những gì mà giao tiếp đòi hỏi .

Ví dụ 2: Đọc truyện “Lợn cưới, áo mới

Vì sao truyện này lại gây cười ? Lẽ ra anh “lợn cưới” và anh “áo mới” phải hỏi và trả lời như thế nào để người nghe đủ biết được điều cần hỏi và trả lời ? 

Trả lời:

• Gây cười vì: các nhân vật nói nhiều hơn những gì cần nói.
• Chỉ cần hỏi: " Bác có thấy con lợn nào chạy qua đây không?" Chỉ cần trả lời:

- "( nãy giờ) tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả“.

Ghi nhớ: Khi giao tiếp cần nói cho có nội dung; nội dung của lời nói phải đáp ứng nhu cầu của cuộc giao tiếp, không thiếu, không thừa.

II. Phương châm về chất

Đọc truyện cười sau và trả lời câu hỏi “Qủa bí khổng lồ”.

Truyện phê phán điều gì? Như vậy trong giao tiếp có điều gì cần tránh?

Trả lời:

• Truyện phê phán tính nói khoác
• Trong giao tiếp ,không nên nói những điều mà mình không tin là đúng sự thật, không nên nói những điều mà mình không có bằng chứng xác thực. 

[Luyện tập] Câu 1: Vận dụng phương châm về lượng để phân tích lỗi trong những câu sau:

Trâu là loài gia súc nuôi ở nhà.

Én là một loài chim có hai cánh. 

Trả lời:

a. Ở câu này thừa cụm từ “nuôi ở nhà”.Vì gia súc đã hàm chứa là thú nuôi trong nhà.

b. Câu này thừa cụm từ “có hai cánh”. Bởi tất cả các loài chim đều có hai cánh.

[Luyện tập] Câu 2: Chọn những từ ngữ thích hợp điền vào chỗ trống các câu sau:

a. Nói có căn cứ chắc chắn là /...../

b. Nói sai sự thật một cách cố ý nhằm che giấu điều gì đó là /...../

c. Nói một cách hú họa, không có căn cứ là /....../

d. Nói nhảm nhí, vu vơ là /....../

e. Nói khoác lác làm ra vẻ tài giỏi hoặc nói những chuyện bông đùa,khoác lác cho vui là /....../

(nói trạng, nói nhăng nói cuội, nói dối, nói mò,nói có sách ,mách có chứng)

Các từ ngữ trên đều chủ những cách nói liên quan đến một phương châm hội thoại đã học. Cho biết đó là phương châm hội thoại nào?

Trả lời:

a. Nói có sách, mách có chứng

b. Nói dối

c. Nói mò

d. Nói nhăng nói cuội

e. Nói trạng

Các từ ngữ trên đều chủ những cách nói liên quan đến một phương châm hội thoại đã học. Đó là phương châm hội thoại về chất.

[Luyện tập] Câu 3: Đọc truyện cười sau và cho biết phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ:

Có nuôi được không

Một anh, vợ có thai mới hơn bảy tháng đã sinh con. Anh ta sợ không nuôi được, gặp ai cũng hỏi.

Một người bạn an ủi:

- Không can gì mà sợ. Bà tôi sinh ra bố tôi cũng đẻ non trước hai tháng đấy!

Anh kia giật mình hỏi lại:

- Thế à? Rồi có nuôi được không? 

Trả lời:

Với câu hỏi : “Rồi có nuôi được không”? Người nói đã không tuân thủ phương châm về lượng – Vì hỏi một điều rất thừa.

[Luyện tập] Câu 4: Vận dụng những phương châm hội thoại đã học để giải thích ...

Vận dụng những phương châm hội thoại đã học để giải thích vì sao người nói đôi khi phải dùng những cách diễn đạt như :

a. Như tôi được biết,tôi tin rằng, nếu tôi không lầm thì,tôi nghe nói,theo tôi nghĩ , hình như là.

b. Như tôi đã trình bày, như mọi người đều biết.

Trả lời:

• Khi sử dụng các cụm từ: Như tôi được biết,tôi tin rằng, nếu tôi không lầm thì,tôi nghe nói,theo tôi nghĩ , hình như là… => Để đảm bảo tuân thủ phương châm về chất, nhằm báo cho người nghe biết là tính chính xác của nhận định hay thông tin đưa ra được kiểm chứng 
• Khi sử dụng các cụm từ: Như tôi đã trình bày, như mọi người đều biết…=> Để đảm bảo phương châm về lượng, người nói phải dùng cách nói trên nhằm báo cho người nghe biết là việc nhắc lại nội dung đã cũ là do chủ ý của người nói.

[Luyện tập] Câu 5: Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết những thành ngữ ...

Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết những thành ngữ này có liên quan đến phương châm hội thoại nào: ăn đơm nói đặt, ăn ốc nói mò, ăn không nói có, cãi chày cãi cối, khua môi múa mép, nói dơi nói chuột, hứa hươu hứa vượn.

Trả lời:

Giải thích nghĩa của các thành ngữ:

• Ăn đơm nói đặt: vu khống, đặc điều, bịa chuyện cho người khác
• Ăn ốc nói mò: nói không có căn cứ, lời nói chỉ mang tính nửa vời. 
• Ăn không nói có: vu khống, bịa đặt . 
• Cãi chày cãi cối: cố tranh cãi nhưng không có lí lẽ gì cả. Không chịu tiếp thu ý kiến của người khác và chỉ chăm chăm giữ lấy ý kiến của bản thân mình.
• Khua môi múa mép: nói năng ba hoa, khoác lác, phô trương.
• Nói dơi nói chuột: nói lăng nhăng, linh tinh, không xác thực. 
• Hứa hươu hứa vượn: hứa để được lòng rồi không thực hiện lời hứa.

=> Tất cả những thành ngữ trên không tuân thủ phương châm về chất.