Soạn văn 10 ngắn nhất bài: Ôn tập văn học dân gian Việt Nam

[toc:ul]

I. Câu hỏi trong bài học: 

BÀI TẬP VẬN DỤNG

Bài tập 1: (Trang 101 - SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Đọc hai đoạn miêu tả cảnh Đăm Săn múa khiên và đoạn cưới là hình ảnh và sức khỏe của chàng trong đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây. Từ ba đoạn văn đó hãy cho biết:

• Những nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng của sử thi là gì?
• Nhờ những thủ pháp đặc trưng đó, vẻ đẹp của người anh hùng sử thi đã được lí tưởng hóa như thế nào?

Bài tập 2: (Trang 101 - SGK Ngữ văn 10 tập 1) Căn cứ vào tấn bi kịch của Mị Châu Trọng Thủy trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy, hãy lập bảng và ghi nội dung trả lời theo mẫu sau đây:

Bài tập 3: (Trang 101 - SGK Ngữ văn 10 tập 1) Đặc sắc nghệ thuật của truyện thể hiện ở sự chuyển biến của hình tượng nhân vật Tấm: từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc cho mình. Anh/chị hãy phân tích truyện cổ tích Tấm Cám để làm sáng tỏ điều đó.

Bài tập 4: (Trang 102 - SGK Ngữ văn 10 tập 1) Căn cứ vào hai truyện cười đã học, lập bảng và ghi nội dung trả lời theo mẫu dưới đây

Bài tập 5: (Trang 102 - SGK Ngữ văn 10 tập 1)

a.Điền tiếp vào sau các câu mở đầu Thân em như… và Chiều chiều… để thành những bài ca dao trọn vẹn

Thân em như…                             Chiều chiều………

Thân em như…                             Chiều chiều………

Thân em như…                             Chiều chiều………

 Mở đầu các bài ca dao theo các lặp lại như vậy có tác dụng gì đối với người nghe?

b. Thống kê các hình ảnh so sánh, ẩn dụ trong các bài ca dao đã học và cho biết người bình dân thường lấy các hình ảnh đó từ đâu.

c. Tìm thêm một số câu ca dao nói về:

Chiếc khăn, chiếc áo

Nỗi nhớ của những đôi lứa đang yêu nhau

Biểu tượng cây đa, bến nước – con thuyền, gừng cay – muối mặn.

d. Tìm thêm một số bài ca dao hài hước mang lại tiếng cười giải trí, mua vui cho con người trong cuộc sống.

Bài tập 6: (Trang 101 - SGK Ngữ văn 10 tập 1) Hãy tìm một vài bài thơ hoặc câu thơ của các nhà thơ trung đại và hiện đại có sử dụng chất liệu văn học dân gian để chứng minh vai trò của văn học dân gian đối với văn học viết.

II. Soạn bài siêu ngắn: Ôn tập văn học dân gian

BÀI TẬP VẬN DỤNG

Bài tập 1: Nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng sử thi: thủ pháp so sánh, phóng đại, trùng điệp được dùng nhiều và rất sáng tạo với trí tưởng tượng hết sức phong phú của tác giả dân gian.

o Thủ pháp so sánh: nhằm làm nổi bật sức mạnh của Đăm Săn.

o Thủ pháp phóng đại: "Một lần xốc tới, chàng vợt một đồi tranh", "khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung"...

o Thủ pháp trùng điệp: nhằm tô đậm hình ảnh của chàng Đăm Săn với sức mạnh, sự kì vĩ, lớn lao.

o Hiệu quả nghệ thuật: tôn cao vẻ đẹp của người anh hùng sử thi, một vẻ đẹp kì vĩ trong một khung cảnh hoành tráng.

Bài tập 2: Lập bảng và ghi nội dung:

Bài tập 3: Phân tích truyện cổ tích Tấm Cám để làm sáng tỏ điều đó.

• Khi gặp những những khó khăn, Tấm rất thụ động, yếu đuối, thường chỉ khóc không biết làm gì (lúc mất giỏ cá, lúc mất con bống, lúc bị bắt ngồi nhặt thóc...), chỉ trông chờ vào sự giúp đỡ bên ngoài (ông Bụt).
• Đến giai đoạn sau, Tấm đã kiên quyết đấu tranh để giành lại cuộc sống, giành lại hạnh phúc (chim vàng anh, chiếc khung cửi đều lên tiếng dọa Cám và kết thúc truyện.
• Ban đầu, do Tấm có những mặc cảm về thân phận của mình lại có sự giúp đỡ của nhân vật thần kì nên Tấm còn thụ động. Ở giai đoạn sau, mâu thuẫn bắt đầu quyết liệt đẩy Tấm vào thế phải đấu tranh để giành lại cuộc sống và hạnh phúc của mình. Sự phát triển tính cách của nhân vật Tấm cũng cho thấy sự phản kháng mạnh mẽ của con người khi bị dồn vào những khó khăn, đồng thời thể hiện tư tưởng của nhân dân lao động: chiến thắng của cái thiện trước cái ác trong cuộc sống.

Bài tập 4: Lập bảng và ghi nội dung: 

Bài tập 5: 

a.

Bài ca dao bắt đầu bằng cụm từ “Thân em…”

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tựa vào đâu

Thân em như hạt mưa sa

Hạt vào đài cát hạt ra đồng ngoài

Thân em như hạt mưa rào

Hạt rơi xuống giếng hạt vào vườn hoa

Thân em như trái bưởi bòng

Đắng the ngoài vỏ trong lòng ngọt thanh

Thân em như Quế giữa rừng

Thơm tho ai biết ngát lừng ai hay

Thân em như con hạc đầu đình,

Muốn bay không cất nổi mình mà bay

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai

Bài ca dao bắt đầu bằng cụm từ “Chiều chiều…”

Chiều chiều ai đứng hàng ba

Quần đen áo trắng nết na dịu dàng.

      Chiều chiều bắt bướm đang bay

Bâng khuâng nhớ bạn, bạn rày nhớ ta.

      Chiều chiều bắt nhâm cầm câu

    Nhái kêu cái cọ thảm sầu nhái ơi.

      Chiều chiều bóng ngả về tây

    Hỡi cô bán củi bên đầy bên vơi

          Cô còn hái nữa hay thôi

    Cho tôi hái đỡ làm đôi vợ chồng.

      Chiều chiều bước xuống ghe buôn

Sóng bao nhiêu gợn em buồn bấy nhiêu.

      Chiều chiều buồn miệng nhai trầu

    Nhớ người quân tử bên cầu ngẩn ngơ.

      Chiều chiều chim vịt kêu chiều

Bâng khuâng nhớ bạn chín chiều ruột đau.

      Chiều chiều con quạ lợp nhà

                            Con cu chẻ lạt, con gà đưa tranh                          

      Chèo bẽo nấu cơm nấu canh

   Chìa vôi đi chợ mua hành về nêm.

      Chiều chiều dạo mát dưới trăng

Trông lên chỉ thấy chị Hằng ở trong.

- Mở đầu các bài ca dao có sự lặp lại như vậy có tác dụng nhấn mạnh để tăng thêm màu sắc gợi cảmcho người nghe.

b. Dân gian thường lấy các hình ảnh đó trong cuộc sống đời thường, trong thiên nhiên, trong lao động sản xuất trở thành hình ảnh ẩn dụ, so sánh, khiến người đọc dễ hình dung 

c.

• Cây đa, bến nước, con thuyền:

Trăm năm đành lỗi hẹn hò

Cây đa bến cũ, con đò khác đưa

Thuyền ơi có nhớ bến chăng

 Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

Cây đa cũ, bến đò xưa

Bộ hành có nghĩa, nắng mưa cũng chờ.

• Gừng cay – muối mặn:

Tay nâng chén muối, đĩa gừng

Gừng cay, muối mặn xin đừng quên nhau.

Muối ba năm muối đang còn mặn

Gừng chín tháng, gừng hãy còn cay

Đôi ta tình nặng nghĩa dày

Có xa nhau đi nữa, ba vạn sáu ngàn ngày mới xa

d. Một số bài ca dao hài hước mang lại tiếng:

Bắc thang lên đến cung mây,

Hỏi sao Cuội phải ấp cây đa cả đời?

Cuội nghe thấy nói, Cuội cười:

Bởi hay nói dối, phải ngồi gốc đa.

Từ nay tôi kệch đến già,

Tôi chẳng dám cấy ruộng bà nữa đâu.

Ruộng bà vừa xấu vừa sâu,

Vừa bé hạt thóc, vừa lâu đồng tiền.

Từ ngày Tự Đức lên ngôi:

Cơm chẳng thấy nồi, trẻ khóc như ri.

Bao giờ Tự Đức chết đi,

Thiên hạ bình thì lại dễ làm ăn.

Làm trai cho đáng nên trai 

Một trăm đám cỗ chẳng sai đám nào.

Bài tập 6: Văn học dân gian là nguồn cảm hứng sáng tác hoặc chất liệu thường được các nhà văn, nhà thơ sau này sử dụng trong các tác phẩm của mình. Góp phần giữ gìn và phát huy, sáng tạo các giá trị văn học Việt Nam.

• Ví dụ trong bài thơ Thương vợ của Tú Xương có sử dụng chất liệu văn học từ dân gian là các câu thành ngữ:

Một duyên hai nợ âu đành chịu

Năm nắng mười mưa dám quản công

• Hoặc trong thơ của Nguyễn Trãi, trong dân gian có câu thành ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”, Nguyễn Trãi đã sáng tạo ngôn ngữ dân tộc lại: 

Ở đáng thấp thì nên đáng thấp 

Đen gần mực, đỏ gần son” 

(Báo kính cảnh giới -21) 

• Hoặc câu thành ngữ “Tay làm ham nhai, tay quai miệng trễ” và “Miệng ăn núi lở” , được tác giả gọt giũa, cách điệu hóa và nâng lên diễn đạt thành câu thơ như một lời khuyên răng về việc lao động: 

Tay ai thì lại làm nuôi miệng 

Làm biếng ngồi ăn lở núi non

(Báo kính cảnh giới - 22) 

III. Soạn bài ngắn nhất: Ôn tập văn học dân gian

BÀI TẬP VẬN DỤNG

Bài tập 1: Nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả và tác dụng:

- So sánh => nổi bật sức mạnh của Đăm Săn.

- Phóng đại => "Một lần xốc tới, chàng vợt một đồi tranh", "khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung"...

- Trùng điệp =>tô đậm hình ảnh của chàng Đăm Săn với sức mạnh, sự kì vĩ, lớn lao.

Bài tập 2: Lập bảng và ghi nội dung:

Bài tập 3: Phân tích truyện cổ tích Tấm Cám để làm sáng tỏ điều đó.

• Khi gặp những những khó khăn, mất giỏ cá, mất con bống, bị bắt ngồi nhặt thóc..., yếu đuổi chỉ trông chờ vào sự giúp đỡ bên ngoài (ông Bụt).
• Đến giai đoạn sau, Tấm đã kiên quyết đấu tranh để giành lại cuộc sống, giành lại hạnh phúc => chim vàng anh, chiếc khung cửi đều lên tiếng dọa Cám và kết thúc truyện.
• Ban đầu, do Tấm có những mặc cảm về thân phận của mình lại có sự giúp đỡ của nhân vật thần kì nên Tấm còn thụ động. Ở giai đoạn sau, mâu thuẫn bắt đầu quyết liệt đẩy Tấm vào thế phải đấu tranh để giành lại cuộc sống và hạnh phúc của mình. Sự phát triển tính cách của nhân vật Tấm cũng cho thấy sự phản kháng mạnh mẽ của con người khi bị dồn vào những khó khăn, đồng thời thể hiện tư tưởng của nhân dân lao động: chiến thắng của cái thiện trước cái ác trong cuộc sống.

Bài tập 4: Lập bảng và ghi nội dung: 

Bài tập 5: 

a.

1. Bài ca dao bắt đầu bằng cụm từ “Thân em…”

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tựa vào đâu

Thân em như hạt mưa sa

Hạt vào đài cát hạt ra đồng ngoài

Thân em như hạt mưa rào

Hạt rơi xuống giếng hạt vào vườn hoa

Thân em như trái bưởi bòng

Đắng the ngoài vỏ trong lòng ngọt thanh

Thân em như Quế giữa rừng

Thơm tho ai biết ngát lừng ai hay

Thân em như con hạc đầu đình,

Muốn bay không cất nổi mình mà bay

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai

2. Bài ca dao bắt đầu bằng cụm từ “Chiều chiều…”

Chiều chiều ai đứng hàng ba

Quần đen áo trắng nết na dịu dàng.

      Chiều chiều bắt bướm đang bay

Bâng khuâng nhớ bạn, bạn rày nhớ ta.

      Chiều chiều bắt nhâm cầm câu

    Nhái kêu cái cọ thảm sầu nhái ơi.

      Chiều chiều bóng ngả về tây

    Hỡi cô bán củi bên đầy bên vơi

          Cô còn hái nữa hay thôi

    Cho tôi hái đỡ làm đôi vợ chồng.

      Chiều chiều bước xuống ghe buôn

Sóng bao nhiêu gợn em buồn bấy nhiêu.

      Chiều chiều buồn miệng nhai trầu

    Nhớ người quân tử bên cầu ngẩn ngơ.

      Chiều chiều chim vịt kêu chiều

Bâng khuâng nhớ bạn chín chiều ruột đau.

      Chiều chiều con quạ lợp nhà

                            Con cu chẻ lạt, con gà đưa tranh                          

      Chèo bẽo nấu cơm nấu canh

   Chìa vôi đi chợ mua hành về nêm.

      Chiều chiều dạo mát dưới trăng

Trông lên chỉ thấy chị Hằng ở trong.

=> Tác dụng nhấn mạnh để tăng thêm màu sắc gợi cảmcho người nghe.

b. Dân gian thường lấy các hình ảnh đó:

- Trong cuộc sống đời thường.

- Trong thiên nhiên.

- Trong lao động sản xuất.

c.

1. Cây đa, bến nước, con thuyền:

Trăm năm đành lỗi hẹn hò

Cây đa bến cũ, con đò khác đưa

Thuyền ơi có nhớ bến chăng

 Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

Cây đa cũ, bến đò xưa

Bộ hành có nghĩa, nắng mưa cũng chờ.

2. Gừng cay – muối mặn:

Tay nâng chén muối, đĩa gừng

Gừng cay, muối mặn xin đừng quên nhau.

Muối ba năm muối đang còn mặn

Gừng chín tháng, gừng hãy còn cay

Đôi ta tình nặng nghĩa dày

Có xa nhau đi nữa, ba vạn sáu ngàn ngày mới xa

d. Một số bài ca dao hài hước mang lại tiếng:

Bắc thang lên đến cung mây,

Hỏi sao Cuội phải ấp cây đa cả đời?

Cuội nghe thấy nói, Cuội cười:

Bởi hay nói dối, phải ngồi gốc đa.

Từ nay tôi kệch đến già,

Tôi chẳng dám cấy ruộng bà nữa đâu.

Ruộng bà vừa xấu vừa sâu,

Vừa bé hạt thóc, vừa lâu đồng tiền.

Từ ngày Tự Đức lên ngôi:

Cơm chẳng thấy nồi, trẻ khóc như ri.

Bao giờ Tự Đức chết đi,

Thiên hạ bình thì lại dễ làm ăn.

Làm trai cho đáng nên trai 

Một trăm đám cỗ chẳng sai đám nào.

Bài tập 6: Một số tác phẩm : 

1. Thương vợ (Tú Xương) 

Một duyên hai nợ âu đành chịu

Năm nắng mười mưa dám quản công

2. Dân gian “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”

=> Nguyễn Trãi đã sáng tạo ngôn ngữ dân tộc lại: 

Ở đáng thấp thì nên đáng thấp 

Đen gần mực, đỏ gần son” 

(Báo kính cảnh giới -21) 

3. Thành ngữ “Tay làm ham nhai, tay quai miệng trễ” và “Miệng ăn núi lở” 

=> Cách điệu hóa và nâng lên diễn đạt thành câu thơ như một lời khuyên răng: 

Tay ai thì lại làm nuôi miệng 

Làm biếng ngồi ăn lở núi non

(Báo kính cảnh giới - 22) 

IV. Soạn bài cực ngắn: Ôn tập văn học dân gian

BÀI TẬP VẬN DỤNG

Bài tập 1: Nét nổi bật trong nghệ thuật:

1. So sánh (nổi bật sức mạnh của Đăm Săn.)

2. Phóng đại ("Một lần xốc tới, chàng vợt một đồi tranh", "khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung"...)

3. Trùng điệp  (tô đậm hình ảnh của chàng Đăm Săn với sức mạnh, sự kì vĩ, lớn lao.)

Bài tập 2: Lập bảng:

Bài tập 3: Phân tích:

- Ban đầu, gặp khó khăn yếu đuổi chỉ trông chờ vào sự giúp đỡ bên ngoài (ông Bụt).

- Đến giai đoạn sau, Tấm đã kiên quyết đấu tranh để giành lại cuộc sống, giành lại hạnh phúc => chim vàng anh, chiếc khung cửi đều lên tiếng dọa Cám và kết thúc truyện.

=> Sự phát triển tính cách của nhân vật Tấm cũng cho thấy sự phản kháng mạnh mẽ của con người khi bị dồn vào những khó khăn, đồng thời thể hiện tư tưởng của nhân dân lao động: chiến thắng của cái thiện trước cái ác trong cuộc sống.

Bài tập 4: Lập bảng: 

Bài tập 5: 

a.

1. Bài ca dao bắt đầu bằng cụm từ “Thân em…”

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tựa vào đâu

Thân em như hạt mưa sa

Hạt vào đài cát hạt ra đồng ngoài

Thân em như hạt mưa rào

Hạt rơi xuống giếng hạt vào vườn hoa

Thân em như trái bưởi bòng

Đắng the ngoài vỏ trong lòng ngọt thanh

Thân em như Quế giữa rừng

Thơm tho ai biết ngát lừng ai hay

Thân em như con hạc đầu đình,

Muốn bay không cất nổi mình mà bay

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai

2. Bài ca dao bắt đầu bằng cụm từ “Chiều chiều…”

Chiều chiều ai đứng hàng ba

Quần đen áo trắng nết na dịu dàng.

      Chiều chiều bắt bướm đang bay

Bâng khuâng nhớ bạn, bạn rày nhớ ta.

      Chiều chiều bắt nhâm cầm câu

    Nhái kêu cái cọ thảm sầu nhái ơi.

      Chiều chiều bóng ngả về tây

    Hỡi cô bán củi bên đầy bên vơi

          Cô còn hái nữa hay thôi

    Cho tôi hái đỡ làm đôi vợ chồng.

      Chiều chiều bước xuống ghe buôn

Sóng bao nhiêu gợn em buồn bấy nhiêu.

      Chiều chiều buồn miệng nhai trầu

    Nhớ người quân tử bên cầu ngẩn ngơ.

      Chiều chiều chim vịt kêu chiều

Bâng khuâng nhớ bạn chín chiều ruột đau.

      Chiều chiều con quạ lợp nhà

      Con cu chẻ lạt, con gà đưa tranh                          

      Chèo bẽo nấu cơm nấu canh

   Chìa vôi đi chợ mua hành về nêm.

      Chiều chiều dạo mát dưới trăng

Trông lên chỉ thấy chị Hằng ở trong.

=> Tác dụng nhấn mạnh để tăng thêm màu sắc gợi cảmcho người nghe.

b. Dân gian thường lấy các hình ảnh đó:

- Trong cuộc sống đời thường.

- Trong thiên nhiên.

- Trong lao động sản xuất.

c.

3. Cây đa, bến nước, con thuyền:

Trăm năm đành lỗi hẹn hò

Cây đa bến cũ, con đò khác đưa

Thuyền ơi có nhớ bến chăng

 Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

Cây đa cũ, bến đò xưa

Bộ hành có nghĩa, nắng mưa cũng chờ.

4. Gừng cay – muối mặn:

Tay nâng chén muối, đĩa gừng

Gừng cay, muối mặn xin đừng quên nhau.

Muối ba năm muối đang còn mặn

Gừng chín tháng, gừng hãy còn cay

Đôi ta tình nặng nghĩa dày

Có xa nhau đi nữa, ba vạn sáu ngàn ngày mới xa

d. Một số bài ca dao hài hước mang lại tiếng:

Bắc thang lên đến cung mây,

Hỏi sao Cuội phải ấp cây đa cả đời?

Cuội nghe thấy nói, Cuội cười:

Bởi hay nói dối, phải ngồi gốc đa.

Từ nay tôi kệch đến già,

Tôi chẳng dám cấy ruộng bà nữa đâu.

Ruộng bà vừa xấu vừa sâu,

Vừa bé hạt thóc, vừa lâu đồng tiền.

Từ ngày Tự Đức lên ngôi:

Cơm chẳng thấy nồi, trẻ khóc như ri.

Bao giờ Tự Đức chết đi,

Thiên hạ bình thì lại dễ làm ăn.

Làm trai cho đáng nên trai 

Một trăm đám cỗ chẳng sai đám nào.

Bài tập 6: Một số tác phẩm : 

1. Thương vợ (Tú Xương) 

Một duyên hai nợ âu đành chịu

Năm nắng mười mưa dám quản công

2. Dân gian  (“Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”)

Nguyễn Trãi: (Ở đáng thấp thì nên đáng thấp / Đen gần mực, đỏ gần son”) 

3. Thành ngữ: “Tay làm ham nhai, tay quai miệng trễ” và “Miệng ăn núi lở” 

Cách điệu hóa: (Tay ai thì lại làm nuôi miệng / Làm biếng ngồi ăn lở núi non)