Giải chi tiết KHTN 8 kết nối mới bài 34: Hệ hô hấp ở người
Giải bài 34: Hệ hô hấp ở người sách khoa học tự nhiên 8 kết nối tri thức. Phần đáp án chuẩn, hướng dẫn giải chi tiết cho từng bài tập có trong chương trình học của sách giáo khoa. Hi vọng, các em học sinh hiểu và nắm vững kiến thức bài học.
MỞ ĐẦU
Câu hỏi: Con người tồn tại và hoạt động được là nhờ có nguồn năng lượng sinh ra từ quá trình hô hấp tế bào. Quá trình đó cần sử dụng khí O2 và thải ra khí CO2. Việc lấy khí O2 từ môi trường và thải khí CO2 ra khỏi cơ thể được thực hiện như thế nào?
Hướng dẫn trả lời:
Việc lấy khí O2 từ môi trường và thải khí CO2 ra khỏi cơ thể được thực hiện nhờ hệ hô hấp:
- Khi hít vào, không khí đi qua khoang mũi tới họng, thanh quản, khí quản, phế quản (đường dẫn khí) để vào phổi. Tại phổi, O2 khuếch tán vào máu để đến cung cấp cho các tế bào trong cơ thể, còn CO2 được tế bào thải ra từ máu sẽ khuếch tán vào phổi.
- Khi thở ra, không khí mang nhiều khí CO2 từ phổi đến phế quản, khí quản, thanh quản, họng rồi tới mũi và được đưa ra môi trường ngoài môi trường ngoài qua động tác thở ra.
I. CẤU TẠO VÀ CHỨC NĂNG CỦA HỆ HÔ HẤP
1. Cấu tạo của hệ hô hấp
Câu hỏi: Đọc thông tin kết hợp hình 34.1, nêu tên các cơ quan của hệ hô hấp, đặc điểm và chức năng của mỗi cơ quan.
Hướng dẫn trả lời:
| Cơ quan của hệ hô hấp | Đặc điểm | Chức năng |
| Mũi | Có nhiều lông mũi, lớp niêm mạc tiết chất nhầy và có lớp mao mạch dày đặc | Ngăn bụi, làm ẩm, làm ấm không khí vào phổi |
| Họng | Có tuyến amidan, là nơi tập trung các tế bào lympho | Tiêu diệt vi khuẩn trong không khí trước khi vào phổi |
| Thanh quản | Có nắp thanh quản | Nắp thanh quản có thể cử động để đậy kín đường hô hấp khi nuốt thức ăn |
| Khí quản | Có lớp niêm mạc tiết chất nhầy với nhiều lông rung chuyển động liên tục | Dẫn khí từ ngoài vào phổi, chất nhầy và lông rung giúp đẩy vật lạ ra khỏi đường hô hấp |
| Phế quản và tiểu phế quản | Có dạng ống, chia nhỏ dẫn để đi vào từng phế nang | Dẫn khí vào phổi rồi đến phế nang |
| Phế nang | Được bao bọc bởi hệ thống mạch máu dày đặc | Nơi diễn ra quá trình trao đổi khí tại phối |
2. Chức năng của hệ hô hấp
a) Thông khí ở phổi
Câu hỏi: Quan sát hình 34.2, mô tả hoạt động của cơ xương và sự thay đổi thể tích lồng ngực khi cử động hô hấp.
Hướng dẫn trả lời:
Các cơ, xương ở lồng ngực đã phối hợp hoạt động với nhau để làm tăng thể tích lồng ngực khi hít vào và làm giảm thể tích lồng ngực khi thở ra. Cơ liên sườn ngoài co làm tập hợp xương ức và xương sườn có điểm tựa linh động với cột sống sẽ chuyển động đồng thời theo hai hưởng là lên trên và ra hai bên làm lồng ngực nở rộng; cơ hoành co làm lồng ngực nở rộng thêm về phía dưới, ép xuống phía khoang bụng. Cơ liên sườn ngoài và cơ hoành dãn ra làm lồng ngực thu nhỏ về vị trí cũ. Ngoài ra, còn có sự tham gia của một số cơ khác trong các trường hợp hít vào và thở ra gắng sức.
b) Trao đổi khí ở phổi vào và tế bào
Câu hỏi 1: Quan sát hình 34.3 mô tả sự trao đổi khí ở phổi và ở tế bào.
Hướng dẫn trả lời:
Ở phổi và các tế bào, chất khi được trao đổi theo cơ chế khuếch tán. Sự trao đổi khí ở phổi xảy ra giữa máu và phế nang do sự chênh lệch nồng độ của khí O2 và CO2; mảng phế nang và màng mao mạch rất mỏng. Sự trao đổi khí ở tế bào xảy ra giữa máu và tế bào do sự chênh lệch nồng độ của khí O2 và CO2; màng tế bào và màng mao mạch rất mỏng.
Câu hỏi 2: Trình bày sự phối hợp chức năng của mỗi cơ quan thể hiện chức năng của cả hệ hô hấp
Hướng dẫn trả lời:
Mỗi cơ quan trong hệ hô hấp thực hiện một chức năng nhất định nhưng kết hợp lại sẽ đảm bảo chức năng của hệ hô hấp: Mũi ngăn bụi, làm ấm và làm ẩm không khí vào phổi; thanh quản có nắp thanh quản có thể cử động để đậy kín đường hô hấp khi nuốt thức ăn, ngăn không cho thức ăn đi vào đường dẫn khi; khí quản có lớp niêm mạc tiết chất nhầy, có nhiều lông rung chuyển động liên tục dẫn khi từ ngoài vào và giúp đẩy dị vật ra khỏi đường hô hấp; phế quản và tiểu phế quản dẫn khí vào phối rồi đến phế nang; phế nang là nơi diễn ra quá trình trao đổi khí tại phổi, phế nang được bao bọc bởi hệ thống mạch máu dày đặc giúp quá trình trao đổi khi diễn ra được dễ dàng.
II. MỘT SỐ BỆNH VỀ PHỔI, ĐƯỜNG HÔ HẤP
1. Viêm đường hô hấp
2. Viêm phổi
3. Lao phổi
Hoạt động 1: Đọc thông tin và thảo luận, nêu nguyên nhân gây bệnh về phối và đường hô hấp; vận dụng những hiểu biết về các bệnh, nêu biện pháp phòng chống bệnh để bảo vệ sức khoẻ bản thân và gia đình.
Hướng dẫn trả lời:
Nguyên nhân gây bệnh về phối và đường hô hấp:
- Nguyên nhân do nhiễm trùng. Nhiễm trùng là nguyên nhân gây bệnh viêm đường hô hấp thường gặp nhất. ...
- Nguyên nhân từ bệnh hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, mắc bệnh hệ thống, bệnh xơ nang, viêm màng ngoài tim,...
- Ung thư phổi,...
- Nguyên nhân do chấn thương. ...
- Nguyên nhân do thay đổi khí hậu
Biện pháp phòng chống bệnh để bảo vệ sức khoẻ bản thân và gia đình
- Để tránh nhiễm virus cúm và các virus gây bệnh viêm đường hô hấp, tiêm phòng vắc xin là biện pháp hiệu quả song cần tiêm chủ động hàng năm để cập nhật các chủng virus bệnh mới.
- Vệ sinh răng miệng sạch sẽ, dùng nước muối súc họng hàng ngày.
- Hạn chế dùng tay chạm lên mặt, miệng, mũi,... để tránh lây nhiễm tác nhân gây bệnh.
- Bỏ thói quen hút thuốc lá, tránh xa khói thuốc lá để bảo vệ hệ hô hấp khỏe mạnh.
Hoạt động 2: Điều tra một số bệnh về đường hô hấp trong trường học hoặc địa phương, số lượng người mắc và đề xuất biện pháp phòng chống bệnh rồi hoàn thành thông tin vào vở theo mẫu Bảng 34.1.
Bảng 34.1.
| Tên bệnh | Số lượng người mắc | Biện pháp phòng chống |
| ? | ? | ? |
Hướng dẫn trả lời:
Gợi ý thông tin điều tra ở địa phương: Điều tra tổng số 100 người.
| Tên bệnh | Số lượng người mắc | Biện pháp phòng chống |
| Viêm họng | 13/100 | - Tránh tiếp xúc với những người đang bị viêm họng, bệnh đường hô hấp. - Thường xuyên sử dụng khẩu trang khi ra đường và khi làm việc trong môi trường ô nhiễm. - Vệ sinh răng miệng và cổ họng hằng ngày. - Giữ ấm cơ thể và cổ họng vào thời tiết lạnh, giao mùa; tránh đồ ăn quá lạnh, cay, cứng. - Vệ sinh môi trường sống thường xuyên. - Duy trì thể dục thể thao hằng ngày, bổ sung đủ nước, ăn uống đủ chất để tăng cường sức đề kháng. |
| Viêm mũi | 9/100 | - Đối với viêm mũi dị ứng, tìm cách hạn chế tối đa việc tiếp xúc với các chất gây dị ứng và dùng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ. - Đối với viêm mũi không dị ứng, cần tránh xa tác nhân gây bệnh, không lạm dụng thuốc thông mũi, vệ sinh mũi đúng cách,… |
| Viêm phổi | 6/100 | - Tiêm phòng. - Tăng cường vệ sinh cá nhân như thường xuyên vệ sinh tay, đeo khẩu trang, súc miệng bằng nước muối hoặc dung dịch sát khuẩn,… - Không hút thuốc lá. - Giữ ấm cơ thể vào thời tiết lạnh, giao mùa. - Tăng cường hệ miễn dịch bằng cách ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên, ăn uống lành mạnh;… |
| Lao phổi | 2/100 | - Tiêm phòng bệnh lao phổi. - Hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân lao. - Đeo khẩu trang thường xuyên khi đi ra ngoài hoặc tiếp xúc đông người;… - Thường xuyên mở cửa cho không khí trong phòng thông thoáng. - Thực hiện lối sống lành mạnh như: ăn uống hợp lí, ngủ đầy đủ, tập thể dục thường xuyên và không sử dụng các chất gây nghiện như ma túy, rượu bia, thuốc lá,… |
III. THUỐC LÁ VÀ TÁC HẠI CỦA KHÓI THUỐC LÁ
Hoạt động 1: Làm việc nhóm đưa ra quan điểm của bản thân về việc nên hay không nên hút thuốc lá và kinh doanh thuốc lá.
Hướng dẫn trả lời:
Không nên hút thuốc lá và kinh doanh thuốc lá vì:
- Khói thuốc lá chứa hàng ngàn hóa chất độc hại cho hệ hô hấp, gây hại cho sức khỏe hệ hô hấp nói riêng và sức khỏe cơ thể nói chung như: CO chiếm chỗ của O2 trong hồng cầu, làm cho cơ thể ở trạng thái thiếu O2; NOx gây viêm, sưng lớp niêm mạc, cản trở trao đổi khí; nồng độ khí CO và NOx trong không khí vượt quá giới hạn cho phép gây nguy hiểm đến sức khỏe, có thể dẫn đến tử vong; nicotine làm tê liệt lớp lông rung trong phế quản, giảm hiệu quả lọc sạch không khí, chất này còn làm tăng nguy cơ ung thư phổi;…
- Đặc biệt, khói thuốc lá gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe không chỉ của người hút thuốc lá mà còn của người không hút thuốc nhưng tiếp xúc với khói thuốc đặc biệt là trẻ em, phụ nữ có thai và những người đang mặc các bệnh lí.
Hoạt động 2: Thiết kế một áp phích (poster) tuyên truyền không hút thuốc lá.
Hướng dẫn trả lời:
Áp phích (poster) tuyên truyền không hút thuốc lá được thiết kế để sử dụng với mục đích thông báo, tuyên truyền với các thông điệp “Tác hại của thuốc lạ, “Không hút thuốc lá” giúp làm thay đổi ý thức và hành động của cộng đồng. Poster này có vai trò thúc đẩy, kêu gọi người xem hành động theo nội dung được trình bày trên đó. Poster cần được thiết kế với hình ảnh bắt mắt, nhiều màu sắc và nội dung ngắn gọn để thu hút sự chú ý từ cộng đồng.
Tham khảo các poster sau:
IV. THỰC HÀNH: HÔ HẤP NHÂN TẠO, CẤP CỨU NGƯỜI ĐUỐI NƯỚC
Sau khi thực hành hô hấp nhân tạo, em hẫy thực hiện các yêu cầu sau:
Câu hỏi 1: Nêu ý nghĩa của việc bịt mũi nạn nhân trong phương pháp hà hơi thổi ngạt.
Hướng dẫn trả lời:
Trong phương pháp hà hơi thổi ngạt, việc bịt mũi nạn nhân sẽ giúp khí được thổi qua miệng nạn nhân không thoát ra ngoài qua mũi mà đi vào đường hô hấp và phổi của nạn nhân, giúp nạn nhân phục hồi sự hô hấp bình thường
Câu hỏi 2: Tại sao phải dùng tay ấn vào ngực trong phương pháp ấn lồng ngực.
Hướng dẫn trả lời:
Dùng tay ấn vào lồng ngực trong phương pháp ấn lồng ngực sẽ tác động gián tiếp vào phối qua lực ép vào lồng ngực, giúp phục hồi sự hô hấp binh thường của nạn nhân.