[toc:ul]
1. Truyền kì
a. Khái niệm
Truyện truyền kì là những câu chuyện kì lạ được ghi chép tản mạn, thường có yếu tố hoang đường kì ảo, nhân vật thường là người phụ nữ đức hạnh, khao khát cuộc sống yên bình, hạnh phúc
b. Đặc điểm
Theo Thi pháp văn học trung đại Việt Nam (Trần Đình Sử, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, tr. 295-296)
2. Đọc văn bản
- Thể loại: truyền kì
- Bố cục: Gồm 3 phần: mở đầu, nội dung và kết thúc.
Đoạn 1: Ngô Tử Văn và hành động đốt đền.
Đoạn 2 ("Đốt đền xong" đến "khó lòng thoát nạn"): Tử Văn gặp hồn ma tên Bách hộ Thôi và Thổ thần.
Đoạn 3 ("Tử Văn vâng lời" đến "không bệnh mà chết"): Tử Văn bị bắt và cuộc đối chất ở Minh ti trước Diêm Vương.
Đoạn 4 (Phần còn lại): Tử Văn thắng lợi trở về, nhận chức Tản Viên.
3. Tác giả, tác phẩm
a. Tác giả
- Nguyễn Dữ (chưa rõ năm sinh và năm mất)
- Quê quán: Hải Dương
- Ông thi đỗ khoa cử nhưng làm quan chưa đầy một năm, sau đó từ quan, về quê sống ẩn dật trọn đời.
b. Tác phẩm
- Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên trích từ tập truyện Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ.
- Truyền kì mạn lục:
Thể hiện sự ghi chép các truyện li kì, tản mạn của dân chúng.
- Truyền kì mạn lục là tác phẩm viết bằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI.
- Đề tài: Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên viết về đề tài nho sĩ.
1. Tìm hiểu nguồn gốc và hành động đốt đền
a. Nguồn gốc và hành động đốt đền
* Cách giới thiệu nhân vật Ngô Tử Văn
- Tên họ: Ngô Tử Văn tên là Soạn.
- Quê quán: huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang.
- Tính tình: Khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà không chịu được => từ ngữ mang tính khẳng định.
Cách mở đầu trực tiếp, ngắn gọn theo phương pháp truyền thống của văn học trung đại, chưa thoát khỏi lối kể dân gian, gây sự chú ý của người đọc.
* Nguyên nhân đốt đền:
- Đền là nơi thờ người có công với nước, với dân. Bách hộ họ Thôi là tên tướng giặc bại trận, đi cướp nước thì không đáng phải thờ => Tức giận trước việc “hưng yêu tác quái” của tên hung thần Bách hộ họ Thôi.
- Muốn trừ hại cho dân.
* Hành động:
- Chuẩn bị: tắm gội sạch sẽ, khấn trời… => thái độ tôn kính, nghiêm túc.
- Tin vào việc làm chính nghĩa của mình.
- Châm lửa đốt đền: mọi người lắc đầu lè lưỡi, Tử Văn vung tay không cần gì…
Thái độ dứt khoát, hành động nhanh gọn.
=> Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ tính tình khảng khái, cương trực, dũng cảm vì dân trừ hại. Có tinh thần dân tộc mạnh mẽ.
2. Cuộc đối mặt với Bách hộ và Thổ công
- Hậu quả sau khi Tử Văn đốt đền: Bị bệnh nặng, Tử Văn thấy “khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng, sốt rét”.
- Ngô Tử Văn đã mơ gặp hồn ma Bách hộ và thổ công.
Tử Văn thể hiện thái độ điềm tĩnh, bản lĩnh, không khiếp sợ trước gian tà và quyết tâm bảo vệ lẽ phải.
Bách hộ | Thổ công | |
Ngoại hình, phong thái | - Khôi ngô, cao lớn.- Đầu đội mũ trụ, giọng nói, quần áo giống người phương Bắc. Tự xưng là cư sĩ, mắng Tử Văn. | - Ông già áo vải nhà quê.- Áo vải mũ đen, phong độ nhàn nhã, vái chào Tử Văn và nói tên họ.- Tỏ lời mừng cho Tử Văn và kể lại chuyện bị cướp đền. |
Mục đích | - Đòi lại đền. | - Căn dặn Tử Văn những điều cần làm khi đối phó với tên Bách hộ trong cuộc đối chất với Diêm Vương dưới Minh ti. |
Thái độ của Tử Văn | - Mặc kệ cứ ngồi ngất ngưởng, tự nhiên.- Điềm tĩnh, không nhượng bộ cái ác, cái xấu, bày tỏ sự thách thức.=> Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ đầy bản lĩnh, không khiếp sợ trước gian tà. | - Ngạc nhiên sao nhiều thần quá vậy.- Bức xúc cho thổ công, sao ngài không kiện.- Đề phòng: "Hắn thật là tên hung thần, có thể gieo vạ cho tôi không?”- Quyết tâm bảo vệ lẽ phải. |
3. Câu chuyện xử án
- Quang cảnh dưới âm phủ:
Thế giới cõi âm ấn tượng, ghê sợ. Ngô Tử Văn: gan dạ, khảng khái, quyết liệt kêu oan.
Hồn ma Bách hộ | Diêm Vương | Thổ công | |
Diễn biến | Kiện Tử Văn ở âm phủ.Đổi giọng nhân nghĩa. | Trách mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma.Nghi ngờ, cử người đến đền Tản Viên lấy chứng cứ. | Không run sợ, kêu oan, kể lại sự việc bằng lời lẽ cứng cỏi.Đề nghị Diêm Vương đến đền Tản Viên xác minh. |
Kết quả | Bị nhốt vào ngục Cửu U. | Mắng, trừng phạt Bách hộ và ban thưởng cho Tử Văn. | Được ban thưởng. |
4. Tử Văn nhận chức Phán sự
- Tử Văn đã thắng kiện chứng tỏ cái thiện, cái chính nghĩa đã thắng cái gian tà, cái ác. Tên họ Thôi đã bị trừng trị đích đáng, dân gian được bình an, Thổ công được trả lại đền.
- Ý nghĩa:
- Chi tiết người đi đường gặp Tử Văn ngồi trên “xe quan Phán sự” và việc người đời sau truyền nhau về “nhà quan Phán sự” là các yếu tố “thực”của truyện truyền kì. Sự kết hợp giữa hai yếu tố “kì” và “thực” đã chắp cánh cho thể loại truyện truyền kì.
Sáng tạo những “bằng chứng” này, tác giả khiến người đọc có cảm giác câu chuyện là có thật; đổng thời thể hiện thái độ trân trọng, ngưỡng mộ nhân vật Tử Văn - biểu tượng cho nhân cách cao đẹp của kẻ sĩ.
5. Lời bình cuối truyện
- Vạch trần bản chất xảo quyệt, hung ác của hồn ma tướng giặc họ Thôi.
- Lũ ma quỷ gian xảo, nanh ác thì lộng hành, đe doạ, bức hại dân lành, gây đảo điên luật lệ: hồn ma tên tướng giặc họ Thôi cướp trắng đền miếu, làm điều thảm ngược, bưng bít sự thật, dối lừa được cả Diêm Vương; lũ quỷ Dạ Xoa "đôi mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác"; cõi âm "gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương";...
Tạo dựng một thế giới thần linh, ma quỷ như thế, tác giả đã phơi bày thực trạng của xã hội đương thời và thể hiện thái độ phê phán mạnh mẽ, gay gắt.
Là kẻ sĩ, biết đấu tranh đến cùng để chống lại cái xấu, cái ác. Chỉ có đấu tranh dũng cảm mới đem lại phần thắng cho chính nghĩa
1. Nội dung
- Qua hình tượng nhân vật người trí thức Ngô Tử Văn và tên giặc ngoại xâm, tác giả đã ca ngợi chính nghĩa và thái độ kiên quyết diệt trừ gian tà của con người.
- Bài học nhân sinh về chính - tà; thiện - ác.
2. Nghệ thuật
- Xây dựng cốt truyện giàu kịch tính, kết cấu chặt chẽ.
- Dẫn dắt chuyện khéo léo, nhiều chi tiết gây sự chú ý, hấp dẫn.
- Sử dụng nhiều yếu tố kì ảo, nhưng vẫn mang những nét hiện thực